Sáng kiến kinh nghiệm Vận dụng sơ đồ tư duy giúp học sinh hệ thống hóa kiến thức cơ bản trong môn học Tiếng Anh

 và học tập.
 Sơ đồ tư duy không phải là một khái niệm đặc biệt và mới mẻ; ý tưởng sử 
dụng một hình ảnh để giúp tổ chức suy nghĩ, ý tưởng đã được đưa ra khá lâu để 
nâng cao chất lượng học tập, suy nghĩ tập trung, và giảm sự trì hoãn của quá trình 
ghi nhớ.
 Sơ đồ tư duy là một công cụ tổ chức tư duy. Đây là cách dễ nhất để truyền 
tải thông tin vào bộ não rồi đưa thông tin ra ngoài bộ não. Nó là một phương tiện 
ghi chép đầy sáng tạo và rất hiệu quả nhằm sắp xếp ý nghĩ.
Sơ đồ tư duy hiện nay đã được áp dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, bao gồm cả 
ngôn ngữ dạy học và học tập nói chung. Nó có thể giúp học sinh lưu ý, học từ 
vựng, xem xét các bài học, và tổ chức các bài học một cách có hệ thống. Từ những 
lý do trên và nhận thức được lợi thế của phương pháp này cho học sinh khi chuẩn 
bị một bài thuyết trình, hoặc một bài phát biểu, tôi đã chọn đề tài: “Vận dụng sơ 
đồ tư duy giúp học sinh hệ thống hóa kiến thức cơ bản trong môn học Tiếng 
anh”
II. Mục tiêu của đề tài, sáng kiến:
 Với việc nghiên cứu thành công của đề tài, sáng kiến giúp giáoviên (bản thân 
tôi ) có được những kinh nghiệm sau:
 - Cách thức tổ chức một tiết dạy theo chương trình thí điểm có hiệu quả.
 - Giáo viên hoàn thành chương trình theo đúng phân phối chương trình của 
Bộ Giáo dục và Đào tạo.
 - Giúp học sinh đạt được những yêu cầu bắt buộc của môn học,tự tin, mạnh 
dạn khi giao tiếp bằng Tiếng Anh,vận dụng linh hoạt những kiến thức đã được 
học vào cuộc sống.
 - Để nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn Tiếng Anh.
 - Phát triển toàn diện các kỹ năng: nghe, nói, đọc, viết cho học sinh.
 - Phát triển khả năng quan sát, học hỏi lẫn nhau trong quá trình học sinh làm 
việc nhóm.
 - Phát huy tính sáng tạo, chủ động học tập, nghiên cứu. đã áp dụng nhiều hơn và hiệu quả hơn cho năm học 2023-2024.
 - Với đối tượng nghiên cứu là Cách sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học 
bộ môn Tiếng Anh đối với từng kĩ năng trong giáo trình thí điểm. Phương pháp 
lồng ghép những trò chơi vui nhộn vào từng tiết học, tạo môi trường thực hành 
sôi nổi và không nặng nề cho học sinh. Ngoài ra có sử dụng sơ đồ tư duy dạy từ 
vựng, dạy kĩ năng Nghe, Nói, Đọc, Viết, và phần ngữ pháp...
 - Phạm vi nghiên cứu với đề tài này, tôi tập trung nghiên cứu học sinh ở tất 
cả các khối lớp theo chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 mà trường tôi 
đang trực tiếp giảng dậy.
 PHẦN B: NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN
I. Hiện trạng của vấn đề:
1. Thuận lợi:
 Trong quá trình dạy học tại trường, tôi nhận thấy có một số thuận lợi và khó 
khăn như sau:
 - Đây là phương pháp học tập mới, thoải mái, thú vị và sáng tạo.
 - Đây là xu thế chung của giáo dục Việt Nam nên được sự ủng hộ từ các 
cấp trong ngành giáo dục, phụ huynh, học sinh,...
 - Chương trình tiếng Anh trung học cơ sở có nhiều nội dung phù hợp với 
phương pháp giảng dạy dùng sơ đồ tư duy để phát huy hiệu quả cao khi giáo viên 
tổ chức cho học sinh lĩnh hội kiến thức.
 - Về cơ sở vật chất của trường học hiện nay đã có nhiều đổi mới tạo điều 
kiện cho hoạt động dạy và học: Phòng tin học, Tivi, máy chiếu,bảng phụ,.
 - Giáo viên được đào tạo và tập huấn đổi mới phương pháp dạy học về sử 
dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy.
 - Công nghệ thông tin hiện nay tạo điều kiện cho mọi người có điều kiện tiếp 
cận nhiều nguồn thông tin từ nhiều phương tiện khác nhau.
 - Phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy trong việc dạy các kiểu bài phù hợp với 
tâm sinh lý lứa tuổi học sinh, khắc phục được sự nhàm chán của phương pháp 
dạy học truyền thống. Vì vậy gây hứng thú cho người học, kích thích học sinh tư dụng đề tài này mà tôi đang trực tiếp giảng dạy như sau:
 Tổng số Giỏi Khá Trung bình Yếu
 Lớp
 HS SL % SL % SL % SL %
 8A 42 6 14,3% 15 35,7% 19 45,2% 2 4,8%
 8C 40 11 27,5% 17 42,5% 12 30% 0 0%
Il.Các giải pháp thực hiện sáng kiến để để giải quyết vấn đề:
 Là giáo viên đang trực tiếp giảng dạy bộ môn tiếng Anh trên lớp trước tiên 
cần phải nắm vững chủ trương đổi mới giáo dục phổ thông thể hiện ở chương 
trình sách giáo khoa, chuẩn kiến thức kĩ năng, phương pháp giảng dạy, việc sử 
dụng các phương tiện dạy học, các hình thức tổ chức dạy học phải phù hợp, thích 
ứng với từng hoạt động giúp học sinh tích cực trong tìm tòi, tiếp thu lĩnh hội kiến 
thức. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện, phải nhấn mạnh rằng sơ đồ tư duy là 
một công cụ phối hợp với các phương pháp khác đã thực hiện thêm phần hiệu 
quả, mặc dù đây không phải là một giải pháp có thể thay thế tất cả các phương 
pháp khác. Vì vậy trong quá trình dạy học bộ môn tiếng Anh ở các lớp 6, 7, 8, 9, 
tôi đã đưa ra và áp dụng nhiều giải pháp có hiệu quả nhưng trọng tâm là sử dụng 
sơ đồ tư duy. Với kinh nghiệm dưới đây, để thực hiện cho các mục tiêu của từng 
phần có sự phối kết hợp của nhiều phương pháp trên cở sở đặc trưng của từng 
loại bài và đưa ra những lí luận, giải pháp, cách làm cùng thực hiện theo tôi cho 
là có hiệu quả và tạo ra được thích thú cho cả thầy lẫn trò.
1. Phương pháp xây dựng sơ đồ tư duy.
* Bảy bước để tạo nên một sơ đồ tư duy:
 Bước 1. Bắt đầu từ trung tâm và triển khai ra các nhánh (Có thể sử dụng từ 
chính hoặc hình ảnh cần thiết).
 Bước 2. Luôn sử dụng màu sắc. Bởi vì màu sắc cũng có tác dụng kích thích 
não như hình ảnh.
 Bước 3. Nối các nhánh chính (cấp một) đến hình ảnh trung tâm, nối các nhánh - Sau đó các em tiếp tục vẽ các nhánh nhỏ tiếp theo liệt kê các từ vựng mà 
mình đã học
 - Sau khi các em trình bày xong nội dung trên, tôi yêu cầu các em hãy tưởng 
tượng về một phòng khách và nhà bếp, rồi dùng các từ vựng vừa viết ra để mô tả 
lại.
 Ví dụ: The rug is under the coffee table.
 . The dish rack is next to the fridge.
 Mô tả sơ đồ hoàn chỉnh
5. Các hoạt động dạy học trên lớp với sơ đồ tư duy:
Từ việc học sinh nắm vững được phương cách xây dựng sơ đồ tư duy và quy 
trình tổ chức xây dựng sơ đồ tư duy trong dạy học. Đồng thời qua kết quả Mục đích của việc làm này là để tất cả các học sinh khác của lớp bắt chước 
làm theo ở lớp hoặc ở nhà. Tôi cũng nhấn mạnh với các em rằng trong quá trình 
dạy học tôi sẽ cố gắng hết sức để tạo điều kiện cho các em luyện nói, và muốn 
làm quen với việc luyện nói được dễ dàng chỉ có cách tốt nhất là nhìn vào sơ đồ em nữa.
6.Cách sử dụng sơ đồ tư duy trong từng hoạt động của tiết dạy cụ thể:
a. Sử dụng sơ dồ tư duy để dạy và ôn tập từ vựng:
 Từ vựng là một trong những loại ngữ liệu rất cần thiết để xây dựng thành ý, 
thành câu, thành bài văn hoàn chỉnh và như tôi đã nói ở các phần trên, trong 
chương trình sách giáo khoa môn tiếng Anh trung học cơ sở có rất nhiều từ vựng. 
Vậy làm sao để giúp học sinh trung học cơ sở tiếp thu và nhớ được khối lượng 
lớn từ vựng trong quá trình học mà không gây nhàm chán.
 Ví dụ 1: UNIT 2: MY HOME, ở phần CLOSER LOOK 1( English 6)
 Qua sơ đồ tư duy này HS dễ dàng nhớ được các phòng trong một ngôi nhà 
và các thiết bị trong từng phòng.
 Ví dụ 2: UNIT 3: MY FRIENDS. Giúp học sinh học và nhớ tính từ chỉ tính 
cách (ADJECTIVES FOR PERSONALITY) để miêu tả người thân, bạn bè tôi 
hướng đẫn các em vẽ 2 sơ đồ sau để chỉ trạng thái vui và buồn, miêu tả trạng thái 
vui, tôi hướng dẫn học sinh vẽ mặt cười: Ví dụ: + Để chuẩn bị cho bài KT số 1(kiểm tra giữa kì 1- tiếng Anh 6), 
ngoài những kiến thức các em đã được luyện và ôn, tôi hướng đẫn các em vẽ 2 
sơ đồ tư duy: VERB + NOUN và TENSES (Simple present, present continuous) 
ở tiết ôn tập:
+ Cũng như trên, bổ sung kiến thức chuẩn bị cho bài kiểm tra cuối kì, tôi hướng 
đẫn học sinh vẽ 2 sơ đồ: COMPARATIVE ADJECTIVES và SUPERLATIVE 
OF SHORT ADJECTIVES. nhất lớp lên bảng nhìn sơ đồ giải thích lại một lần nữa trước khi các em vận dụng 
vào bài tập trong sách giáo khoa.
+ Hai sơ đồ THREE Rs và CONDITIONAL SENTENCES (Type 1) được 
hướng dẫn vẽ để các em ôn tập chuẩn bị cho bài kiểm tra cuooiis kì 2:
III. Kết quả sau khi áp dụng giải pháp sáng kiến tại đơn vị:
 Giải pháp Từ khi vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy và học đã tạo sự tích cực 
cho học sinh; giáo viên và học sinh làm việc nhiều hơn nhưng thấy thoải mái và 
hứng thú hơn. Kinh nghiệm cho thấy, để đưa sơ đồ tư duy ứng dụng vào quá trình 
dạy và học, học sinh có thể vẽ trên giấy, bìa, bảng phụ, sử dụng bút chì mầu, 
phấn, tẩy,... hoặc cũng có thể thiết kế trên powerpoint hay các phần mềm bản đồ 
tư duy. Với các trường có điều kiện cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin tốt có thể 
cài vào máy tính phần mềm cho cán bộ, giáo viên, học sinh sử dụng. Tuy nhiên, 
việc dùng giấy, bút chì, bút mầu, tẩy,... để vẽ sơ đồ tư duy có ưu điểm là giúp 
người lập sơ đồ tư duy dễ dàng phát triển ý tưởng và bổ sung ý tưởng qua đó phát 
huy tối đa tính sáng tạo của mỗi người, phát triển năng khiếu hội họa, sở thích 
của mỗi người, được tự do chọn mầu sắc (xanh, đỏ, vàng, tím,...), đường nét (đậm, 
nhạt, thẳng, cong...), tự sáng tác nên mỗi sơ đồ tư duy thể hiện rõ cách hiểu, cách 
trình bày kiến thức của từng cá nhân và cũng do mỗi người tự làm nên càng yêu 
quý, trân trọng tác phẩm của mình. Với vật liệu dễ kiếm, rất kinh tế, cách làm 
đơn giản, sơ đồ tư duy có thể vận dụng được với bất kỳ điều kiện nào của các nhà a. Giúp cân bằng não, tăng khả năng ghi nhớ:
 Chúng ta có hai bán cầu não: bán cầu não trái và bán cầu não phải. Bán cầu 
não trái thiên về các chức năng logic, ngôn ngữ, phân tích, sắp xếp... Bán cầu não 
phải thiên về các chức năng nghệ thuật, sáng tạo, tưởng tượng, cảm nhận.... Các 
nghiên cứu đã cho thấy: nếu chỉ sử dụng bán cầu não trái, hiệu suất tư duy của 
chúng ta chỉ đạt từ 5 - 10% so với khi chúng ta kết hợp và phát triển cân bằng cả 
hai. Vì vậy khi sử dụng sơ đồ tư duy, chúng ta không chỉ cần sự logic, hệ thống 
mà khả năng tưởng tượng, sáng tạo, làm việc với màu sắc, hình ảnh... cũng được 
huy động. Điều đó có nghĩa là cả 2 bán cầu não của chúng ta đều được kích hoạt. 
Kết quả sẽ tạo được sự cân bằng, giúp khả năng tư duy, sáng tạo, ghi nhớ của 
chúng ta tăng lên đáng kể.
b. Tăng sự hứng thú trong học tập:
 Thực tế cho thấy chúng ta sẽ không làm tốt những những gì mà chúng ta 
không thích. Chỉ khi nào chúng ta có hứng thú hoặc tạo ra được hứng thú trong 
học tập, công việc thì chúng ta mới có thể học tập, làm việc đạt hiệu quả cao.
 Với sơ đồ tư duy, việc tạo ra và học tập với những trang giấy đầy màu sắc, 
hình ảnh, được hệ thống và dễ nhớ sẽ giúp học sinh có được sự hứng thú đó để 
gia tăng hiệu quả trong học tập. Đây là một tiết học mà tôi đã áp dụng sơ đồ tư 
duy vào phần “Controlled -practice” ngay lập tức hầu hết các em đều hăng hái 
tham gia hoạt động từ đầu đến cuối tiết học.
c. Phát huy khả năng sáng tạo:
 Bộ não của chúng ta tư duy theo cơ chế bùng nổ, từ 1 ý tưởng ban đầu bạn có 
thể bùng nổ ra hàng trăm ý tưởng có liên quan khác. Bán cầu não phải là thiên về 
chức năng sáng tạo, chính là vùng được kích thích hoạt động khi chúng ta làm 
việc với sơ đồ tư duy. Hơn nữa, khác với khuôn khổ của những trang giấy viết 
bình thường khiến tư duy chúng ta bị giới hạn, sơ đồ tư duy với việc phát triển 
các nhánh một cách tự do cũng là cơ sở để phát huy khả năng sáng tạo của người 
sử dụng.
 Tận dụng lợi thế này tôi đã thường xuyên sử dụng sơ đồ tư duy và học sinh có một “môi trường tiếng” thực sự để phát triển khả năng giao tiếp, ứng xử với 
các bài học nghe và nói đầy hấp dẫn và mang lại nhiều hiệu quả. Như vậy sự 
thành công của mỗi giáo viên cũng chính là sự thành công của nền giáo dục Việt 
Nam với mong muốn đổi mới phương pháp dạy ngoại ngữ- dạy ngoại ngữ theo 
đường hướng giao tiếp.
 Những vấn đề được trình bày trên đây chỉ là ý kiến chủ quan của riêng tôi 
và tôi tiếp tục học hỏi, trao đổi với đồng nghiệp để đưa giờ dạy đạt hiệu quả cao 
nhất có thể.
 VI.Thời gian và kinh phí thực hiện đề tài, sáng kiến
 - Sử dụng sơ đồ tư duy trong việc đổi mới phương pháp dạy học đã dược tập 
huấn, triển khai từ năm học 2011-2012. Những năm học trước tôi đã thực hiện ở 
các khối 6, và 9. Đầu năm học 2023-2024 thì bản thân tôi cùng đồng nghiệp đã 
sử dụng nhiều hơn ở tất cả các khối lớp và cũng mang lại hiệu quả rõ dệt.
 - Từ khi vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy và học đã tạo sự tích cực cho học 
sinh; giáo viên và học sinh làm việc nhiều hơn nhưng thấy thoải mái và hứng thú 
hơn. Kinh nghiệm cho thấy, để đưa sơ đồ tư duy ứng dụng vào quá trình dạy và 
học, học sinh có thể vẽ trên giấy, bìa, bảng phụ, sử dụng bút chì mầu, phấn, tẩy,... 
hoặc cũng có thể thiết kế trên powerpoint hay các phần mềm bản đồ tư duy. Với 
các đồ dùng, vật liệu sẵn có hoặc có mua thì kinh phí cũng không tốn nhiều nên 
rất phù hợp với con em tại ngôi trường mà chúng tôi đang giảng dạy
 PHẦN C. KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT
1. Đối với Phòng GD&ĐT:
 - Đề nghị Phòng GD&ĐT tổ chức các chuyên đề về đổi mới phương pháp, 
cập nhật những tư liệu mới nhất về giảng dạy Tiếng Anh theo chương trình sách 
giáo khoa mới để giáo viên có cơ hội trao đổi kinh nghiệm giảng dạy.
 - Tạo cơ hội cho các giáo viên Tiếng Anh và học sinh được tiếp xúc với 
những người bản ngữ, các nước đi đầu về phong trào dạy học Tiếng Anh trong 
khu vực để nâng cao khả năng sử dụng ngôn ngữ Tiếng Anh trong giao tiếp.