Sáng kiến kinh nghiệm Xây dựng và thiết kế các bài kiểm tra thường xuyên - Sinh học 10 theo hướng phát triển năng lực học sinh bằng các dự án học tập nhỏ

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT ANH SƠN 3 
 SÁNG KIẾN 
XÂY DỰNG VÀ THIẾT KẾ CÁC BÀI KIỂM TRA THƯỜNG XUYÊN- SINH HỌC 
 10 THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH BẰNG CÁC DỰ ÁN 
 HỌC TẬP NHỎ. 
 Môn: Sinh học 
 Người thực hiện: Nguyễn Thị Hương Lam 
 Đặng Thị Thanh Nga 
 Tổ: Tự nhiên 
 SĐT: 0944686123 - 0852115711 
 Anh Sơn tháng 04 năm 2023 
 MỤC LỤC 
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ........................................................................................... 1 
1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................... 1 
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu. ........................................................................ 2 
3. Đối tượng nghiên cứu. ........................................................................................... 3 
4. Giả thuyết khoa học. .............................................................................................. 3 
5. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................... 3 
6. Phương pháp nghiên cứu. ...................................................................................... 3 
7. Đóng góp mới của đề tài ........................................................................................ 3 
PHẦN II. NỘI DUNG ............................................................................................. 5 
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN ................................................................................................. 5 
 1.1. Cơ sở lý luận về dạy học dự án. ....................................................................... 5 
 1.2. Cơ sở lý luận về kiểm tra đánh giá thường xuyên. ......................................... 12 
 1.3. Kiểm tra đánh giá thường xuyên trong việc phát triển phẩm chất năng lực cho 
 học sinh qua dạy học dự án .................................................................................. 19 
II. CƠ SỞ THỰC TIỄN ....................................................................................... 21 
 2.1. Một số thuận lợi và khó khăn của trường THPT Anh Sơn 3 nơi chúng tôi công 
 tác. ....................................................................................................................... 21 
 2.2. Thực trạng của vấn đề thiết kế và vận dụng công cụ, phương pháp KTĐG vào 
 dạy học môn Sinh học ở trường THPT hiện nay. .................................................. 23 
III. VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN HỌC TẬP VÀ SỬ 
DỤNG CÁC DỰ ÁN HỌC TẬP NHỎ ĐỂ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ THƯỜNG 
XUYÊN NHẰM PHÁT HUY NĂNG LỰC CHO HỌC SINH. .......................... 28 
 3.1.Qui trình dạy học dự án học tập nhỏ ............................................................... 28 
 3.2. Những công việc cần chuẩn bị cho phương án tổ chức dạy học ..................... 28 
 3.3. Xây dựng và thiết kế hoạt động dạy học bằng các dự án học tập nhỏ học sinh tự 
 làm để vận dụng kiểm tra đánh giá thường xuyên môn Sinh học 10 THPT. ......... 29 
IV. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ......................................................................... 59 
 4.1. Mục đích và nhiệm vụ ................................................................................... 59 
 4.2. Đối tượng và thời gian thực nghiệm. ............................................................. 60 
 4.3. Tiến hành thực nghiệm sư phạm .................................................................... 60 
 4.4. Kết quả thực nghiệm ..................................................................................... 60 
V. KHẢO SÁT SỰ CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC GIẢI PHÁP 
ĐỀ XUẤT TRONG ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU. ...................................................... 65 
 5. 1. Mục đích khảo sát ........................................................................................ 65 
 PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 
1. Lí do chọn đề tài 
 Kiểm tra – đánh giá kết quả học tập của học sinh là một khâu quan trọng 
trong quá trình dạy học. Việc đổi mới phương pháp dạy học phải gắn liền với 
đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá kiến thức, kĩ năng của HS. Đây là hai mặt 
củamột vấn đề không thể tách rời, muốn đổi mới phương pháp dạy học cần đổi mới 
phương pháp kiểm tra đánh giá (KTĐG). 
 Trong chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 với chủ trương đổi mới căn 
bản toàn diện giáo dục, giáo viên cần phải nắm vững kiến thức, kĩ năng môn học, 
phương pháp dạy học vừa có tính phân hóa, tích hợp, dạy học trải nghiệm và vận dụng 
từ thực tiễn. GV cần phải chuyển từ việc truyền thụ kiến thức sang việc tìm cách tổ 
chức hoạt động cho HS tự chiếm lĩnh tri thức. Trách nhiệm GV trang bị cho HS từ kĩ 
năng, trí tuệ, có thế giới quan khoa học đồng thời tạo hoạt động giao lưu trong đời 
sống, lớp học và tin tưởng vào khả năng thay đổi từ mỗi HS của GV. 
 Năng lực của HS được hình thành, rèn luyện và phát triển trong suốt quá 
trình dạy học môn học. Do vậy để xác định mức độ năng lực của HS không thể 
chỉ thực hiện qua một bài kiểm tra kết thúc môn học có tính thời điểm mà phải 
được tiến hành thường xuyên trong quá trình đó. Việc KTĐG cần được tích hợp 
chặt chẽ với việc dạy học, coi đánh giá như là công cụ học tập nhằm hình thành 
và phát triển năng lực cho HS. 
 Việc KTĐG thường xuyên hiện nay có thể được tiến hành bằng nhiều 
phương pháp khác nhau như: kiểm tra viết, quan sát, thực hành, đánh giá qua hồ 
sơ và sản phẩm học tập; dự án học tập, Trong đó, KTĐG thường xuyên bằng việc 
cho HS xây dựng các dự án học tập nhỏ (DAHTN) là một phương pháp kiểm tra giúp 
HS thể hiện được vai trò làm trung tâm. Phương pháp này giúp HS phát triển kiến thức 
và các kỹ năng liên quan thông qua những nhiệm vụ mang tính mở; khuyến khích HS 
tìm tòi, hiện thực hoá những kiến thức đã học trong quá trình thực hiện và tạo ra những 
sản phẩm của chính mình. Phương pháp này lôi cuốn được mọi đối tượng HS mà không 
phụ thuộc vào cách học của các em. Các phương tiện kỹ thuật cũng được sử dụng đa 
dạng để hỗ trợ việc học. Trong quá trình HS thực hiện dự án, GV có thể vận dụng 
nhiều cách đánh giá khác nhau để giúp các em tạo ra những sản phẩm có chất lượng. 
 Chương trình sinh học lớp 10 - lớp đầu cấp của bậc trung học phổ thông, lượng 
kiến thức lí thuyết nhiều, học sinh phải làm quen với môi trường giáo dục mới, chương 
trình học có nhiều nội dung gắn liền với thực tiễn. Năm học 2022-2023 lại là năm đầu 
tiên thực hiện chương trình 2018, việc đổi mới phương pháp dạy học và phương pháp 
kiểm tra đánh giá cần được nghiên cứu và chú trọng lên hàng đầu. 
 Dạy học dự án là phương pháp dạy học tích cực lấy hoạt dộng của người học 
làm trung tâm trong đó cá nhân hay nhóm người học thiết lập một dự án có nội dung 
gắn kết với nội dung học tập. Dựa vào tri thức, kinh nghiệm và kỹ năng vốn có, trên 
 1 
3. Đối tượng nghiên cứu. 
 Nghiên cứu thực trạng và giải pháp của vấn đề sử dụng phương pháp dạy dự án 
trong đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao hiệu quả phát 
triển năng lực cho học sinh trường THPT nơi các tác giả đang công tác. 
 Tiến hành tổ chức dạy học ở môn Sinh học 10 tại cơ sở giáo dục của tác giả. 
4. Giả thuyết khoa học. 
 Nếu xây dựng và thiết kế được các bài kiểm tra đánh giá thường xuyên bằng 
các dự án học tập nhỏ sẽ góp phần phát triển phẩm chất năng lực cho người học, nâng 
cao chất lượng dạy học đối với môn Sinh học 10 nói riêng và môn Sinh học THPT nói 
riêng. 
5. Phạm vi nghiên cứu 
 Chương trình sinh học 10- THPT 
 Thực nghiệm sư phạm dạy học và KTĐG một số chủ đề trong chương trình sinh 
học 10 - THPT 
6. Phương pháp nghiên cứu. 
 Phương pháp nghiên các tài liệu liên quan đến nội dung của đề tài: Sách giáo 
khoa môn Sinh học 10, sách bài tập, sách tham khảo, báo chí, internetliên quan để 
soạn thảo tiến trình dạy học theo định hướng nghiên cứu. 
 Phương pháp điều tra: theo bảng hỏi nhằm tìm hiểu thực trạng việc xây dựng 
các dự án học tập nhỏ trong KTĐG thường xuyên của GV trong dạy học. 
 Phương pháp thu thập thông tin: Lấy thông tin từ các giáo viên bộ môn trong 
trường, một số trường lân cận về các nội dung liên quan đến đề tài.Phương pháp hỗ 
trợ: Tham khảo các phương pháp dạy học truyền thống ở trường và ở một số trường 
THPT lân cận . Dự giờ, trao đổi ý kiến với các giáo viên trong tổ và ngoài tổ để trao 
đổi thảo luận và rút kinh nghiệm, đồng thời xin ý kiến của các chuyên gia có kinh 
nghiệm trong giảng dạy môn Sinh Học ở các Trường THPT về các vấn đề liên qua của 
đề tài. 
 Phương pháp thực nghiệm sư phạm: thực nghiệm giảng dạy ở một số lớp để xem 
xét tính khả thi và hiệu quả của đề tài. 
 Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng thống kê toán học để phân tích kết quả 
thực nghiệm sư phạm. Từ đó, khẳng định hiệu quả của việc xây dựng các dự án học 
tập nhỏ trong KTĐG thường xuyên nhằm phát huy năng lực cho học sinh. 
7. Đóng góp mới của đề tài 
 Thực hiện được yêu cầu của đổi mới phương pháp dạy học, đa dạng hóa các hình 
thức thiết kế, tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá môn Sinh học trong giai đoạn hiện 
nay. 
 3 
 PHẦN II. NỘI DUNG 
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN 
1.1. Cơ sở lý luận về dạy học dự án. 
1.1.1. Khái niệm về dạy học dự án 
 Thuật ngữ “dự án” trong tiếng Anh là “Project”, có nguồn gốc từ tiếng La tinh 
và ngày nay được hiểu theo nghĩa phổ thông là một đề án, một dự thảo hay một kế 
hoạch. Khái niệm dự án được sử dụng phổ biến trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế - xã 
hội: Trong sản xuất, doanh nghiệp, trong nghiên cứu khoa học cũng như trong quản lý 
xã hội... Từ lĩnh vực kinh tế, xã hội, khái niệm dự án đã đi vào lĩnh vực GD - ĐT không 
chỉ với ý nghĩa là các dự án phát triển giáo dục mà còn được sử dụng như một phương 
pháp hay hình thức dạy học. 
 Hình 1.1. Dạy học dự án 
 Có nhiều quan niệm và định nghĩa khác nhau về dạy học dự án. Nhiều tác giả coi 
DHDA là một tư tưởng hay một quan điểm dạy học. Cũng có người coi là một hình 
thức dạy học vì khi thực hiện một dự án, có nhiều PPDH cụ thể được sử dụng. Tuy 
nhiên, cũng có thể coi DHDA là một PPDH phức hợp, trong đó dưới sự hướng dẫn của 
GV, HS tiếp thu kiến thức và hình thành kỹ năng thông qua việc giải quyết một bài tập 
tình huống (dự án) có thật trong đời sống, theo sát chương trình học, có sự kết hợp giữa 
lý thuyết với thực hành và tạo ra các sản phẩm cụ thể. 
 Dạy học dựa trên dự án là một mô hình học tập hiện đại mà học sinh là trung 
tâm của việc giảng dạy. Là cách thức tổ chức dạy học trong đó HS thực hiện một nhiệm 
vụ phức hợp, có sự kết hợp giữa lí thuyết với thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể 
giới thiệu. Giáo viên hướng dẫn thực hành để giúp phát triển kiến thức và kỹ năng của 
trẻ thông qua các nhiệm vụ học tập. Học sinh được khuyến khích khám phá và thực 
 5 
Thế nhưng, các giáo viên cũng cần dựa vào tình hình thực tế khả năng của các em để 
thực hiện. 
- Mang tính liên môn, phức hợp: Sự đòi hỏi các em có sự liên kết, xâu chuỗi nhiều lĩnh 
vực, nhiều môn khác nhau nhằm giải quyết các vấn đề. 
- Cộng tác làm việc: Việc học theo phương pháp dự án ở môn Địa lí là chia theo nhóm, 
các em học sinh được phân chia nhiệm vụ, các em cần phải biết cách tìm kiếm thông 
tin và phối hợp cũng như làm việc của bản thân, thực hiện nhiệm vụ của mình. 
- Định hướng hành động: Giúp các em học sinh có sự kết hợp giữa nghiên cứu lý 
thuyết và thực hành. 
- Định hướng sản phẩm: Trong quá trình học, các sản phẩm được tạo ra theo định 
hướng với chức năng, công dụng riêng. 
- Định hướng các năng lực, phẩm chất: Năng lực chung, năng lực đặc thù, phẩm chất 
yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trách nhiệm, trung thực 
1.1.3 Phân loại dạy học dự án. 
 Dạy học dự án có thể được phân loại dựa theo nhiều cơ sở khác nhau. Sau đây 
là một số cách phân loại chính: 
1.1.3.1. Phân loại theo qui mô dự án 
 - Dự án nhỏ 
 - Dự án trung bình 
 - Dự án lớn 
1.1.3.2. Phân loại theo nhiệm vụ: 
 - Dự án tìm hiểu: là dự án khảo sát thực trạng đối tượng. 
 - Dự án nghiên cứu: nhằm giải quyết các vấn đề, giải thích các hiện tượng, quá trình. 
- Dự án kiến tạo: tập trung vào việc tạo ra các sản phẩm vật chất hoặc thực hiện các 
 hành động thực tiễn, nhằm thực hiện những nhiệm vụ như trang trí, trưng bài, biểu 
 diễn, sáng tác. 
1.1.3.3. Phân loại theo mức độ phức hợp của nội dung học tập: 
- Dự án mang tính thực hành: là dự án có trong tâm là việc thực hiện một nhiệm vụ 
 thực hành mang tính phức hợp trên cơ sở vận dụng kiến thức, kỹ năng cơ bản đã 
 học nhằm tạo ra một sản phẩm vật chất 
- Dự án mang tính tích hợp: là dự án mang nội dung tích hợp nhiều nội dung hoạt 
 động như tìm hiểu thực tiễn, nghiên cứu lí thuyết, giải quyết vấn đề, thực hiện các 
 hoạt động thực hành, thực tiễn 
Ngoài các cách phân loại trên, còn có thể phân loại theo chuyên môn (dự án môn 
học, dự án liên môn, dự án ngoài môn học); theo sự tham gia của người học (dự án 
 7