Sáng kiến kinh nghiệm Tạo hứng thú cho học sinh học môn ngữ văn thông qua tổ chức hoạt động khởi động - Bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống

 SỞ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƯỜNG PHỔ THÔNG NĂNG KHIẾU THỂ DỤC THỂ THAO 
 =====  ===== 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 Tên đề tài: 
TẠO HỨNG THÚ CHO HỌC SINH HỌC MÔN NGỮ VĂN 
 THÔNG QUA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG 
 LĨNH VỰC: NGỮ VĂN 
 TÁC GIẢ : LÊ NGỌC ÁI 
 TỔ : XÃ HỘI 
 SĐT : 0986651223 
 NĂM HỌC: 2022-2023 5. Kết quả thực nghiệm đạt được ........................................................................ 41 
PHẦN III. KẾT LUẬN ......................................................................................... 46 
 1. Ý nghĩa của đề tài: ........................................................................................... 46 
 2. Khả năng triển khai áp dụng của giải pháp: .................................................... 46 
 3. Những bài học kinh nghiệm được rút ra từ quá trình áp dụng biện pháp: ...... 46 
 4. Những kiến nghị, đề xuất để khai, ứng dụng biện pháp vào thực tiễn ........... 47 
PHẦN IV. PHỤ LỤC ............................................................................................. 48 
PHẦN V. TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................... 58 
 Xuất phát từ mục tiêu đổi mới căn bản và toàn diện của ngành giáo dục, từ mục tiêu của 
Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, từ thực tiễn giảng dạy tại trường Phổ thông 
Năng khiếu Thể dục Thể thao Nghệ An, tôi đã tiến hành nghiên cứu và đưa ra đề tài 
“TẠO HỨNG THÚ CHO HỌC SINH HỌC MÔN NGỮ VĂN THÔNG QUA TỔ 
CHỨC HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG ” để chia sẻ với đồng nghiệp nhằm nâng cao hiệu 
quả đổi mới trong dạy học Ngữ văn theo hướng phát huy tính tích cực và sáng tạo của 
học sinh. 
 2. Mục đích của đề tài 
 - Đề tài nhằm mục đích cung cấp một số cơ sở lí luận về đổi mới phương pháp dạy 
học, kĩ thuật dạy học cho việc tổ chức hoạt động khởi động trong các bài dạy môn Ngữ văn 
 - Tìm được cách tổ chức hoạt động khởi động để nâng cao hứng thú học tập bộ 
môn, góp phần nâng cao hơn nữa chất lượng học tập môn Văn cho học sinh THCS - 
THPT, nhất là tạo hứng thú cho đối tượng học sinh đại trà, đặc thù như học sinh Trường 
Phổ thông Năng khiếu TDTT Nghệ An 
 - Giúp đồng nghiệp thêm một tài liệu tham khảo phục vụ cho việc dạy học ngữ 
văn dễ dàng hơn. 
 - Qua đề tài có thể góp phần nào đó trong việc bồi dưỡng tỉnh yêu, tâm hồn người 
học, như Giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh từng nói: “Học văn là làm cho tâm hồn mỗi con 
người phong phú thanh cao và yêu đời hơn, người học văn sẽ có ý thức được và không 
bao giờ là người thô lỗ, cục cằn”. 
 3. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu 
 - Phạm vi nghiên cứu của đề tài là: các kỹ thuật và hình thức tổ chức hiệu quả 
hoạt động khởi động trong giảng dạy môn Ngữ văn. 
 - Đối tượng nghiên cứu và thực nghiệm của đề tài là học sinh trường PT Năng 
khiếu TDTT Nghệ An. 
 - Thời gian nghiên cứu và áp dụng sáng kiến: từ tháng 8 năm 2021 đến nay tại 
trường PT Năng khiếu TDTT Nghệ An 
 4. Tính mới của đề tài 
 - Đề tài khai thác các hình thức khởi động nhằm tạo hứng thú cho học sinh trong 
giờ học ngữ văn, người viết chú trọng lựa chọn 1 số hình thức tiêu biểu, có tính khả thi 
cao để tất cả các trường học ở thành phố, đồng bằng, miền núi (Đầy đủ trang thiết bị hỗ 
trợ dạy học hoặc còn khó khăn) đều áp dụng được. 
 - Đề tài thực nghiệm tại trường Phổ thông Năng khiếu Thể dục thể thao Nghệ An 
có đối tượng học sinh rất đặc thù, chất lượng đầu vào chỉ ở mức trung bình, yếu, với 
nhiều khối lớp, ở cả 2 cấp học THPT và THCS nên được người viết thiết kế đơn giản, dễ 
 2 PHẦN II. NỘI DUNG 
 1. Cơ sở lý luận 
 1.1. Lôgic của quá trình nhận thức 
 Trong mỗi bài học, theo logic của quá trình nhận thức thông thường người học 
phải trải qua các hoạt động: khởi động nêu vấn đề; hình thành kiến thức bài học; hệ thống 
hóa kiến thức và luyện tập; vận dụng kiến thức vào thực tiễn và tìm tòi mở rộng. Trong 
đó, hoạt động khởi động có một vị trí, vai trò quan trọng trong việc tạo nên sự hấp dẫn, 
lôi cuốn trong mỗi tiết học, bài học. 
 1.2. Vai trò của hoạt động khởi động (hoạt động mở đầu) trong dạy học 
 Hoạt động khởi động có một vị trí, vai trò quan trọng trong việc tạo nên sự hấp 
dẫn, lôi cuốn trong mỗi tiết học, bài học cũng như kết nối tri thức cho học sinh vào bài 
học mới. 
 Thứ nhất: hoạt động khởi động có vai trò tạo hứng thú học tập cho học sinh. Một 
khởi động bài học hiệu quả trước hết phải tạo được hứng thú cho học sinh. Không phải bất 
cứ học sinh nào đều có sẵn niềm say mê, yêu thích đối với môn học. Vì vậy, nhiệm vụ của 
hoạt động khởi động là khơi gợi hứng thú đối với bài học và hơn thế nữa còn khơi dậy 
niềm đam mê, gây dựng, bồi đắp tình yêu lâu bền đối với môn học. Dạy học trò không có 
hứng thú cũng chỉ như “đập búa trên sắt nguội” mà thôi. Bởi vậy, người thầy trước hết phải 
là người “thắp lửa đam mê”. Đặc biệt đối với môn học Ngữ văn, chỉ có niềm đam mê mới 
đưa các e khám phá đến tận cùng vẻ đẹp của những tác phẩm văn chương. 
 Thứ hai: vai trò của hoạt động khởi động là huy động vốn tri thức, kĩ năng nền 
tảng của học sinh. Bởi dạy học là một quá trình kiến tạo. Nếu ví tri thức, kĩ năng học sinh 
tiếp nhận được ví như ngôi nhà, thì nền móng sẽ xuất phát từ những tri thức, kĩ năng vốn 
có, nền tảng của người học. Một khởi động bài học hiệu quả nên tạo ra cơ hội cho các em 
tự làm sống lại những kiến thức nền đã có, cần thiết cho việc học bài mới. Việc thiết kế 
chương trình Ngữ văn theo các cấp thực chất là một vòng tròn đồng tâm, cấp học sau là 
sự mở rộng, nâng cao, đào sâu hơn những tri thức đã được trang bị từ cấp học trước. Đó 
là một tiền đề để thầy cô thiết kế hoạt động khởi động. 
 Thứ ba: hoạt động khởi động là tạo ra mâu thuẫn nhận thức cho người học. Học 
tập là một quá trình khám phá. Quá trình ấy bắt đầu bằng sự tò mò, nhu cầu cần được 
hiểu biết và giải quyết mâu thuẫn giữa điều đã biết và điều muốn biết. Một khởi động bài 
học thành công cần khơi gợi trong học trò mong muốn được tìm hiểu, khám phá bằng 
những hoạt động tiếp theo trong giờ học, thậm chí là sau giờ học. Muốn như vậy, hoạt 
động khởi động cần tạo ra mâu thuẫn trong nhận thức cho học trò. Đây là tiền đề để thực 
hiện một loạt các hoạt động tìm tòi, giải quyết vấn đề. Muốn như vậy, giáo viên phải là 
người có ý tưởng, biết gieo vấn đề để kích thích trí tò mò của người học. 
 4 giáo viên thường phải cáng đáng ít nhất 3 cua giáo án trong tuần. Việc soạn đủ 15-17tiết 
và thuộc giáo án để lên lớp đã là cả vấn đề, chưa nói đến việc còn phải dạy bù, phụ đạo 
cho HS thi đấu trở về vào ban đêm. Ngoài ra, GV vẫn phải tham gia đầy đủ các cuộc họp, 
sinh hoạt chuyên môn của trường, cụm; các phong trào văn thể của cả 2 cơ quan: Sở Văn 
hóa Thể thao và Sở Giáo dục đào tạo. Chừng đó yếu tố khiến cho việc đầu tư cho việc 
soạn bài, nhất là đầu tư phần khởi động để dành lại 5-10 phút ổn định tổ chức đầu giờ gặp 
rất nhiều khó khăn. Áp lực phải xong bài khiến giờ dạy thường diễn ra hình thức, giáo 
viên buộc phải chọn cách giới thiệu ngắn gọn vào bài để tiết kiệm thời gian. 
 Bên cạnh đó, cơ sở vật chất của nhà trường chưa đảm bảo, nhiều lớp chưa có máy 
chiếu, ti vi, internet để phục vụ cho việc dạy học, nhất là phục vụ cho các khối 6,7,10 theo 
chương trình mới. Nhiều giáo viên ngại thay đổi, còn hạn chế về trình độ sử dụng các phần 
mềm số, vi tính vào việc soạn bài, lên lớp. Tất cả các nguyên nhân trên khiến giờ học ngữ 
văn trở nên nhàm chán, đơn điệu, HS mệt mỏi, GV chán nản và mất dần nhiệt huyết.... 
 (Minh chứng phụ lục 2) 
 Tôi đã tiến hành khảo sát thực trạng giáo viên sử dụng đa dạng các hình thức tổ 
chức hoạt động khởi động bài học trong học kỳ 1 năm học 2021 - 2022 tại trường PT 
Năng khiếu TDTT Nghệ An với tổng số giáo viên môn Ngữ văn tham gia khảo sát là 5 
GV và thu được kết quả như sau: 
 MỨC ĐỘ SỬ DỤNG ĐA DẠNG CÁC HÌNH THỨC KHỞI ĐỘNG 
 BÀI HỌC CỦA GIÁO VIÊN 
 Không thường 
 Thường xuyên Ít sử dụng Không sử dụng 
 xuyên 
 Số lượng 0 2 3 0 
 Tỉ lệ (%) 0% 40% 60% 0% 
 Biểu đồ thể hiện mức độ sử dụng đa dạng các hình thức khởi động bài học 
của GV 
 Đồng thời tôi cũng tiến hành khảo sát 128 học sinh của 5 lớp 6A, 9A, 10B, 11A, 
12B qua phiếu mức độ hứng thú học tập môn Ngữ văn khi giáo viên không sử dụng đa 
 6 Đó là con số biết nói và rất đáng báo động. Điều này đòi hỏi người giáo viên Ngữ 
văn phải thay đổi nếu không muốn bản thân bị bỏ lại phía sau trong công cuộc đổi mới 
toàn diện của nền giáo dục Việt Nam. Lấy lại vị thế cho bộ môn, lấy lại lòng tự tôn nghề 
nghiệp, lấy lại niềm đam mê và giữ lửa tình yêu văn chương, tất yếu chúng ta phải nỗ lực 
tìm kiếm và đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và góp 
phần khắc phục tình trạng học sinh thiếu hứng thú học, và chán ghét môn học của mình. 
 Đây cũng chính là những căn cứ thực tế để tôi tiến hành nghiên cứu và áp dụng đề 
tài sáng kiến. 
 2.2. Thực trạng học tập của học sinh trường Phổ thông NK TDTT Nghệ An 
 HS của trường là các VĐV, xa nhà từ tuổi lên 10. Thiếu vòng tay mẹ cha, gia đình 
từ nhỏ, các em phải sớm tự lập, lại cá tính mạnh, để rồi sớm va vấp với cuộc đời khi chưa 
đủ sức đề kháng, nên ko thể tránh khỏi những trầy xước cả thể xác lẫn tâm hồn. Dễ bị 
dao động bởi các luồng tư tưởng tiêu cực. Các em coi trọng chuyên môn thể thao; coi 
việc học văn hóa như chiếc cầu tạm để đi qua dòng sông tri thức, chỉ cần đủ điểm lên lớp, 
tốt nghiệp THCS, THPT là đạt chỉ tiêu. Hơn nữa, những chuyến tập huấn dài ngày, có 
khi nửa năm học, trở lại trường, là trở lại vạch xuất phát: sách vở không còn, không theo 
kịp chương trình và bàn bè trong lớp, nên các em thường có cảm giác mệt mỏi, chán học, 
và tình trạng nói chuyện riêng, sử dụng điện thoại di động, ngủ trong giờ học diễn ra 
thường xuyên, phổ biến. Mỗi tiết học, giáo viên phải chấn chỉnh nề nếp ý thức ít nhất 5-
10 phút. 
 HS thường xuyên ngủ, sử dụng ĐTDĐ trong các giờ học 
 8 Em có chủ động tìm hiểu kiến thức để giải quyết 128 100% 
 các vấn đề đặt ra trong hoạt động khởi động? 
4 
 Có 25 19.5% 
 Không 103 80.5% 
 Giữa việc giáo viên dẫn dắt để vào bài (A) và tổ 128 100% 
 chức các hoạt động khởi động (B) như trò chơi, 
 xem video, hình ảnh, hát...thì em thích cách nào 
5 hơn? 
 Cách A 7 5.5% 
 Cách B 121 94.5% 
 Giáo viên thường dùng hình thức nào để tạo 128 100% 
 tâm thế cho bài học? 
6 Tổ chức thành hoạt động 25 19.5% 
 Dẫn dắt 98 76.6% 
 Cách khác 5 3.9% 
 Người thực hiện khởi động trong lớp em là ai? 128 100% 
 Giáo viên 102 79.7% 
7 
 Học sinh 19 14.8% 
 Giáo viên kết hợp với học sinh 7 5.5% 
 Link khảo sát qua mạng: (Xem phụ lục 1) 
 Một số hình ảnh HS khảo sát trực tiếp: 
 Các em HS điền phiếu khảo sát tại lớp 
 10 Như vậy, chúng ta thấy để tổ chức hiệu quả hoạt động mở đầu, giáo viên phải xác 
định rõ mục tiêu cần đạt, phương pháp và kỹ thuật tổ chức, phương tiện cần dùng; 
chuyển giao nhiệm vụ cho học sinh một cách rõ ràng. Nhiệm vụ khi chuyển giao cho học 
sinh trong hoạt động khởi động cần đảm bảo các yêu cầu: kiểm tra lại kiến thức của học 
sinh (xem học sinh đã có được kiến thức gì liên quan đến bài học), tạo hứng thú cho học 
sinh, tạo ra tình huống có vấn đề để dẫn dắt HS vào phần hình thành kiến thức mới. 
 Vì vậy khi xây dựng kịch bản cho hoạt động mở đầu, giáo viên lưu ý đến một số 
kỹ thuật cơ bản sau: 
 - Không lấy những nội dung không thiết thực với bài học, tránh lấy những nội 
dung mang tính chất minh họa mà cần cụ thể: sử dụng nội dung bài học để khởi động, sao 
cho trong khởi động sẽ bao quát được nội dung bài học, qua đó giúp GV biết được học 
sinh đã có kiến thức gì trong bài mới và chưa biết gì để khai thác sâu vào những nội dung 
học sinh chưa biết (điều này có thể sẽ khác nhau ở từng lớp nên giáo viên cần có sự điều 
chỉnh kịp thời để phù hợp với đối tượng học sinh ở các lớp). 
 - Hoạt động mở đầu là bước thực hiện các động tác nhẹ trước khi thực hiện công 
việc nên việc khởi động cũng cần nhẹ nhàng và sinh động, phù hợp với tâm lý tuổi từng 
lớp học, từng đối tượng học sinh để tạo sự hấp dẫn cho học sinh. Việc đặt câu hỏi hay 
tình huống khởi động cần chú ý tạo được hứng thú cho học sinh: để học sinh được thực 
hiện nhiệm vụ, được tham gia trả lời câu hỏi hoặc tham gia vào các tình huống khởi 
động. Câu hỏi/tình huống đưa ra ở phần này cũng cần có nhiều mức độ trong đó nhất 
thiết phải có câu dễ học sinh nào cũng có thể trả lời được. Khi các em trả lời được sẽ 
phần nào sẽ cảm thấy vui vẻ, thích thú để tạo tâm lý tốt khi vào bài học. Ở mỗi hoạt động 
khởi động đều xuất phát từ nội dung bài học, nhưng nếu tình huống nào đưa ra học sinh 
cũng giải quyết được thì các em sẽ không có hứng thú tìm hiểu kiến thức mới, không 
kích thích được trí tò mò và nhu cầu học tập một cách chủ động và tích cực của các em. 
 - Khi áp dụng tổ chức hoạt động mở đầu cho tất cả các tiết học ở các lớp thì người 
GV nên lưu ý: kế hoạch hoạt động đã xây dựng cần có sự điều chỉnh cho phù hợp với đặc 
điểm học sinh của từng lớp; tránh việc xây dựng 1 tình huống cố định dùng chung cho tất 
cả các lớp trong cùng một khối. Phương án xây dựng tình huống khởi động giữa các tiết, 
các bài học nên có sự đổi mới về hình thức, phương pháp; tránh sự nhàm chán cho học 
sinh khi tiết học nào cũng tổ chức hoạt động khởi động theo kiểu “đến hẹn lại lên” với 
các bước tuần tự như nhau. 
 Trong quá trình nghiên cứu và áp dụng, tôi đã tìm ra một số hình thức tổ chức hoạt 
động mở đầu hiệu quả, đáp ứng được mục tiêu chương trình GDPT 20218, áp dụng được 
ở cả 2 cấp học THCS, THPT cụ thể như sau: 
 3.2. Các biện pháp khởi động cụ thể 
 3.2.1. Khởi động bài học bằng trò chơi, cuộc thi trí tuệ 
 Ngoài các trò chơi phổ biến đã được áp dụng nhiều trong dạy học Ngữ văn lâu 
 12