Sáng kiến kinh Xây dựng và triển khai hệ thồng tư vấn chọn nghề cho học sinh THPT sử dụng thuật toán FCM

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT ANH SƠN 2 
 ---------------------- 
 Tên đề tài: 
XÂY DỰNG VÀ TRIỂN KHAI HỆ THỐNG TƯ VẤN CHỌN NGHỀ 
 CHO HỌC SINH THPT SỬ DỤNG THUẬT TOÁN FCM 
 Thuộc môn: Tin học 
 Nhóm tác giả : Phan Đình An 
 Nguyễn Quang Bằng 
 Nguyễn Thị Hạnh 
 Tổ bộ môn: Toán-Tin 
 Năm thực hiện: 2023 
 Số điện thoại: 0919575968-0977738889-0947367312 
 Anh Sơn, tháng 4 năm 2023 
 MỤC LỤC 
PHẦN 1: MỞ ĐẦU .............................................................................................. 6 
 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 6 
 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 7 
 3. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 7 
 4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 7 
 5. Tính mới, đóng góp mới của đề tài ................................................................ 7 
PHẦN 2: NỘI DUNG .......................................................................................... 9 
1. Cơ sở lí luận ..................................................................................................... 9 
 1.1. Nghề nghiệp và lựa chọn nghề nghiệp ....................................................... 9 
 1.2. Tư vấn lựa chọn nghề nghiệp ..................................................................... 9 
 1.3. Ứng dụng các hệ thống Tin học trong việc tư vấn ................................... 10 
 1.4 .Học sinh THPT và các yếu tố ảnh hưởng lựa chọn nghề nghiệp ............. 11 
 1.5. Tầm quan trọng của việc được tư vấn khi lựa chọn nghề ........................ 14 
 1.6. Thuật toán phân cụm mờ FCM (Fuzzy C-Means) ................................... 15 
 1.7. Ngôn ngữ lập trình python ........................................................................ 19 
2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................... 19 
 2.1. Những vấn đề chung về tư vấn chọn nghề tại trường THPT .................... 19 
 2.2. Khảo sát thực trạng lựa chọn nghề nghiệp của HS ở trường THPT ......... 20 
 2.3. Khảo sát thực trạng định hướng nghề nghiệp của giáo viên .................... 22 
 2.4. Thuận lợi và khó khăn .............................................................................. 23 
 2.4.1. Thuận lợi ............................................................................................ 23 
 2.4.2. Khó khăn ............................................................................................ 25 
3. Xây dựng hệ thống tư vấn chọn nghề sử dụng thuật toán phân cụm mờ 
FCM .................................................................................................................... 25 
 3.1. Mô hình tư vấn chọn nghề ........................................................................ 25 
 3.2. Xây dựng bộ dữ liệu ................................................................................. 28 
 3.2.1. Thu thập và công cụ thu thập dữ liệu ................................................ 28 
 3.2.2. Xử lí dữ liệu và lựa chọn thuộc tính .................................................. 34 
 3.2.3. Xác định yếu tố đặc trưng .................................................................. 35 
 3.2.4. Các nhóm ngành nghề ....................................................................... 35 
 3.3. Áp dụng kĩ thuật tư vấn sử dụng thuật toán phân cụm FCM ................... 36 
 3.3.1. Mô tả về bộ dữ liệu ............................................................................ 36 
 3.3.2. Độ tương quan của các thuộc tính với nhóm ngành nghề ................. 37 
 3.4. Khảo sát tính cấp thiết và khả thi của giải pháp đề xuất .......................... 44 
 3.4.1. Mục đích khảo sát .............................................................................. 44 
 3.4.2. Nội dung và phương pháp khảo sát ................................................... 44 
 3.4.3. Đối tượng khảo sát ............................................................................ 45 
 3.4.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của giải pháp ......... 46 
PHẦN 3. KẾT LUẬN ........................................................................................ 48 
1. Đóng góp của đề tài ....................................................................................... 48 
 1.2 Tính khoa học ............................................................................................ 48 
 PHẦN 1: MỞ ĐẦU 
 1. Lý do chọn đề tài 
 Một ngôi nhà, dù đồ sộ hay bé nhỏ cũng cần nền móng vững chắc, kiên cố. 
Một cây xanh, muốn trụ vững trước gió bão thì rễ phải ăn sâu vào lòng đất mẹ. 
Một con người muốn có cuộc sống tốt đẹp, cần thiết phải có nghề nghiệp ổn định, 
phù hợp. Ngày xưa các cụ từng nói "nhất nghệ tinh, nhất thân vinh", nghĩa là giỏi 
một nghề, sướng một đời. Càng ngày lựa chọn nghề nghiệp càng là vấn đề thu hút 
sự quan tâm đặc biệt của nhiều người nhất là các em HS sắp tốt nghiệp trung học 
phổ thông. 
 Hiện nay cả xã hội đang quan tâm đến các số liệu thất nghiệp của các sinh 
viên sau tốt nghiệp đại học. Với tâm lý phải vào đại học bằng mọi giá, nhiều bậc 
phụ huynh vô hình chung đã đè nặng lên vai các sỹ tử một gánh nặng và tư tưởng 
chỉ có con đường duy nhất là học đại học. Trong khi đó các bậc phụ huynh và 
chính bản thân các sỹ tử vẫn chưa thực sự đánh giá đúng năng lực và sở thích, 
nguyện vọng của bản thân mình. Do đó nhiều HS lớp 12 THPT đã nộp đơn xin 
thi, đăng ký dự tuyển vào những ngành học không đúng với năng lực, học lực và 
sở thích của mình dẫn đến nhiều trường hợp bỏ học giữa chừng, chuyển nghề hoặc 
không thể tiếp tục theo học vì không đáp ứng được yêu cầu học tập, nhiều trường 
hợp đã phải chuyển nghề vì thấy không phù hợp, điều này đã gây lãng phí rất 
lớn về thời gian và các nguồn lực cho bản thân, gia đình và xã hội. 
 Chọn nghề là chọn cho mình công việc phù hợp với sở trường, với khả năng 
của bản thân cũng như nhu cầu của xã hội. Với một công việc thích hợp, con người 
có thể phát huy được tất cả những ưu điểm của mình. Tuy nhiên, không phải ai 
cũng may mắn, lựa chọn đúng nghề cho mình ngay từ lần đầu tiên. Việc chọn sai 
nghề nghiệp gây ra nhiều hệ lụy như: bản thân không phát huy được hết năng lực; 
chất lượng đào tạo bị giảm sút, lãng phí thời gian và tiền bạc; lãng phí nguồn tài 
nguyên lao động; tâm lí chán nản, bỏ việc và thất nghiệpvà đó là một nguyên 
nhân làm cho cuộc sống cá nhân dễ rơi vào khủng hoảng, ảnh hưởng tiêu cực đến 
bản thân, gia đình và cộng đồng. 
 Tư vấn hướng nghiệp và lựa chọn nghề nghiệp cho HS là hoạt động hết sức 
cần thiết tại các trường THPT. Ở góc độ giáo dục, hướng nghiệp góp phần thực 
hiện mục tiêu giáo dục toàn diện HS, trong đó có nội dung giáo dục các em có lý 
tưởng nghề nghiệp trong sáng, có thái độ tích cực trong lao động, có hứng thú và 
động cơ nghề nghiệp đúng đắn. Ở góc độ kinh tế, hướng nghiệp góp phần nâng 
cao chất lượng nguồn nhân lực, giúp đất nước sử dụng hợp lý tiềm năng lao động 
trẻ tuổi, giúp đẩy mạnh phân luồng HS, phân luồng nhân lực của xã hội, nâng cao 
năng suất lao động, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế, xã hội. 
 Việc định hướng và lựa chọn cho mình một nghề nghiệp phù hợp không bao 
giờ là muộn và thực sự cần thiết cho các em THPT. Hiện nay với sự phát triển 
bùng nổ và mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, đã tồn tại và ngày càng 
 lai. 
 - Thuật toán FCM là thuật toán có lợi thế trong việc tư vấn ngành nghề. Ở 
đây có thể đưa ra nhiều lựa chọn tư vấn theo mức độ phù hợp có lựa chọn 1, lựa 
chọn 2, lựa chọn 3, lựa chọn 4của mỗi HS với mỗi nhóm ngành nghề gợi ý. 
 con đường phát triển sự nghiệp. Việc tư vấn lựa chọn nghề nghiệp có 2 mục đích 
rõ ràng, đó là ngắn hạn và dài hạn. 
 Về ngắn hạn thì tư vấn lựa chọn nghề nghiệp sẽ giúp bạn tìm thấy được một 
hướng đi phù hợp khi đến lúc phải đưa ra quyết định lựa chọn nghề nghiệp. Còn 
về lâu dài thì việc này hỗ trợ cho bạn vượt qua mọi khó khăn, thử thách trong quá 
trình phát triển sự nghiệp, cung cấp những kỹ năng, kiến thức cần thiết để bạn tự 
đưa ra quyết định cho bản thân. 
 1.3. Ứng dụng các hệ thống Tin học trong việc tư vấn 
 Trong thập niên 1970, Scott Morton đưa ra khái niệm đầu tiên về Hệ hỗ trợ 
ra quyết định (Decision Support System - DSS). Ông định nghĩa DSS như là 
những hệ thống máy tính tương tác nhằm giúp những người ra quyết định sử dụng 
dữ liệu và mô hình để giải quyết các vấn đề không có cấu trúc. 
 Thông thường các hệ hỗ trợ quyết định có đặc trưng gồm: 
 • Phần mềm máy tính 
 • Chức năng hỗ trợ ra quyết định 
 • Làm việc với các bài toán có cấu trúc yếu 
 • Hoạt động theo cách tương tác với người dùng 
 • Được trang bị nhiều mô hình phân tích và mô hình dữ liệu. 
 Ưu thế của người ra quyết định: 
 - Kinh nghiệm 
 - Khả năng trực giác 
 - Có óc phán đoán 
 - Có tri thức 
 Ưu thế của máy tính: 
 - Tốc độ 
 - Thông tin- Khả năng xử lý 
 Kết hợp cả ưu thế của người ra quyết định và máy tính, ta có ưu thế của Hệ 
hỗ 
 trợ ra quyết định: 
 - Tăng hiệu quả 
 - Tăng sự hiểu biết 
 - Tăng tốc độ 
 - Tăng tính linh hoạt 
 - Giảm sự phức tạp 
 Ý nghĩa và áp dụng Lý thuyết mật mã Holland được áp dụng rộng rãi đối 
với người bắt đầu tìm hiểu sở thích, khả năng nghề nghiệp của bản thân và có ý 
nghĩa quan trọng đối với các tư vấn viên cũng như người được tư vấn. Thông qua 
việc sử dụng kết quả nghiên cứu của lý thuyết này (trắc nghiệm sở thích), người 
được tư vấn sẽ nhận thức rõ hơn về bản thân, biết được bản thân thuộc nhóm nào 
(hay các nhóm nào) và có cơ sở để đối chiếu sở thích, khả năng của bản thân với 
những yêu cầu của các ngành nghề thuộc nhóm sở thích đã xác định. Từ đó, đưa 
ra định hướng nghề nghiệp hoặc quyết định chọn ngành học, nghề nghiệp tương 
lai. Khi sử dụng lý thuyết này, tư vấn viên nên cố gắng đưa ra các tình huống, câu 
hỏi để giúp người được tư vấn nhận ra được những định kiến giới, phân biệt đối 
xử giới có ảnh hưởng tới việc nhận thức bản thân và quyết định nghề nghiệp của 
người được tư vấn. Tư vấn viên có thể giúp người được tư vấn tìm hiểu thêm các 
nhóm nghề khác nhau để kiểm định kết quả trắc nghiệm về nhóm nghề của mình. 
Tư vấn viên không nên có thái độ cho rằng nam giới hay nữ giới thì phải thuộc 
nhóm tính cách nhất định nào đó mới đúng. 
 Trong thực tế hướng nghiệp ở nước ta, nếu sử dụng tốt các trắc nghiệm theo 
lý thuyết Mật mã Holland sẽ rất hữu dụng cho những người được tư vấn trong 
việc quyết định hướng học, chọn nghề, chọn ngành, chọn trường để chuẩn bị cho 
công tác tuyển sinh. Thực tế cho thấy, nếu sử dụng tốt Lý thuyết mật mã Holland 
sẽ giúp HS hiểu rõ thực lực bản thân và bớt hoang mang khi đưa ra quyết định lựa 
chọn con đường phù hợp với bản thân. Nhờ đó, các em không phải cố gắng thi 
 hoàn cảnh xã hội khác nhau quan hệ giới cũng khác nhau. Do vậy, giới tính cũng 
ảnh hưởng đến việc lựa chọn nghề nghiệp của cá nhân. 
 Định hướng một công việc để theo mình làm việc nhiều năm trong cuộc đời, 
vì thế nếu không có đam mê thì bạn dễ dàng từ bỏ khi gặp những trở ngại, khó 
khăn. Thay vào đó, nếu có đam mê lớn với ngành nghề, thì bạn sẽ nghiêm túc với 
công việc, luôn học hỏi để nâng cao khả năng của bản thân. Có yêu thích, bạn sẽ 
có những ý tưởng mới, luôn luôn sáng tạo mình để đạt được hiệu suất cao nhất 
trong công việc. 
 1.5. Tầm quan trọng của việc được tư vấn khi lựa chọn nghề 
 Sự thành công, hạnh phúc trong cuộc đời của mỗi con người phụ thuộc rất 
nhiều vào việc lựa chọn nghề nghiệp. Chọn được nghề phù hợp với sở thích, sở 
trường, hoàn cảnh riêng của mỗi người sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát 
triển nghề nghiệp, thể hiện năng lực của bản thân, tìm thấy niềm vui trong cuộc 
sống. Nghề nghiệp là yếu tố gắn bó lâu dài với đời người, cho nên lựa chọn nghề 
cũng có nghĩa là lựa chọn cuộc sống và tương lai của mỗi người. Thế nhưng trên 
thực tế, không phải ai cũng lựa chọn đúng nghề nghiệp của mình. Gần đây, ngày 
càng có nhiều người có xu hướng lựa chọn lại nghề nghiệp của mình khi nhận ra 
những bất cập của việc lựa chọn sai nghề. Điều này sẽ gây ra nhiều hệ luỵ không 
đáng có cho bản thân, gia đình và cả xã hội. 
 Thức tế ấy đặt ra vấn đề: làm thế nào để HS, nhất là HS THPT lựa chọn 
đúng nghề nghiệp của mình. Đây là vấn đề không hề đơn giản bởi người trẻ thường 
chưa hiểu hết bản thân mình, chưa có nhiều kinh nghiệm sống, chưa đánh giá hết 
những tác động của xã hội ảnh hưởng đến nghề nghiệp mà họ lựa chọn. Hơn nữa, 
HS khi học xong THPT thường phải đưa ra quyết định về việc lựa chọn nghề. Đây 
là khoảng thời gian các em phải đối mặt với nhiều áp lực, nhiều sự lựa chọn, chịu 
sự tác động sâu sắc của nhiều nhân tố như gia đình, bạn bèChính những điều 
này làm cho nhiều HS quên mất sở thích, năng lực, hứng thú, niềm đam mê của 
bản thân để lựa chọn nghề theo số đông. 
 Để thực hiện tư vấn nghề có hiệu quả cho HS THPT đòi hỏi phải thu thập 
đầy đủ các thông tin về các yếu tố ảnh hưởng đến đến sự lựa chọn nghề. Các thông 
tin về năng lực, sở thích, đam mê, kĩ năng được tập hợp và xử lí qua hệ thống câu 
hỏi. Kết quả thu được chính là dữ liệu của các ngành nghề hiện tại được sử dụng. 
 Yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn nghề nghiệp đầu tiên chính là đam mê và sở 
thích của bản thân. Nếu không dựa trên đam mê bạn sẽ không thể làm bất cứ điều 
gì một cách tận tâm và không đủ động lực để vượt qua trong những lúc gặp trở 
ngại. Ngược lại, nếu bạn thực sự yêu thích ngành nghề và công việc đó, bạn sẽ 
luôn nảy ra được những ý tưởng tuyệt vời và những phương pháp khắc phục khó 
khăn nhanh chóng. Do đó, hãy lắng nghe và khám phá bản thân của mình trước 
tiên, nó sẽ là một trong những bí quyết hàng đầu giúp bạn luôn thành công.