Sáng kiến kinh nghiệm Xây dựng một số bài tập sử dụng hình vẽ thí nghiệm Hoá học 10 theo hướng phát triển năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 Đề tài:
 XÂY DỰNG MỘT SỐ BÀI TẬP
 SỬ DỤNG HÌNH VẼ THÍ NGHIỆM HOÁ HỌC 10 
 THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG 
 TRI THỨC VÀO THỰC TIỄN
 Lĩnh vực: Hóa học
 Nhóm tác giả: 
 1. Nguyễn Thị Phương Dung
 - Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng
 - Tổ KHTN
 - Điện thoại: 0977 571 672
 2. Trần Thị Thanh Hải
 - Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng
 - Tổ KHTN
 - Điện thoại: 0962957281
 Năm học: 2022 - 2023
2 MỤC LỤC
PHẦN 1. MỞ ĐẦU1
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1
II. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI 2
III. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI 3
IV. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU3
V. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU3
VI. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU3
VII. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU4
VIII. THỜI GIAN NGHIÊN CỨU4
PHẦN II. NỘI DUNG 5
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI 5
I.1. Điểm mới của chương trình môn Hoá học theo chương trình giáo dục phổ 
thông mới5
I.1.1. Điểm mới nổi bật nhất của chương trình môn Hoá học5
I.1.2. Thuật ngữ và danh pháp Hoá học trong Chương trình môn Hoá học mới5
I.2. Bài tập có sử dụng hình vẽ thí nghiệm phát triển năng vận dụng tri thức vào 
thực tiễn6
 I. 2.1. Khái niệm bài tập có hình vẽ thí nghiệm Hóa học6
I.2.2. Định hướng xây dựng câu hỏi, bài tập có sử dụng hình vẽ thí nghiệm đánh 
giá năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn cho học sinh 6
I.2.3. Phân loại bài tập sử dụng HVTN theo định hướng NLVDTT vào thực tiễn7
I.2.4. Xây dựng bài tập có sử dụng hình vẽ thí nghiệm phát triển NLVDTT vào 
thực tiễn8
I.2.5. Vai trò của bài tập có sử dụng hình vẽ thí nghiệm phát triển năng lực vận 
dụng tri thức vào thực tiễn 9
1 V.2. Tổ chức thực nghiệm 36
V.2.1. Kết quả định tính 36
V.2.2. Kết quả định lượng 37
V.2.3. Kết luận về thực nghiệm 37
PHẦN III. KẾT LUẬN 38
I. KẾT LUẬN 38
II. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ VÀ ĐỀ XUẤT 38
III. HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA ĐỀ TÀI 40
3 rất quan trọng trong dạy và học môn Khoa học tự nhiên và môn Hoá học ở trường 
phổ thông. Thí nghiệm hoá học là phương tiện quan trọng trong quá trình nhận thức 
của học sinh, đặc biệt để phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh phổ thông 
đáp ứng yêu cầu của Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018. Song song với việc tổ 
chức cho học sinh trực tiếp tham gia thực hành thí nghiệm thì hình vẽ, sơ đồ, biểu 
bảng, đồ thị cũng là ngôn ngữ diễn tả ngắn gọn nhưng rất hiệu quả bản chất của thực 
tiễn hoá học. Việc sử dụng tốt các bài tập có hình vẽ để tổ chức hoạt động học tập 
sẽ giúp học sinh phát triển năng lực quan sát, tư duy khái quát, khả năng vận dụng 
linh hoạt các kiến thức, gắn lí thuyết với thực tiễn nhiều hơn. Bên cạnh đó trong các 
kì thi học sinh giỏi khối THCS, tuyển sinh Đại học- Cao đẳng và các kỳ thi đánh giá 
năng lực của các trường những năm gần đây đã xuất hiện những câu hỏi, bài tập liên 
quan đến hình vẽ, sơ đồ nhằm phát triển các năng lực thực hành, giải quyết các bài 
tập giải quyết vấn đề trong thực tiễn và đi sát với cuộc sống, đưa môn Hóa học về 
đúng với vai trò đúng nghĩa của nó và kích thích khơi gợi niềm đam mê bộ môn Hóa 
trong học sinh, giúp học sinh định hướng đúng đắn nghề nghiệp trong tương lai.
 Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi đã chọn đề tài: “Xây dựng một số bài 
tập sử dụng hình vẽ thí nghiệm Hoá học 10 theo hướng phát triển năng lực vận 
dụng tri thức vào thực tiễn” làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm của mình. 
II. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
 Trong bối cảnh ngành giáo dục đang tích cực chuẩn bị cho đổi mới chương 
trình giáo dục phổ thông từ năm 2020 thì việc mỗi cá nhân giáo viên tự bồi dưỡng, 
thực hành để đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và 
đào tạo có ý nghĩa then chốt, quyết định thành công của sự nghiệp đổi mới.
 Bên cạnh đó, nước ta đang trong quá trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu 
rộng; sự phát triển nhanh chóng của khoa học và công nghệ, khoa học giáo dục và 
sự cạnh tranh quyết liệt trên nhiều lĩnh vực giữa các quốc gia đòi hỏi giáo dục phải 
đổi mới, nhất là khi Việt Nam hội nhập WTO. Vì vậy, tiếng Anh học thuật là phương 
tiện cơ bản để tiếp cận với nền khoa học thế giới. Thông thạo tiếng Anh, nhất là 
tiếng Anh học thuật sẽ rất thuận lợi cho việc đào tạo nguồn nhân lực nghiên cứu và 
ứng dụng chất lượng cao, nắm bắt được nhiều cơ hội khởi nghiệp, trau dồi chuyên 
môn từ sự hội nhập toàn cầu. Việc luyện tập, rèn luyện kĩ năng giao tiếp tiếng Anh 
2 tri thức vào thực tiễn, nâng cao hiệu quả dạy và học môn hoá học nói riêng; phát 
triển năng lực của học sinh để có thể trở thành những công dân toàn cầu thích ứng 
trong thế giới tương lai.
 Ngoài ra, chúng tôi sử dụng thuật ngữ và danh pháp hoá học theo chuẩn quốc 
tế bằng tiếng Anh. Từ ngữ thể hiện mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt của HS.
V. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
 - Đối tượng: 
 + Áp dụng nội dung, phương pháp dạy học phát triển phẩm chất, năng lực vận 
dụng tri thức vào thực tiễn của học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông mới 
2018 vào giảng dạy bằng cách khai thác bài tập có hình vẽ thí nghiệm Hoá học 10.
 + Thuật ngữ và danh pháp hoá học theo khuyến nghị của Liên minh Quốc tế 
về Hoá học thuần tuý và Hoá học ứng dụng IUPAC (International Union of Pure and 
Applied Chemistry). 
 - Phạm vi nghiên cứu: 
 + Giới hạn về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu về dạy học phát triển 
phẩm chất, năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn của học sinh theo chương trình 
giáo dục phổ thông mới, khai thác bài tập có hình vẽ thí nghiệm Hoá học 10. Danh 
pháp hoá học sử dụng bằng tiếng Anh ở mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt của HS.
 + Giới hạn về phạm vi nghiên cứu: Học sinh THPT của một số trường trên 
địa bàn Tỉnh Nghệ An.
VI. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
 - Nghiên cứu sử dụng các bài tập có hình vẽ thí nghiệm Hoá học 10 theo hướng 
dạy học phát triển phẩm chất, năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn của học sinh.
 - Sử dụng các bài tập có hình vẽ thí nghiệm nhằm giáo dục ý thức và tăng 
hứng thú học tập bộ môn cho học sinh. Từ đó có thể rèn luyện trí thông minh, phát 
huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh giúp mang lại kết quả học tập bộ 
môn cao hơn.
 - Giúp các em HS giải quyết các bài tập có liên quan đến hình vẽ thí nghiệm 
trong các kỳ thi đồng thời có thể giải quyết sáng tạo các vấn đề nảy sinh trong cuộc 
4 PHẦN II. NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
I.1. Điểm mới của chương trình môn Hoá học theo chương trình giáo dục phổ 
thông mới
 I.1.1. Điểm mới nổi bật nhất của chương trình môn Hoá học
 Nền giáo dục nước ta đang bước sang giai đoạn đổi mới căn bản và toàn diện, 
mục tiêu giáo dục chuyển trọng tâm từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện 
phẩm chất và năng lực của người học. 
 Ngày 26/12/2018, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã kí thông tư 
32/2018/TT-BGDĐT chính thức ban hành chương trình tổng thể và 27 chương trình 
môn học, hoạt động giáo dục. Đây là chương trình phổ thông cấp quốc gia của nước 
ta lần đầu tiên được xây dựng theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS thay vì 
chú trọng nội dung như các chương trình trước đây. 
 Theo đó, môn Hoá học nằm trong nhóm môn khoa học tự nhiên ở cấp THPT. 
Bên cạnh nội dung giáo dục cốt lõi (70 tiết/ lớp/ năm), trong mỗi năm học, những 
học sinh có thiên hướng khoa học tự nhiên và công nghệ được chọn học một số 
chuyên đề (35 tiết/ lớp/ năm). Mục tiêu của các chuyên đề này là nhằm thực hiện 
yêu cầu phân hoá sâu, mở rộng nâng cao kiến thức; Tăng cường rèn luyện kĩ năng 
thực hành, hoạt động trải nghiệm thực tế làm cơ sở giúp học sinh hiểu rõ hơn các 
quy trình kĩ thuật, công nghệ thuộc các ngành nghề liên quan đến hoá học. Giúp học 
sinh hiểu sâu hơn vai trò của hoá học trong đời sống thực tế, những ngành nghề có 
liên quan đến hoá học để học sinh có cơ sở định hướng nghề nghiệp sau này cũng 
như có đủ năng lực để giải quyết những vấn đề có liên quan đến hoá học và tiếp tục 
tự học hoá học suốt đời.
 Như vậy, điểm mới quan trọng nhất trong chương trình môn Hóa học là đề 
cao tính thực tiễn; tránh khuynh hướng thiên về tính toán; chú trọng trang bị các khái 
niệm công cụ và phương pháp sử dụng công cụ, đặc biệt là giúp học sinh có kĩ năng 
thực hành thí nghiệm, kĩ năng vận dụng các tri thức hoá học vào việc tìm hiểu và 
6 nhiệm vụ học tập, câu hỏi và bài tập (sau đây gọi chung là bài tập) có vai trò quan 
trọng. 
 Theo tài liệu tập huấn kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định 
hướng phát triển năng lực HS trong trường THPT của vụ THPT thuộc Bộ Giáo dục 
và đào tạo: Các nghiên cứu thực tiễn về bài tập trong dạy học đã rút ra những hạn 
chế của việc xây dựng bài tập truyền thống như sau:
 - Tiếp cận một chiều, ít thay đổi trong việc xây dựng bài tập, thường là những 
bài tập đóng.
 - Thiếu về tham chiếu ứng dụng, chuyển giao cái đã học sang vấn đề chưa biết 
cũng như các tình huống thực tiễn cuộc sống.
 - Kiểm tra thành tích, chú trọng các thành tích nhớ và hiểu ngắn hạn.
 - Quá ít ôn tập, thường xuyên bỏ qua sự kết nối giữa vấn đề đã biết và vấn đề 
mới.
 - Tính tích lũy của việc học không được lưu ý đến một cách đầy đủ
 Còn đối với việc tiếp cận năng lực, đặc biệt là năng lực vận dụng tri thức vao 
thực tiễn có những ưu điểm nổi bật là:
 - Trọng tâm không phải là các thành phần tri thức hay kỹ năng riêng lẻ mà là 
sự vận dụng có phối hợp các thành tích riêng khác nhau trên cơ sở một vấn đề mới 
đối với người học.
 - Tiếp cận năng lực không định hướng theo nội dung học trừu tượng mà luôn 
theo các tình huống cuộc sống của học sinh. Nội dung học tập mang tính tình huống, 
tính bối cảnh và tính thực tiễn.
 - So với dạy học định hướng nội dung, dạy học định hướng năng lực định 
hướng mạnh hơn đến HS. Bài tập là một thành phần quan trọng trong môi trường 
học tập mà người GV cần thực hiện. Vì vậy, trong quá trình dạy học, người GV cần 
biết xây dựng các bài tập định hướng năng lực.
 Các bài tập trong Chương trình đánh giá học sinh quốc tế (Programme for 
International Student Assesment -PISA) là ví dụ điển hình cho xu hướng xây dựng 
các bài kiểm tra, đánh giá theo năng lực. Trong các bài tập này, người ta chú trọng 
sự vận dụng các hiểu biết riêng lẻ khác nhau để giải quyết một vấn đề mới đối với 
người học, gắn với tình huống cuộc sống. PISA không kiểm tra trí thức riêng lẻ của 
8 của học sinh. Câu hỏi của loại bài tập này thường là: “Làm thế nào để xác đinh được 
chấtvới các thiết bị?”; “Hãy tìm cách nhận biết với các thiết bị, dụng cụ, hóa 
chất cho sẵn?” ; “Nêu phương án tính hàm lượng chấtvới các dụng cụ, hóa 
chất”.
 I.2.3.2. Bài tập sử dụng hình vẽ thí nghiệm định lượng Hóa học
 Bài tập sử dụng hình vẽ thí nghiệm định lượng có nội dung yêu cầu học sinh: 
 - Tính hàm lượng các chất Hóa học với các thiết bị nào đó. 
 - Tìm quy luật về mối liên hệ phụ thuộc giữa chất các chất (với các thiết bị nhất 
định). 
 Dựa vào tính chất khó khăn, phức tạp của bài tập, cho thiết bị, hóa chất thí 
nghiệm hoặc tự lựa chọn, tìm kiếm thiết bị, hóa chất; kiểu định hướng hành động 
giải bài tập, có thể chia bài tập có hình vẽ TN định lượng thành ba mức độ (từ thấp 
đến cao): 
 Mức độ 1 (MĐ1): Cho dụng cụ, hóa chất, thiết bị cần thiết. Cho biết các bước 
tiến hành làm thí nghiệm. Yêu cầu: Học sinh dự đoán các hiện tượng thí nghiệm theo 
để xác định đại lượng các chất hoặc tìm ra chất hay các quy luật trong Hóa học. 
 Mức độ 2 (MĐ2): Cho dụng cụ, hóa chất, thiết bị cần thiết. Yêu cầu: Học sinh 
thiết kế phương án thí nghiệm (PATN); lắp ráp thí nghiệm bằng HVTN; Yêu cầu 
nêu các bước thực hiện thí nghiệm để tìm ra chất hay tính toán xác định hóa chất cần 
tìm từ đó có thể rút ra quy luật để giải quyết các bài toán Hóa học trong cuộc sống. 
 Mức độ 3 (MĐ3). Yêu cầu học sinh: - Tự lựa chọn dụng cụ, hóa chất, thiết bị 
cần thiết. - Thiết kế PATN bằng hình vẽ trực quan. – Nêu các bước tiến hành thí 
nghiệm với hóa chất, dụng cụ và thiết bị thí nghiệm. – Dự đoán các phản ứng xảy ra 
trong quá trình làm thí nghiệm để đạt được yêu cầu định lượng đo đạc xác định hàm 
lượng các chất, xử lí số liệu thí nghiệm, xây dựng quy tắc, quy luật Hóa học, kiểm 
nghiệm quy luật Hóa học đã biết từ đó áp dụng trong các bài toán thực tiễn. 
I.2.4. Xây dựng bài tập có sử dụng hình vẽ thí nghiệm phát triển NLVDTT vào 
thực tiễn
10