Sáng kiến kinh nghiệm Xây dựng một số bài tập hóa học hữu cơ để giúp học sinh sửa sai trong quá trình học tập môn Hóa học 9

 Mẫu 1
 CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM 
 Độc lập - Tự do - Hạnh phúc 
 ĐƠN YÊU CẦU CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN 
 Kính gửi: Hội đồng Khoa học ngành Giáo dục và Đào tạo 
 Họ và Ngày tháng Nơi Chức Trình độ 
 Tên sáng kiến
 tên năm sinh công tác danh chuyên môn
 Xây dựng một số bài tập 
 Trường 
 Đặng Giáo Đại học sư phạm hóa học hữu cơ để giúp 
 11/07/1992 THCS 
 Thị Cúc viên Hóa học học sinh sửa sai trong quá 
 Vạn Phúc
 trình học môn Hóa học 9.
 - Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Hóa Học
 - Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: 01/03/2021
 - Mô tả bản chất của sáng kiến:
 - Tên sáng kiến kinh nghiệm: “Xây dựng một số bài tập hóa học hữu cơ để 
giúp học sinh sửa sai trong quá trình học tập môn Hóa học 9”
 - Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài, bao gồm:
 + Dạy học qua sai lầm – một quan điểm dạy học tích cực
 Quan điểm sai lầm của học sinh và ảnh hưởng của nó trong dạy học hóa học
 Dạy học qua sai lầm
 Một số biện pháp phát hiện sai lầm của học sinh khi giải bài tập hóa học
 + Bài tập hóa học – một phương pháp dạy học tích cực
 + Cơ sở thực tiễn: dựa trên ý kiến của các giáo viên dạy môn Hóa học 9 và thực 
tế dạy học của bản thân để xác định các sai lầm của học sinh trong quá trình học phần 
hóa hữu cơ 9.
 - Xây dựng bài tập dựa trên việc phân tích những sai lầm trong nhận thức 
của học sinh khi giải bài tập hóa học hữu cơ lớp 9.
 + Dạng bài tập định tính:
 Nhận biết các chất
 Xét khả năng phản ứng có thể xảy ra
 Viết công thức cấu tạo của hợp chất hữu cơ ✓ GV phải sử dụng linh hoạt hệ thống BTHHHC kết hợp với các biện pháp khắc 
phục sai lầm trong nhận thức cho HS nhằm nâng cao chất lượng học tập môn Hóa học 
nói chung, hóa học hữu cơ nói riêng.
 ✓ Tăng cường lồng ghép và cho HS làm các bài tập thực tiễn để tăng lòng yêu 
thích môn học đồng thời hoàn thiện kỹ năng làm bài tập thực tiễn vì Hóa học là một 
môn gắn liền với thực tiễn.
 - Những thông tin cần được bảo mật (nếu có): Không
 - Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến:
 a. Đối với tổ, nhóm chuyên môn.
 - Phát huy vai trò của tổ chuyên môn, thường xuyên có sự trao đổi về hiện trạng 
các sai lầm học sinh hay mắc phải trong quá trình học tập môn hóa học 9.
 - Xây dựng các tiết học có lồng ghép các dạng bài tập đa dạng nhằm giúp học 
sinh hoàn thiện về kiến thức.
 - Trao đổi và xây dựng hệ thống bài tập phù hợp với các sai lầm của từng đối 
tượng học sinh ở các lớp cho phù hợp
 b. Đối với Lãnh đạo nhà trường.
 - Ban giám hiệu tạo điều kiện và tổ chức cho giáo viên tham gia các hoạt 
động tập huấn phục vụ cho chuyên môn, nâng cao trình độ về chuyên môn nghiệp 
vụ.
 - Bản thân mỗi giáo viên cần phải tự bồi dưỡng để nâng cao chuyên môn, sẵn 
sàng trao đổi với đồng nghiệp những vướng mắc cần giải quyết. Vì thế giáo viên cần 
tích cực tham gia hoạt động bồi dưỡng, tự bồi dưỡng
 c. Đối với Phòng Giáo dục và Đào tạo.
 - Tổ chức các lớp tập huấn trao đổi chuyên môn nghiệp vụ về xây dựng hệ thống 
bài tập cho các đối tượng học sinh.
 - Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng 
kiến theo ý kiến của tác giả:
 + Việc áp dụng hệ thống bài tập được xây dựng dựa trên những sai lầm 
trong nhận thức của học sinh sẽ giúp học sinh khắc sâu và có cái nhìn tổng quát, 
chính xác hơn về nội dung kiến thức nói chung, đối với nội dung hóa học hữu cơ 
9 nói riêng.
 + Kích thích sự hứng thú học tập của học sinh, đặc biệt là nhóm đối tượng học 
sinh khá, giỏi. Phù hợp cho việc bồi dưỡng học sinh năng khiếu nếu được vận dụng 
thường xuyên.
 Từ đó, chất lượng dạy và học của bộ môn được nâng cao, đáp ứng chỉ tiêu bộ 
môn Hóa học.
 - Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng 
kiến theo ý kiến của tổ chức, cá nhân tham gia áp dụng sáng kiến
 + Chất lượng giáo dục môn Hóa học được nâng lên hơn, đóng góp cho hệ thống 
bài tập ở các lớp học sinh năng khiếu môn hóa học MỤC LỤC
TT Nội dung Trang
 PHẦN A: ĐẶT VẤN ĐỀ 1
 I Lý do chọn đề tài 1
 II Mục đích nghiên cứu 1
III Đối tượng nghiên cứu 1
IV Phương pháp nghiên cứu 2
V Phạm vi nghiên cứu 2
 PHẦN B: NỘI DUNG 3
 I Cơ sở nghiên cứu 3
 1 Cơ sở lý luận 3
 2 Cơ sở thực tiễn 5
 II Xây dựng hệ thống bài tập dựa trên những sai lầm trong nhận 6
 thức của học sinh khi giải bài tập hóa học hữu cơ 9
 1 Bài tập định tính 6
1.1 Nhận biết các chất 6
1.2 Xét khả năng phản ứng có thể xảy ra 8
1.3 Viết công thức cấu tạo hợp chất hữu cơ 11
 2 Bài tập định lượng 13
 Lập công thức phân tử hợp chất hữu cơ 13
 PHẦN C. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 21
 I Mục đích 21
 II Địa bàn đối tượng thực nghiệm sư phạm 21
III Quá trình tiến hành thực nghiệm sư phạm 21
IV Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm 23
 PHẦN D: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 24
 I Kết luận. 24
 II Khuyến nghị. 24
 TÀI LIỆU THAM KHẢO
 PHỤ LỤC 2
 IV. Phương pháp nghiên cứu:
 Các nhóm nghiên cứu sau:
 - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Hệ thống, phân tích, tổng hợp các nguồn tài 
liệu có liên quan đến đề tài.
 - Phương pháp nghiên cứu thực thực tiễn:
 + Tìm hiểu, quan sát quá trình học tập, giải BTHH phần Hóa học hữu cơ của 
HS.
 + Thực nghiệm sư phạm đánh giá hiệu quả và tính phù hợp của các đề xuất trong 
đề tài.
 - Phương pháp xử lí thông tin: Áp dụng toán học thống kê để xử lí kết quả các số 
liệu thu thập được trong thực nghiệm sư phạm.
 V. Phạm vi nghiên cứu
 - Nghiên cứu chương trình hóa học cấp THCS và chủ yếu đi sâu vào phần hóa 
học hữu cơ lớp 9
 - Nghiên cứu các sai lầm phổ biến của HS khi vận dụng kiến thức trong giải các 
bài tập phần hóa học hữu cơ lớp 9 để đề xuất các biện pháp khắc phục và sửa chữa các 
sai lầm của HS trong nhận thức học tập, giải bài tập hóa học hữu cơ.
 - Xây dựng hệ thống bài tập dựa trên những sai lầm của HS khi làm bài tập hóa 
học hữu cơ lớp 9.
 - Về quy mô nghiên cứu: đối với học sinh lớp 9 Trường THCS Vạn Phúc – Thanh 
Trì 4
giá và điều chỉnh hoạt động học tập cũng như tự sửa chữa những sai lầm trong nhận 
thức học tập và tự làm biến đổi nhận thức của chính mình. GV là người tổ chức, 
hướng dẫn, tạo điều kiện để học sinh phát hiện, sửa chữa những sai lầm của mình. 
Dạy học qua sai lầm được đánh giá một quan điểm dạy học tích cực.
 1.2 Cách phát hiện sai lầm của học sinh khi giải bài tập hóa học
 Để tìm hiểu về lỗi sai mà HS hay mắc phải thì cần tiến hành trao đổi với các GV 
giảng dạy bộ môn Hóa học ở các trường THCS để thu thập được các lỗi sai về nhận 
thức thường gặp của HS trong khi làm các BTHHHC, đồng thời thông qua các bài 
kiểm tra và theo dõi trong quá trình học trên lớp của HS để thu thập, tổng hợp lại các 
lỗi sai thường gặp.
 1.3 Bài tập hóa học – một phương pháp dạy học tích cực
 1.3.1. Khái niệm về bài tập hóa học
 Theo các nhà lý luận dạy học của Liên xô cũ cho rằng: “Bài tập hóa học là một 
dạng bài làm gồm những bài toán, những câu hỏi hay đồng thời bài toán và câu hỏi, 
mà trong khi hoàn thành, học sinh nắm được một tri thức hay kĩ năng nhất định”.
 1.3.2. Phân loại bài tập hóa học
 Để rèn luyện và phát triển tư duy cho học sinh thông qua hệ thống BTHHHC lớp 
9 thì BTHH nên phân loại theo sơ đồ sau đây:
 BTHH
 BTĐT BTĐL BTTH
 BTĐTLT BTĐTTN BTĐLLT BTĐLTN BTTHL BTTHT
 T N
 - Bài tập định tính (BTĐT): Là dạng bài tập có liên hệ với sự quan sát để mô tả, 
giải thích các hiện tượng hóa học.
 - Bài tập định lượng (BTĐL): Là loại bài tập cần dùng các kĩ năng toán học kết 
hợp với kĩ năng hóa học để giải.
 1.3.3 Tác dụng của bài tập hóa học trong dạy học
 Thực tiễn dạy học hóa học ở trường phổ thông cho thấy, BTHH có những ý nghĩa 
và tác dụng to lớn:
 + Làm chính xác hoá những khái niệm hóa học; củng cố, đào sâu và mở rộng 
kiến thức một cách sinh động, phong phú, hấp dẫn; chỉ khi vận dụng kiến thức vào giải 
bài tập, HS mới nắm được kiến thức một cách sâu sắc.
 + Giúp HS ôn tập, hệ thống hoá kiến thức một cách tích cực. 6
 Trước khi tiến hành xây dựng bài tập hóa hữu cơ dựa trên những sai lầm của học 
sinh thì tôi đã thu thập ý kiến của một số giáo viên dạy môn Hóa học 9 về các lỗi sai 
HS hay mắc phải khi làm bài tập hóa hữu cơ 9 và tiến hành cho HS tại 2 lớp 9A5, 9A4 
của năm học 2021-2022 và 2 lớp 9A1, 9A2 của năm học 2022-2023 (làm bài kiểm tra 
khảo sát tự luận trong 20 phút. Kết quả thu được như sau:
 Năm học 2021-2022:
 Đối Tổng Số điểm HS đạt được
 tượng HS 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
 0 0 0 2 3 10 8 8 6 3 0
 9A5(TN) 40 0 0 0 5 7,5 25 20 20 15 7,5 0
 % % % % % % % % % % %
 0 0 0 3 2 8 10 6 7 4 0
 9A4(ĐC) 40 0 0 0 7,5 5 20 25 20 17,5 10 0
 % % % % % % % % % % %
 Năm học 2022-2023:
 Đối Tổng Số điểm HS đạt được
 tượng HS 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
 0 0 0 0 0 6 10 12 7 4 2
9A2(TN) 41 0 0 0 0 0 14,6 25 29,3 17,1 9,8 4,9
 % % % % % % % % % % %
 0 0 0 0 0 5 10 13 9 5 3
9A1(ĐC) 45 0 0 0 0 0 11,1 22,2 28,9 20 11,1 6,7
 % % % % % % % % % % %
 » Qua kết quả của bài khảo sát trên ta thấy được còn khá nhiều học sinh chưa biết 
cách làm bài hóa học hữu cơ nên điểm còn chưa cao, cụ thể chưa nhiều học sinh có thể 
đạt được điểm 9-10.
 II. XÂY DỰNG BÀI TẬP DỰA TRÊN NHỮNG SAI LẦM TRONG NHẬN 
THỨC CỦA HỌC SINH KHI GIẢI BÀI TẬP HÓA HỌC HỮU CƠ LỚP 9
 1. Bài tập định tính
 1.1. Nhận biết các chất
 - Sai lầm học sinh hay mắc phải khi giải bài tập nhận biết:
 Chọn thứ tự chất phải nhận biết không đúng.
 Khi làm một bài tập nhận biết không chỉ xác định được thuốc thử cần dùng là có 
thể làm được bài mà đôi lúc nếu thứ tự nhận biết sai thì cũng không thể làm được bài. 
Đây là một lỗi mà học sinh cũng hay mắc phải nếu như không được rèn luyện, làm 
nhiều bài tập với các dạng khác nhau. Sai lầm này của học sinh thì thường xuất hiện 
trong các bài tập giới hạn thuốc thử hay không dùng thuốc thử. 8
 - Hỗn hợp làm vẩn đục nước vôi trong, làm xuất hiện kết tủa vàng ở bình đựng 
AgNO3/NH3 thì đó là hỗn hợp chứa CO2 và C2H2.
 - Hỗn hợp làm vẩn đục nước vôi trong, làm mất màu dung dịch Br 2 thì hỗn hợp 
đó là CO2 và C2H4.
 - Một số biện pháp khắc phục sai lầm của học sinh khi giải bài tập 
“Nhận biết”
 ❖ Bổ sung, làm chính xác hóa kiến thức cơ bản về bài tập “Nhận biết” thông 
qua những nhắc nhở của giáo viên
 Nếu như học sinh hiểu mục đích của việc sử dụng thuốc thử là để tìm ra chất mà 
có hiện tượng khi tác dụng với thuốc thử và hiện tượng đó phải là khác biệt so với các 
chất khác (không có thay đổi gì cũng là một hiện tượng để phân biệt với các chất mà 
có hiện tượng giống nhau) thì học sinh sẽ không bị mắc sai lầm nữa.
 ❖ Bổ sung, làm chính xác hóa kiến thức cơ bản về bài tập “Nhận biết” thông 
qua những bài tập định tính tương ứng
 Ngoài việc nhắc nhở học sinh về những lỗi sai để sửa lại cho đúng thì rất cần có 
sự luyện tập để học sinh có thể nhớ lâu hơn. Việc rèn luyện đó phải thông qua các bài 
tập có chứa những trường hợp ngoại lệ để khi luyện tập nhiều học sinh sẽ dần hình 
thành cho mình một kĩ năng làm bài và không bị mắc lỗi sai tương tự nữa.
 - Xây dựng bài tập dựa trên những sai lầm trong nhận thức của học sinh khi 
làm bài tập “Nhận biết”
 Bài 1: Nhận biết các chất sau bằng phương pháp hóa học:
 a. CH3COOH, H2SO4, C2H5OH
 b. C6H12O6, C11H22O11, C2H4, C2H2, CH4
 Bài 2: Nhận biết các chất sau bằng phương pháp hóa học:
 a. CH3COOC2H5, C2H5OH, CH3COOH
 b. CH3COONa, CH3COOC2H5, NaOH
 Bài 3: Nếu chỉ dùng qùy tím hãy nhận biết những chất sau:
 a. H2SO4, CH3COOH, C6H6
 b. NaOH, CH3COONa, C2H5OH
 Bài 4: Có các loại hóa chất sau:
 a. HCl, NaOH, CH3COOH
 b. Ca (OH)2, CH3COONa, H2SO4
 Hãy nêu cách để phân biệt các loại hóa trên bằng phương pháp hóa học.
 Bài 5: Trong phòng thí nghiệm có các lọ đựng hóa chất bị mất nhãn, hãy dùng 
phương pháp hóa học để xác định những hóa chất đó cho đúng. Biết rằng các lọ đó 
chứa các hóa chất là: NaOH, CH3COOC2H5, CH3COONa
 1.2. Xét khả năng phản ứng có thể xảy ra
 - Sai lầm học sinh hay mắc phải khi giải bài tập “Xét khả năng phản ứng có 
thể xảy ra”:
 Xét thiếu hoặc không chính xác khả năng phản ứng của các cặp chất.