Sáng kiến kinh nghiệm Xây dựng và định hướng sử dụng học liệu số trong dạy học chương động lực học theo sách Vật lí Lớp 10 - Kết nối tri thức với cuốc sống

 MỤC LỤC 
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1 
PHẦN II: NỘI DUNG 3 
I. CƠ SỞ LÝ THUYẾT 3 
1. Học liệu số trong dạy học phổ thông 3 
 1.1. Học liệu số là gì? 3 
 1.2. Phân loại học liệu số 3 
 1.3. Sử dụng học liệu số vào mô hình lớp học truyền thống. 4 
2. Tầm quan trọng của học liệu trong dạy học. 5 
 2.1. Học liệu số tác động đến các thành tố của quá trình dạy học 6 
 2.2. Học liệu số tạo điều kiện và kích thích giáo viên tổ chức hoạt 10 
động dạy học, giáo dục đa dạng, hiệu quả 
 2.3. Góp phần phát triển hứng thú học tập và kĩ năng của người học 11 
3. Thực trạng sử dụng học liệu số trong dạy học 13 
 3.1. Thực trạng sử dụng học liệu số trong dạy học bậc THPT 13 
 3.2. Thực trạng sử dụng học liệu số trong dạy học bậc THPT trên địa 14 
bàn tỉnh Nghệ An 
II. GIẢI PHÁP 17 
1. Một số hình thức thiết kế, xây dựng học liệu số phù hợp với giáo 17 
viên phổ thông 
 1.1. Khai thác nguồn học liệu số qua internet 17 
 1.2. Biên tập lại nguồn học liệu số từ internet thông qua sử dụng các 19 
phần mềm đơn giản. 
 1.3. Cách sử dụng phần mềm Camtasia để chỉnh sửa, thiết kế video 23 
học tập thành HLS 
 1.4. Sử dụng Ispring Suite để xây dựng bài giảng elearning 31 
 1.5. Sử dụng Ninequiz để tạo câu hỏi tương tác hoặc bài kiểm tra đánh giá. 40 
 1.6. Sử dụng Excel để xử lí số liệu thí nghiệm 42 
2. Những yêu cầu của học liệu số 44 
3. Xây dựng học liệu số để dạy học chương Động lực học thuộc chương 45 
trình vật lí lớp 10 của bộ sách KNTT. 
4. Sử dụng học liệu số vào tiến trình dạy học. 71 
 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 
 Trong sự phát triển nhanh, mạnh của cuộc cách mạng 4.0 và sự phát triển 
không ngừng của khoa học công nghệ thì chuyển đổi số là xu hướng của xã hội 
nói chung và lĩnh vực giáo dục nói riêng. Áp dụng công nghệ vào giáo dục có vai 
trò vô cùng to lớn, tạo nên nhiều bước ngoặt phát triển, mở ra nhiều phương thức 
giáo dục mới thông minh, hiệu quả hơn và đồng thời tiết kiệm chi phí cho người 
học. Đến nay, xu thế chuyển đổi số đã và đang tác động sâu sắc đến con người. 
 “Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 
2030” được phê duyệt tại quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/06/2020 của Thủ 
tướng Chính phủ xác định như sau: Phát triển nền tảng hỗ trợ dạy và học từ xa, 
ứng dụng triệt để công nghệ số trong quản lí, giảng dạy và học tập; số hóa tài liệu, 
giáo trình; xây dựng nền tảng chia sẻ tài nguyên giảng dạy và học tập theo cả hình 
thức trực tiếp và trực tuyến. 
 Ứng dụng chuyển đổi số sẽ tạo ra mô hình giáo dục thông minh, từ đó giúp 
việc học, hấp thụ kiến thức của người học trở nên đơn giản và dễ dàng hơn. Sự 
bùng nổ của các nền tảng công nghệ đã tạo điều kiện thuận lợi cho dạy học và 
phát triển khả năng tự học của người học mà không bị giới hạn về thời gian cũng 
như không gian. 
 Để tổ chức dạy học dựa trên ứng dụng công nghệ số có hiệu quả cao, thuận 
tiện cho thầy và trò thì việc xây dựng, sáng tạo kho học liệu số cho quá trình dạy 
học đóng vai trò rất quan trọng. Học liệu số là tập hợp các phương tiện điện tử 
phục vụ cho dạy và học, bao gồm: giáo trình điện tử, sách giáo khoa điện tử, tài 
liệu tham khảo điện tử, bài kiểm tra đánh giá điện tử, bản trình chiếu, bảng dữ 
liệu, các tệp âm thanh, hình ảnh, video, bài giảng điện tử, phần mềm dạy học, thí 
nghiệm mô phỏng và các học liệu được số hóa khác. Tuy nhiên, học liệu số phục 
vụ cho công tác dạy học tại các trường THPT hiện nay vẫn chưa có sự đồng bộ, 
chưa có tính hệ thống và chưa được kiểm định về chất lượng cũng như nội dung. 
Học liệu số mà đa số giáo viên hiện nay sử dụng thường chỉ qua nguồn từ internet, 
youtobe... đây là nguồn tài nguyên rất phong phú, tuy nhiên để phù hợp cho dạy 
 1 
 PHẦN II: NỘI DUNG 
 I. CƠ SỞ LÝ THUYẾT 
 1. Học liệu số trong dạy học phổ thông 
 1.1. Học liệu số là gì? 
 Căn cứ theo quy định tại Khoản 10 Điều 3 Thông tư 20/2018/TT-BGDĐT 
quy định về chuẩn nghề nghiệp giáo viên cơ sở giáo dục phổ thông do Bộ trưởng 
Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành, có hiệu lực từ ngày 10/10/2018, học liệu số 
được quy định như sau: 
 “Học liệu số là các tài liệu, dữ liệu thông tin, tài nguyên được số hóa, lưu 
trữ phục vụ cho việc dạy và học”. 
 Như vậy, có thể hiểu HLS là tập hợp các phương tiện điện tử phục vụ dạy 
và học như: Tài liệu điện tử, bài kiểm tra đánh giá điện tử, bài giảng điện tử, các 
tệp dữ liệu, âm thanh, hình ảnh, video, thí nghiệm mô phỏng ... 
 1.2. Phân loại học liệu số 
 Học liệu số có thể được phân loại theo nhiều cách khác nhau, tùy thuộc vào 
mục đích sử dụng và đối tượng sử dụng. Tuy nhiên, dưới đây là một số cách phân 
loại học liệu số thông dụng: 
 - Ebooks và sách điện tử: Là tài liệu chứa các nội dung văn bản được biên tập, định 
dạng và xuất bản dưới dạng file điện tử. Ebooks và sách điện tử thường có khả năng tương 
tác và kết hợp với các phương tiện khác như hình ảnh, âm thanh và video. 
 - Video giáo dục: Bao gồm các bài giảng, hướng dẫn, phóng sự, phim tài 
liệu, video trực tuyến và các chương trình giải trí có liên quan đến giáo dục. 
 - Trò chơi giáo dục: Là các trò chơi được thiết kế để hỗ trợ việc học tập và 
rèn luyện các kỹ năng cần thiết cho các đối tượng học tập khác nhau. 
 - Ứng dụng giáo dục: Là các ứng dụng trên điện thoại di động hoặc máy tính 
bảng thiết kế để hỗ trợ việc học tập và rèn luyện các kỹ năng cho người dùng. 
 - Phần mềm học tập: Là các phần mềm đặc biệt thiết kế để hỗ trợ các hoạt 
động học tập như làm bài tập, ôn tập kiến thức, làm bài kiểm tra,... 
 3 
 2. Tầm quan trọng của học liệu trong dạy học. 
 Cơ sở dữ liệu, HLS xây dựng trên nền tảng công nghệ thông tin và truyền 
thông (ICT) được sử dụng như các công cụ để phát triển kỹ năng tư duy, tạo điều 
kiện cho tư duy phê phán và học tập cao hơn từ người học. Những công cụ này 
cho phép người học thể hiện những gì họ biết vào thực tế. Người học sẽ tự xây 
dựng cơ sở tri thức cho cá nhân có liên quan và các kiến thức có ý nghĩa đối với 
họ, thu hút người học trong suy nghĩ và học tập. Trên toàn cầu, HLS được coi là 
một cách tiếp cận quan trọng mới trong nỗ lực giải quyết các vấn đề tiếp cận tri 
thức, chất lượng và công bằng trong giáo dục. Hiện nay, HLS cần thiết cho việc 
dạy học tự phát hiện trong các môn khoa học xã hội và tự nhiên, thu hút cả giáo 
viên và học sinh, học viên tham gia vào các hoạt động dạy và học nhằm 
giúp người học hiểu các khái niệm và định nghĩa mới được cập nhật theo thời 
gian, các số liệu, dữ liệu, tài liệu có liên quan đến bài học. Các hoạt động giáo dục 
khi cần đến học liệu mở sẽ giúp cả người dạy và người học tiếp cận, hiểu về những 
thông tin mới về các vấn đề khoa học tự nhiên và xã hội được cập nhật một cách 
liên tục, có hệ thống. Trong các hoạt động khám phá tri thức khoa học dựa vào 
kho HLS, người học dưới sự hướng dẫn của người thầy sẽ tham gia vào quá trình 
tìm kiếm, xử lý, suy luận, dự đoán và phân loại đúng sai khi xem xét, đánh giá 
các nhân vật, sự kiện và vận dụng vào thực tế cuộc sống. 
 Việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông đã cụ thể hoá chuẩn đầu ra 
với mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực của người học. Chuẩn đầu ra của 
từng cấp học của giáo dục phổ thông bao gồm hệ thống các phẩm chất, năng lực 
chung và năng lực chuyên biệt của đối tượng giáo dục, trong đó mỗi một năng lực 
được thể hiện thông qua các tiêu chí, các biểu hiện cụ thể, hợp lý, logic. Phương 
pháp kiểm tra và đánh giá kết quả năng lực người học đòi hỏi xác định một cách 
chi tiết, bao quát, tổng thể. Việc xác định nội dung cơ bản, cốt lõi của giáo dục 
phổ thông trong từng môn học khoa học tự nhiên hay khoa học xã hội với chuẩn 
đầu ra sẽ là căn cứ cho việc biên soạn sách giáo khoa, nếu xây dựng nền tảng cơ 
sở dữ liệu, HLS sẽ góp phần không nhỏ trong việc kiểm tra, đánh giá kết quả giáo 
dục thông qua kiến thức truyền tải đến học sinh. 
 5 
 Hiện nay, nhiều yêu cầu cần đạt trong chương trình môn học, hoạt động giáo 
dục đòi hỏi GV sử dụng TBCN và HLS. Theo đó, nếu bối cảnh nhà trường không 
có điều kiện cho HS tiến hành thí nghiệm thực thì việc sử dụng phần mềm thí 
nghiệm ảo hoặc học liệu số dạng video là rất cần thiết để có thể giúp HS đáp ứng 
mục tiêu dạy học mà chương trình môn học, hoạt động giáo dục đã đặt ra. Nhờ 
HLS, khi HS khai thác phù hợp nghĩa là không chỉ phát triển về tri thức mà còn 
phát triển các kĩ năng sống có liên quan: kĩ năng lựa chọn và khai thác thông tin. 
Bên cạnh đó, khi làm quen, tiếp cận và sử dụng các TBCN trong học tập, HS sẽ 
có cơ hội để thực hành, rèn luyện một cách trực tiếp hay mô phỏng, đồng thời đây 
cũng là cách để chuẩn bị cho HS về tư duy làm việc khoa học, công nghệ để thay 
đổi cả suy nghĩ, định hướng thích ứng với các yêu cầu của cuộc cách mạng khoa 
học công nghệ 4.0. Nói cách khác, thiết bị và công nghệ góp phần thực thi nhằm 
đạt được mục tiêu dạy học, giáo dục thông qua các hoạt động học hay chuỗi hoạt 
động học phù hợp. 
 - Tác động đến nội dung dạy học 
 Theo chương trình GDPT 2018, nội dung trong SGK chỉ đóng vai trò tham 
khảo. GV có thể chủ động xây dựng nội dung dạy học phù hợp từ nhiều nguồn 
học liệu khác nhau: học liệu truyền thống trên trong SGK, hay HLS được chia sẻ 
trên Internet hoặc từ đồng nghiệp nhất là các kho HLS hữu dụng, các HLS được 
kiểm duyệt và khuyến khích dùng chung. Từ các nguồn học liệu đó, GV sẽ chủ 
động thiết kế, biên tập thành các dạng HLS mới đa dạng hơn, sinh động hơn, phù 
hợp với nội dung dạy học và nội dung kiểm tra, đánh giá được xác lập. 
 Đối với hoạt động học của HS, HLS có thể được coi là nguồn cung cấp thông 
tin vô tận. Nó bao gồm các HLS mà GV cung cấp và HLS mà HS tự tìm kiếm, tự 
lưu trữ để tham khảo phục vụ cho mục tiêu tìm hiểu, khám phá và vận dụng. Giúp 
người học có thể chủ động tiếp cận không giới hạn nguồn tài nguyên ở lĩnh vực 
mà họ đang học tập và nghiên cứu, từ đó khai thác và thúc đẩy việc phát triển NL 
ở các lĩnh vực người học quan tâm, hứng thú cũng như có tiềm lực, tố chất. Thực 
 7 
hợp (như máy vi tính với MS PowerPoint hoặc máy vi tính kết nối Internet cùng phần 
mềm Padlet). Ở bước đánh giá, HLS phục vụ KTĐG có thể được trình chiếu trực tiếp 
tại lớp học hoặc thể hiện qua công cụ trực tuyến. Bên cạnh đó, TBCN phù hợp như 
điện thoại thông minh, máy tính bảng còn hỗ trợ GV (và cả HS) cùng phân tích, đánh 
giá, phản hồi nhanh từ kết quả trả lời, làm bài của cá nhân HS và tập thể HS. 
 Trong quá trình triển khai PPDH cùng với việc sử dụng thiết bị công nghệ, GV sẽ 
giảm được thời gian ghi bảng, thay vào đó, có thể quan sát, kịp thời hỗ trợ, điều chỉnh 
hoạt động của HS, nhất là ở bước HS thực hiện nhiệm vụ học tập, báo cáo, thảo luận. 
 - Tác động đến phương tiện dạy học và học liệu dạy học, giáo dục 
 Về bản chất, TBCN và HLS cũng là phương tiện và học liệu dạy học, giáo 
dục. Như vậy, chính TBCN và HLS có vai trò làm đa dạng hoá, hiện đại hóa các 
phương tiện và học liệu dạy học, từ đó giúp cho việc dạy học, giáo dục trở nên 
“trực quan” hơn, hứng thú và hiệu quả hơn. 
 - Tác động đến quá trình kiểm tra, đánh giá 
 Việc tổ chức KTĐG trong dạy học phát triển PC, NL đòi hỏi đa dạng về hình 
thức, phương pháp, công cụ đánh giá. Các TBCN và HLS dạng câu hỏi, bài tập 
KTĐG góp phần giải quyết yêu cầu trên. Nói cách khác, sự đa dạng của các TBCN 
và HLS sẽ thích ứng với sự đa dạng về hình thức đánh giá, phương pháp và công 
cụ đánh giá. Chẳng hạn, trong lựa chọn phương pháp KTĐG, dạng HLS là câu 
hỏi sẽ phù hợp với phương pháp hỏi - đáp và phương pháp kiểm tra viết, dạng 
HLS là bài tập sẽ chủ yếu phù hợp với phương pháp kiểm tra viết. Để đánh giá 
PC thông qua hành vi, bên cạnh sự quan sát trực tiếp, GV còn có thể sử dụng dữ 
liệu của thiết bị camera ghi lại hình ảnh hoạt động của HS tại lớp, sử dụng các dữ 
kiện được ghi nhận trên hệ thống hỗ trợ học tập khi HS tham gia trực tuyến. Để 
có kết quả kiểm tra, khảo sát nhanh, đồng thời phân tích khách quan và lưu trữ dễ 
dàng thì GV có thể sử dụng máy vi tính hoặc thiết bị di động thông minh có phần 
mềm thân thiện như Google Forms, Quizziz, Azota 
 9