Sáng kiến kinh nghiệm Vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong Lịch sử - Địa lý 6 (Phân môn Địa lý, bộ sách Kết nối tri thức)

 Tôi xin cam đoan mọi thông tin nêu trong đơn là trung thực, đúng sự thật 
và hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật.
 Đại Lãnh, ngày 10 tháng 3 năm 2023
 Người nộp đơn
 Lê Thị Thúy Hằng thực sự hoạt động, thực hành trong các giờ học. Qua đó, các em mới bộc lộ 
năng lực, phẩm chất, điểm mạnh, điểm yếu, nhận ra sở thích, sở trường của bản 
thân, từng bước định hướng nghề nghiệp trong tương lai. Đồng thời giáo viên có 
căn cứ để giúp học sinh cải thiện năng lực học tập. 
 Địa lý là một môn học rất quan trọng đối với học sinh trong chương trình 
giáo dục phổ thông mới hiện nay. Việc học Địa lý giúp học sinh có kiến thức về 
ranh giới tự nhiên, hiểu về điều kiện tự nhiên ở nước ta và các nước khác trên 
thế giới, hiểu được các hiện tượng thiên nhiên, có kinh nghiệm trong đời sống 
về thời vụ, thời tiết để sản xuất nông - lâm - ngư nghiệp Đặc biệt môn học 
này giúp học sinh trở thành những công dân toàn cầu, có hiểu biết quan tâm về 
môi trường, giáo dục cho các em biết bảo vệ môi trường. 
 Để đảm bảo được những mục đích, yêu cầu, để đạt được những kiến thức, 
giá trị lợi ích của bộ môn này mang lại cho học sinh, người giáo viên trước hết 
phải đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động 
hoạt động của học sinh. Việc tạo ra một môi trường học tập sinh động và thú vị 
đóng một vai trò quan trọng trong việc giảng dạy và học tập môn Địa lý tại trường.
 Vậy làm thế nào để học sinh say mê hứng thú trong các giờ học Địa lý, là 
một giáo viên Địa lý chúng ta có thể mang lại cho học trò những bài học thật 
thú vị, luôn làm mới mẻ, kích thích học sinh ham học hay không? Làm thế nào 
để mỗi bài học không chỉ khắc sâu kiến thức mà còn giúp học sinh luôn ấn 
tượng về màu sắc hình ảnh và âm thanh sinh động của nó, từ đó học sinh sẽ dễ 
dàng nhớ bài học khi được khơi gợi? 
 Dựa trên kinh nghiệm đứng lớp, giảng dạy bộ môn Địa lý tại trường Trung 
học cơ sở Nguyễn Huệ trong nhiều năm qua, bản thân tôi nhận thấy cần thay đổi 
một số hoạt động trong các phần của tiết học, tích hợp các nội dung chương 
trình vào trong các hoạt động ngoại khóa, nhằm tạo hứng thú hơn trong việc tiếp 
thu kiến thức của bộ môn Địa lý này. Chính vì những lý do trên mà tôi chọn đề 
tài: “Vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong môn Lịch sử&Địa lý 6 
(phân môn Địa lý )” - Đối với người học: Giúp cho học sinh chủ động hơn trong việc học, chủ 
động tiếp thu kiến thức không những qua thầy cô mà qua các bạn trong lớp nữa. 
Kích thích khả năng sáng tạo, giúp trí tưởng tượng về khối kiến thức vượt xa 
hơn, ghi nhớ bài giảng lâu hơn ứng dụng vào thực tế hiệu quả hơn.
 2.2. Phân tích tình trạng của giải pháp đã biết:
 Trong bối cảnh hiện nay toàn ngành giáo dục đang nổ lực thực hiện đổi 
mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, sáng tạo của học sinh. Vì 
vậy, người giáo viên phải biết vận dụng và tổ chức việc dạy học theo hướng 
phát huy tính tự giác, tích cực của học sinh đảm bảo theo chương trình giáo 
dục phổ thông mới là phát triển năng lực, phẩm chất người học.
 Quá trình dạy học Địa lý, để giúp học sinh lĩnh hội được những kiến 
thức, giá trị lợi ích của bộ môn này mang lại, người giáo viên trước hết phải 
đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động 
sáng tạo của học sinh. Làm thế nào để mỗi bài học không chỉ khắc sâu kiến 
thức mà còn giúp học sinh luôn ấn tượng về màu sắc hình ảnh và âm thanh 
sinh động của nó, từ đó học sinh sẽ dễ dàng nhớ bài học khi được khơi gợi?
 Là một giáo viên giảng dạy bộ môn Địa lý tại Trường THCS Nguyễn Huệ, 
trong những năm qua bản thân tôi được phân công giảng dạy ở tất cả các khối 
lớp học từ khối lớp 6 đến khối lớp 9. Khi giảng dạy mỗi một khối lớp bản thân 
tôi đều gặp những khó khăn nhất định. Đặc biệt là khối lớp 6 mới vào học lớp 
đầu cấp còn nhút nhát, chưa quen với nề nếp học tập, với bạn bè, với lớp, với 
trường nên còn nhiều bỡ ngỡ; chưa chú ý vào việc học, nhiều em học sinh còn 
coi nhẹ bộ môn Địa lý và việc học của các em còn lơ là, chưa tích cực hoạt 
động sôi nổi, ít giơ tay phát biểu chưa đam mê môn học này, các em chưa có 
ý thức trong học tập, nhất là trong việc chủ động tự học, hợp tác với các bạn và 
chưa tự tin với khả năng của bản thân. Nếu mỗi giáo viên chỉ truyền đạt, giảng 
giải theo các tài liệu đã có sẵn trong sách giáo khoa, trong các sách hướng dẫn 
và thiết kế bài giảng một cách rập khuôn, máy móc làm cho học sinh học tập 
một cách thụ động, học sinh khó nhớ lâu và khó khắc sâu kiến thức trong tâm trí nhệm, phát triển năng lượng cộng tác làm việc và năng lực giao tiếp của học 
sinh.
 - Sử dụng kỹ thuật KWL để kích hoạt kiến thức nền của học sinh về một 
chủ đề/chủ điểm nào đó, giúp khơi gợi sự tò mò, khám phá, làm cho hoạt động 
học trở nên chủ động hơn. Nhờ thế, học sinh có cơ hội liên hệ, mở rộng, nâng 
cao những điều đã biết.
 - Tổ chức hoạt động giáo dục thông qua trò chơi, giúp cho hoạt động dạy 
học trở nên sôi nổi, cuốn hút, giúp học sinh rèn luyện sự mạnh dạn, tự tin, 
khả năng phản xạ nhanh, sự sáng tạo, nâng cao tinh thần đoàn kết và sự 
tương tác giữa học sinh với học sinh, học sinh với giáo viên. 
 Từ những thực trạng trong quá trình dạy học và sự tìm tòi học hỏi của bản 
thân về kiến thức môn Địa lý trong nhiều năm, bản thân thấy rằng cần phải nghĩ 
ra nhiều phương pháp dạy học mới hơn để kích thích sự ham học hỏi, chủ động 
sáng tạo của học sinh, thu hút sự chú ý ham thích môn học của học sinh trong 
giờ học Địa lý. 
 2.3.1. Giải pháp 1: Sử dụng Hồ sơ bài học.
 Điều rất phi lí mà hiện nay chúng ta vẫn đang mắc phải là học sinh đi học 
nhưng hầu như không biết trong bài học/chủ đề tiếp theo sẽ được học và quan 
trọng nhất là tham gia hoạt động học nào? Đa số cuối mỗi tiết học, giáo viên 
hay ra nhiệm vụ về nhà là học bài và làm bài tập, nghiên cứu trước bài mới. 
Điều này làm công việc học không đạt hiệu quả. Chính vì vậy, ngoài việc thiết 
kế ra “Kế hoạch bài dạy” (giáo án), tôi còn làm thêm một “Hồ sơ bài học” giúp 
học sinh chuẩn bị ở nhà, định hình hoạt động có trong bài học/chủ đề sắp tới. 
Công việc này với giáo viên hơi vất vả khâu soạn, lại còn tính toán về tính khả 
thi của bài dạy nhưng với học sinh tôi đánh giá rất hiệu quả.
 * Cách tiến hành:
 Đối với hồ sơ bài học cần được thiết kế theo các hoạt động có trong kế 
hoạch bài dạy (giáo án). đang đáp ứng những yêu cầu dạy học mới, giúp học sinh chủ động trong học 
tập, tiếp cận tri thức khoa học như một quá trình nghiên cứu của chính bản thân.
 Theo phương pháp dạy học “Bàn tay nặn bột”, giáo viên không phải là 
người truyền thụ kiến thức khoa học dưới dạng thuyết trình mà sẽ là người giúp 
học sinh xây dựng kiến thức bằng cách cùng học sinh hành động, chính học sinh 
tìm ra câu trả lời cho các vấn đề được đặt ra trong cuộc sống thông qua việc tiến 
hành các thí nghiệm, quan sát, nghiên cứu tài liệu dể từ đó hình thành kiến thức 
cho chính mình. Phương pháp này đã được vận dụng, phát triển và có ảnh 
hưởng sâu rộng đến giáo dục khoa học không chỉ ở Pháp mà còn ở nhiều nước 
khác trên thế giới trong đó có Việt Nam. Ưu điểm của phương pháp này là 
ngoài dạy học kiến thức, giáo viên còn dạy cho học sinh cách tự học, tự khám 
phá, tìm hiểu, nghiên cứu cuộc sống xung quanh. Đồng thời tạo sự ham muốn 
khám phá, say mê khoa học của học sinh. Ngoài việc chú trọng đến kiến thức 
khoa học, phương pháp “Bàn tay nặn bột” còn chú ý nhiều đến việc rèn luyện 
kỹ năng diễn đạt thông qua ngôn ngữ nói, viết, làm việc nhóm và hình thành 
năng lực nghiên cứu khoa học của học sinh. 
 b. Cách tiến hành áp dụng phương pháp “Bàn tay nặn bột”
 * Tiến trình dạy học theo phương pháp “Bàn tay nặn bột”: gồm có 
năm bước:
 Bước 1: Tình huống xuất phát và câu hỏi nêu vấn đề.
 Bước 2: Hình thành biểu tượng ban đầu.
 Bước 3: Xây dựng giả thuyết và phương pháp kiểm chứng.
 Bước 4: Tiến hành thực nghiệm, tìm tòi nghiên cứu.
 Bước 5: Kết luận và hệ thống hóa kiến thức.
 * Các nguyên tắc của phương pháp “Bàn tay nặn bột”:
 - Học sinh quan sát một sự vật hay một hiện tượng của thế giới thực tại, 
gần gũi với đời sống, dễ cảm nhận và các em sẽ thực hành trên những cái đó. + Câu hỏi gợi ý: Là những câu hỏi được đặt ra trong quá trình làm việc 
của học sinh.
 - Rèn luyện ngôn ngữ cho học sinh thông qua phương pháp “Bàn tay 
nặn bột”:
 Học sinh cần được chú trọng đến ngôn ngữ nói và viết vì đây là đặc điểm 
quan trọng của phương pháp này. Giao tiếp bằng lời không thể tách rời các hoạt 
động tìm tòi, nghiên cứu và có mặt ở mọi thời điểm để học sinh có thể diễn đạt 
các ý tưởng của mình bằng lời nói hoặc đặt câu hỏi, miêu tả các quan sát của 
mình, trao đổi các thông tin hoặc tranh luận, bảo vệ các ý kiến của mình.
 - Kỹ thuật chọn ý tưởng, nhóm ý tưởng của học sinh:
 Giáo viên cho phép học sinh phát biểu ý kiến tự do. Giáo viên yêu cầu 
một số học sinh nhận xét ý kiến của các học sinh khác, sau đó giáo viên nhanh 
chóng nắm bắt ý kiến phát biểu của học sinh và phân loại các ý tưởng đó để 
thực hiện ý đồ dạy học.
 - Hướng dẫn học sinh đề xuất thí nghiệm nghiên cứu hay phương án 
tìm câu trả lời. 
 Đây là một bước khá phức tạp, đòi hỏi giáo viên phải có kỹ năng sư phạm 
để điều khiển tiết học, tránh để học sinh đi quá xa yêu cầu nội dung bài học. 
Một số phương pháp tìm câu trả lời không phải làm thí nghiệm mà tìm câu trả 
lời bằng cách nghiên cứu tài liệu như sách giáo khoa, tài liệu do học sinh tự tìm, 
tài liệu do giáo viên cung cấp. Giáo viên cũng cần chuẩn bị sẵn cho tình huống 
học sinh không tìm ra được phương án tìm câu trả lời hoặc các phương án đưa 
ra quá ít, nghèo nàn về ý tưởng.
 Hướng dẫn học sinh phân tích thông tin, hiện tượng quan sát khi nghiên 
cứu để thực hiện để đưa ra kết luận. Giáo viên cần hướng dẫn học sinh biết chú 
ý đến các thông tin chính để rút ra kết luận tương ứng với câu hỏi.
 * Vai trò của giáo viên trong phương pháp “Bàn tay nặn bột” Tôi chọn phương pháp này để dạy cho phần 2.Các đới khí hậu trên Trái 
Đất 
 GV cho học sinh hoạt động nhóm tìm hiểu về 5 đới khí hậu trên Trái Đất 
 Bước 1: Tình huống xuất phát và câu hỏi nêu vấn đề
 Giáo viên đưa một số hình ảnh liên quan đến các đới khí hậu trên Trái 
Đất, sau đó cho học sinh thảo luận và cùng nhau đặt câu hỏi mà mình muốn biết 
về các đới khí hậu trên Trái Đất 
 Bước 2: Học sinh đưa ra câu hỏi giả thuyết về các đới khí hậu trên Trái 
Đất. 
 Giáo viên yêu cầu học sinh làm việc theo nhóm và đưa ra các thông tin có 
liên quan đến chủ đề. Học sinh có thể đưa ra nhiều thông tin khác nhau như:
 1. Nhiệt độ trung bình năm ? 
 2. Lượng mưa trung bình năm? 
 3. Gió thổi thường xuyên ?
 4. Phạm vi, giới hạn của 5 đới ?
 5. Nước ta nằm trong đới khí hậu nào?
 Sau khi hết thời gian làm việc, giáo viên yêu cầu học sinh trình bày ý kiến 
của mình sau đó giáo viên cùng học sinh phân tích và lựa chọn những vấn đề 
chính.
 Những vấn đề chính cần nghiên cứu:
 1. Nhiệt độ trung bình năm ? 
 2. Lượng mưa trung bình năm? 
 3. Gió thổi thường xuyên ?
 4. Phạm vi, giới hạn của 5 đới ?
 5. Nước ta nằm trong đới khí hậu nào?
 Sau đó giáo viên với vai trò hướng dẫn cho học sinh trả lời lần lượt những 
câu hỏi mà ban đầu học sinh đã giả thuyết và đặt ra 
 Ví dụ như: Nước ta nằm trong đới khí hậu nào? Thuộc kiểu khí hậu nào? Bước 1: Giáo viên chuẩn bị bài học 
 Bước 2: Giáo viên tạo bảng KWL trên bảng lớn và yêu cầu mỗi học sinh, 
mỗi nhóm có 1 bảng KWL của các em.
 Bước 3: Sau khi giới thiệu tổng quan và mục tiêu của vấn đề/chủ đề, giáo 
viên yêu cầu học sinh điền những điều đã biết về vấn đề/chủ đề đó vào cột K 
của bảng.
 Bước 4: Giáo viên khuyến khích học sinh suy nghĩ và viết vào cột W 
những điều muốn tìm hiểu về vấn đề/chủ đề dưới dạng các câu hỏi. 
 Bước 5: Sau khi học xong, giáo viên yêu cầu học sinh điền câu trả lời vào 
cột L những điều vừa học được.
 Bước 6: Cuối cùng, học sinh sẽ so sánh với những điều đã ghi tại cột K 
và cột W để kiểm chứng tính chính xác của những điều đã biết (cột K), mức độ 
đáp ứng nhu cầu của những điều muốn biết (cột W) ban đầu.
 * Một số lưu ý khi sử dụng:
 - Cần lưu trữ cẩn thận bảng KWL vì sau khi hoàn thành cột K và cột W, 
có thể phải mất thêm một khoảng thời gian mới có thể thực hiện tiếp các cột còn 
lại (cột L và cột H).
 - Giáo viên có thể thêm cột H (Learn more) vào bảng nhằm khuyến khích 
HS ghi lại những dự định tiếp tục tìm hiểu các nội dung liên quan đến vấn đề, 
chủ đề vừa học.
 b. Ví dụ.
 Có thể thực hiện kỹ thuật KWL trong các bài học/chủ đề thuộc phân môn 
Địa lý trong môn Lịch sử Địa lý lớp 6 sau: bài 7- Chuyển động tự quay quanh 
trục của Trái Đất và hệ quả, bài 12- Núi lửa và động đất, bài 17 - Thời tiết và 
khí hậu. Biến đổi khí hậu, bài 20- Sông và hồ. Nước ngầm và băng hà, bài 21- 
Biển và đại dương.