Sáng kiến kinh nghiệm Tổ chức một số dự án dạy học chương Động lực học (Vật lí 10 bộ sách Kết nối tri thức) nhằm gắn hoạt động dạy học với công tác hướng nghiệp

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT NGUYỄN ĐỨC MẬU 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 Đề tài: 
 TỔ CHỨC MỘT SỐ DỰ ÁN DẠY HỌC CHƯƠNG 
 ĐỘNG LỰC HỌC - VẬT LÍ 10 - NHẰM GẮN HOẠT 
ĐỘNG DẠY HỌC VỚI CÔNG TÁC HƯỚNG NGHIỆP. 
 Lĩnh vực: Vật lí – Công nghệ 
 Nhóm tác giả 
 1. Hoàng Thị Hạnh - Tổ KHTN 
 - Số điện thoại: 0973202501 
 2. Đặng Thị Thùy Linh - Tổ KHTN 
 - Số điện thoại: 0968786781 
 Đơn vị: Trường THPT Nguyễn Đức Mậu 
 Năm học: 2022 - 2023
 1.1. Xác định vấn đề cần giải quyết. ................................................................ 15 
 1.2. Những công việc chuẩn bị cho phương án tổ chức dạy học. .................... 15 
 1.3. Kế hoạch dạy học của dự án. .................................................................... 16 
 1.3.1. Ý tưởng của dự án. ............................................................................. 16 
 1.3.2. Mục tiêu của dự án. ............................................................................ 16 
 1.3.3. Kế hoach thực hiện dự án. .................................................................. 18 
 1.3.4. Thực hiện dự án .................................................................................. 19 
 1.3.5. Kiểm tra, đánh giá dự án .................................................................... 29 
2. Tổ chức dạy học dự án 2: ................................................................................ 30 
 2.1. Xác định vấn đề cần giải quyết ................................................................. 30 
 2.2. Những công việc chuẩn bị cho phương án tổ chức dạy học ..................... 30 
 2.3. Kế hoạch dạy học của dự án. .................................................................... 31 
 2.3.1. Ý tưởng của dự án. ............................................................................. 31 
 2.3.2. Mục tiêu dạy học của dự án “Lực cản, lực nâng”. ............................. 31 
 2.3.3. Kế hoach thực hiện dự án. .................................................................. 32 
 2.3.4. Thực hiện dự án. ................................................................................. 33 
 2.3.5. Kiểm tra, đánh giá dự án .................................................................... 39 
CHƯƠNG III. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM. ................................................ 41 
1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm. .............................................................. 41 
2. Nội dung của thực nghiệm sư phạm................................................................ 41 
3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ................................................................ 41 
 3.1. Chọn lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. ................................................. 41 
 3.2. Đánh giá sau khi thực hiện xong biện pháp. ............................................. 41 
C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................... 48 
I. Kết quả áp dụng sáng kiến kinh nghiệm. ......................................................... 48 
II. Những kết luận sau quá trình triển khai áp dụng sáng kiến kinh nghiệm. ..... 48 
1. Về mặt lí luận: ................................................................................................. 49 
2. Về thực tiễn: .................................................................................................... 49 
III. Kiến nghị và đề xuất...................................................................................... 49 
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 50 
PHỤ LỤC ................................................................................................................ 
 ii 
 A. MỞ ĐẦU 
I. Lí do chọn đề tài. 
 Mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã chỉ rõ: "Giáo dục 
trung học phổ thông nhằm giúp học sinh củng cố và phát triển những kết quả 
của giáo dục trung học cơ sở, hoàn thiện học vấn phổ thông và có những hiểu 
biết thông thường về kỹ thuật và hướng nghiệp, có điều kiện phát huy năng lực 
cá nhân để lựa chọn hướng phát triển, tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung học, 
học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động" . 
 Để đáp ứng những mục tiêu trên, giáo dục phải đổi mới toàn bộ quá trình 
dạy học với những thành tố của nó: nội dung, phương pháp, phương tiện, cách 
thức kiểm tra, đánh giá... Sự đổi mới phải làm cho quá trình dạy học vừa đảm 
bảo tính khoa học vừa đảm bảo phát huy tính tích cực, tự chủ, sáng tạo của học 
sinh (HS) đồng thời bước đầu trang bị cho các em những nhận thức đúng đắn về 
các ngành nghề trong xã hội. 
 Việc dạy học vật lí ở bậc trung học phổ thông cũng không nằm ngoài xu 
hướng chung đó. Với tư cách một môn khoa học thực nghiệm, vật lí không thể 
tách rời thực tế cuộc sống. Tuy nhiên, việc dạy và học ở nhiều trường phổ thông 
còn chịu tác động nặng nề bởi mục tiêu thi cử, do đó vẫn chủ yếu là truyền thụ 
kiến thức, kĩ năng để làm bài kiểm tra, mang nặng tính lí thuyết, xa rời thực tiễn 
người học đang sống, không khuyến khích tìm tòi, ít rèn luyện cho học sinh cách 
học, cách suy nghĩ, độc lập, sáng tạo giải quyết vấn đề. 
 Ngoài việc giúp trang bị những kiến thức, kĩ năng cần thiết để vượt qua 
các bài kiểm tra, các kỳ thi thì dạy học vật lí cần phải đóng vai trò quan trọng 
trong việc bồi dưỡng tình yêu lao động và lòng say mê công việc, giúp học sinh 
định hướng nghề nghiệp phù hợp với sở thích và năng lực bản thân. Tích hợp 
nội dung hướng nghiệp vào các môn học là một trong các hình thức giáo dục 
hướng nghiệp (GDHN) ở trường phổ thông, song chưa thực sự hiệu quả, cũng 
như chưa gắn được những nội dung kiến thức trong chương trình học với những 
nghề nghiệp học sinh lựa chọn. Chúng ta thường tách rời các môn học với giáo 
dục hướng nghiệp, giáo viên bộ môn thường chú trọng đến sự phát triển kiến 
thức, kỹ năng của môn học đó để làm bài kiểm tra còn giáo dục hướng nghiệp 
được triển khai một cách riêng biệt do giáo viên chủ nhiệm hoặc nhóm giáo viên 
được phân công phụ trách thực hiện. Tuy nhiên vật lí là môn học gắn liền với 
đời sống và khoa học kỹ thuật. Nó hàm chứa thông tin nghề nghiệp rất lớn vì thế 
trong quá trình dạy học vật lí nếu chúng ta kết hợp được kiến thức môn học và 
hướng nghiệp, học sinh sẽ hiểu thêm về cuộc sống, về khoa học kỹ thuật và từ 
đó học sẽ yêu thích môn học, đam mê và có định hướng đúng đắn trong lựa chọn 
nghề nghiệp. 
 Chính vì vậy chúng tôi chọn đề tài “Tổ chức một số dự án dạy học chương 
động lực học - vật lí 10 - nhằm gắn hoạt động dạy học với công tác hướng nghiệp”. 
 1 
 B. NỘI DUNG 
 CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 
1. Cơ sở lí luận 
1.1. Dạy học dự án. 
1.1.1. Dạy học dự án là gì? 
 Dạy học dự án là một trong những kiểu tổ chức dạy học nhấn mạnh việc 
kết hợp kiến thức với thực tiễn. Với dạy học dự án, người học phát huy vai trò tự 
lực của mình trong việc giải quyết một nhiệm vụ gắn với thực tiễn, qua đó họ 
vận dụng kiến thức và phát triển các kĩ năng cần thiết cho cuộc sống. Dạy học 
dự án không chỉ tạo ra một môi trường học tập, khám phá đầy hứng thú mà đi 
kèm với nó còn là hình thức kiểm tra đánh giá toàn diện, bao gồm đánh giá kết 
quả và đánh giá quá trình, đánh giá của GV và tự đánh giá của HS. Với những 
đặc điểm đó, dạy học dự án là một trong các phương pháp dạy học (PPDH) có thể 
đáp ứng tốt mục tiêu đổi mới. 
1.1.2. Dạy học dự án phát huy tính tích cực của học sinh như thế nào? 
 Để tìm hiểu dạy học dự án phát huy tính tích cực của học sinh như thế nào 
chứng ta nghiên cứu một số đặc điểm của dạy học dự án sau: 
1.1.2.1. Mục tiêu của dạy học dự án 
 Hướng tới phát triển kỹ năng tư duy bậc cao (phân tích- tổng hợp, đánh 
giá và sáng tạo). Quá trình thực hiện các nhiệm vụ học tập cùng một lúc với việc 
tìm kiếm thông tin (trong đó có nội dung bài học) là quá trình xử lí thông tin, lập 
ra một tổng thể kiến thức mới khác với nội dung bài học, phê phán đánh giá, lựa 
chọn công cụ (kiến thức, công nghệ...) để thực hiện nhiệm vụ học tập đòi hỏi HS 
phải có tư duy tổng hợp, biết vận dụng một cách sáng tạo giải quyết vấn đề thực 
tiễn trong dự án học tập.Hợp tác, giao tiếp, quản lý, tổ chức, điều hành, ra quyết 
định, tích hợp công nghệ vào giải quyết công việc và thực hiện các sản phẩm,  
là những mục tiêu mà các phương pháp dạy học tích cực hướng tới. DHDA có 
ưu thế đặc biệt trong việc thực hiện các mục tiêu này: Quá trình thực hiện dự án 
HS toàn quyền quyết định phương tiện, cách thức thực hiện, phải hợp tác cao độ 
các thành viên trong nhóm trong sự hiểu biết điểm mạnh, điểm yếu của từng 
thành viên; phải biết tranh luận và biết lắng nghe, phải biết tự kiểm tra, đánh giá 
và tự điều chỉnh hoạt động, phải huy động tối đa công nghệ vào sản phẩm học 
tập của nhóm. 
1.1.2.2. Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học dự án. 
 Trong dạy học dự án, giáo viên không còn là người chiếm giữ kiến thức 
và truyền tải kiến thức đến học sinh mà là người trung gian mang đến cho học 
sinh những sự hỗ trợ khi cần như các nguồn thông tin, các phương tiện, .... Giáo 
viên còn là người đồng hành của các nhóm dự án, giúp đỡ các nhóm giải quyết 
 3 
 - Dự án trung bình: thực hiện trong một số ngày/một tuần 
- Dự án lớn: thực hiện với thời gian lớn, tối thiểu là một tuần, có thể kéo dài 
trong nhiều tuần. 
b) Phân loại theo chuyên môn 
- Dự án trong một môn học: 
- Dự án liên môn: 
- Dự án ngoài chuyên môn: Là dự án cho các lễ hội trong trường. 
- Dự án cho nhóm HS, dự án cá nhân. Là dự án toàn trường, dự án cho một khối 
lớp, một lớp học. 
- Dự án hướng dẫn của một GV, dự án với sự cộng tác của nhiều GV và chuyên 
gia. 
1.1.2.5. Quy trình dạy học theo dự án 
 Dạy học dự án được thực hiện gồm 6 bước: Lựa chọn chủ đề, lập kế 
hoạch, thu thập thông tin, xử lí thông tin, báo cáo kết quả, đánh giá. 
 Để thuận lợi trong việc tổ chức các hoạt động dạy học, 6 bước trên được 
gói lại thành 3 bước chính: 
* Bước 1: Lập kế hoạch 
 Đây là bước đầu tiên và có ý nghĩa quan trọng trong DHDA, GV cần tổ 
chức cho HS cùng tham gia vào các hoạt động: 
- Lựa chọn chủ đề dự án: được khởi đầu bằng một ý tưởng, liên quan với nội 
dung học tập, gắn với thực tiễn. GV và HS cùng đề xuất xác định đề tài, chú ý 
đến những chủ đề liên hệ với thực tiễn gây được hứng thú và sự quan tâm của 
HS. 
- Xây dựng tiểu chủ đề: từ các chủ đề lớn, GV hướng dẫn HS phát triển tìm các 
chủ đề nhỏ (tiểu chủ đề). Đây là các vấn đề nghiên cứu cụ thể. GV có thể sử 
dụng sơ đồ tư duy để hướng dẫn HS xác định lựa chọn ý tưởng cũng như những 
vấn đề cần giải quyết xung quanh dự án. HS lựa chọn tiểu chủ đề theo sở thích 
và thành lập nhóm nghiên cứu theo chủ đề. 
- Lập kế hoạch: Từ các chủ đề, tiểu chủ đề đã chọn HS thảo luận nhóm để lập kế 
hoạch dự án. HS sử dụng sơ đồ tư duy để lập kế hoạch: 
+ Xác định các vấn đề nghiên cứu liên quan đến chủ đề nhằm tìm câu trả lời cho 
câu hỏi nghiên cứu (câu hỏi nội dung, câu hỏi bài học). 
+ Xác định quy mô và mục tiêu của chủ đề, các nhiệm vụ cần thực hiện để đạt 
được mục tiêu đề ra. 
+ Phân công công việc cho các thành viên trong nhóm và thời hạn hoàn thành. 
 5 
 trong quá trình thực hiện dự án, GV cần theo dõi, hướng dẫn HS cụ thể về các kĩ 
năng xã hội (giao tiếp, hợp tác), kĩ năng lập phiếu phỏng vấn, thống kê, làm thực 
nghiệm, thu thập xử lí thông tin, tổng hợp và trình bày báo cáo. 
1.1.2.6. Ưu điểm và nhược điểm của dạy học dự án 
 Theo đánh giá chung, DHDA có những ưu điểm nổi trội sau: Gắn lý 
thuyết và thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội; kích thích động 
cơ và hứng thú cho người học; phát huy tính tự lực và tính trách nhiệm; phát 
triển khả năng sáng tạo; rèn luyện khả năng giải quyết những vấn đề phức hợp; 
rèn luyện tính bền bỉ và kiên nhẫn; rèn luyện năng lực cộng tác làm việc; rèn 
luyện năng lực đánh giá. 
 Đặc biệt, ưu điểm nổi bật nhất của DHDA là tập trung vào một câu hỏi 
lớn hoặc một vấn đề quan trọng có thể có nhiều quan điểm liên quan tới nhiều 
bộ môn khác nhau. Đây còn là cơ hội đưa ra sáng kiến và thực hiện nhiều hoạt 
động khác nhau dựa trên các thông tin có thể tiếp cận được, đòi hỏi thực hiện 
trong một thời gian nhất định nhằm phát huy sự hợp tác. 
 Tuy nhiên điều đó không có nghĩa là DHDA không có những nhược 
điểm. Thực tiễn cho thấy, DHDA không phù hợp trong việc truyền thụ kiến thức 
lý thuyết mang tính hệ thống cũng như rèn luyện hệ thống kỹ năng cơ bản. Mặt 
khác, DHDA đòi hỏi nhiều thời gian vì vậy phương pháp dạynày không thể thay 
thế cho phương pháp thuyết trình và luyện tập mà là hình thức dạy học bổ sung 
cần thiết cho các phương pháp dạy học truyền thống. Về kinh tế, DHDA đòi hỏi 
phương tiện vật chất và tài chính phù hợp. 
 Tóm lại, DHDA là hình thức dạy học quan trọng để thực hiện quan điểm 
dạy học hiện đại như: Định hướng người học, định hướng hành động, dạy học 
giải quyết vấn đề và quan điểm dạy học tích hợp. Bên cạnh đó, DHDA góp phần 
gắn lý thuyết với thực tiễn, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, tham gia 
vào việc đào tạo năng lực làm việc tự lực, năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết 
các vấn đề phức hợp, tinh thần trách nhiệm và khả năng cộng tác làm việc của 
người học. 
1.2. Dạy học hướng nghiệp theo chương trình 2018. 
1.2.1. Hướng nghiệp là gì? Tại sao phải GDHN cho học sinh? 
 Theo Wikipedia: “Hướng nghiệp là các hoạt động nhằm hỗ trợ mọi cá 
nhân chọn lựa và phát triển chuyên môn nghề nghiệp phù hợp nhất với khả năng 
của cá nhân, đồng thời thỏa mãn nhu cầu nhân lực cho tất cả các lĩnh vực 
nghề nghiệp (thị trường lao động) ở cấp độ địa phương và quốc gia”. 
 Việc học sinh chọn được đúng nghề nghiệp và chọn đúng trường để học 
sẽ giúp các em có thể phát huy được tối đa những khả năng và điểm mạnh của 
bản thân, phát triển năng lực một cách tối đa và có nhiều cơ hội thăng tiến hơn 
trong công việc sau này. Chính vì lợi ích như vậy mà bất kỳ ai cũng có thể thấy 
 7