Sáng kiến kinh nghiệm Tổ chức các hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển năng lực hợp tác cho học sinh Lớp 10 - Thực hiện ở phần chủ đề Cấu trúc tế bào

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT THÁI LÃO 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 ĐỀ TÀI 
 TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM NHẰM PHÁT 
TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH LỚP 10 - THỰC 
 HIỆN Ở PHẦN CHỦ ĐỀ CẤU TRÚC TẾ BÀO 
 LĨNH VỰC/MÔN: SINH HỌC 
 Giáo viên thực hiện: Nguyễn Thị Hương 
 Đơn vị công tác: Trường THPT Thái Lão 
 Số ĐT: 0394710652 
 Tổ Khoa học tự nhiên 
 2 
 MỤC LỤC 
 Trang 
 PHẦN I- ĐẶT VẤN ĐỀ 5 
1. Lý do chọn đề tài 5 
2. Mục đích nghiên cứu 5 
3. Nội dung nghiên cứu 5 
4. Phạm vi nghiên cứu 5 
5. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 6 
6. Phương pháp nghiên cứu 6 
7. Giả thuyết nghiên cứu 6 
8. Những đóng góp mới của đề tài 6 
9. Cấu trúc của sáng kiến 6 
 PHẦN II – NỘI DUNG 7 
CHƯƠNG 1 - CƠ SỞ LÝ LUẬN, CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC..... 8 
1. 1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 8 
1.2. Cơ sở lí luận 9 
1.3. Cơ sở thực tiễn 10 
1.4. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi các giải pháp 10 
CHƯƠNG 2 – THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI.. 15 
2.1. Phân tích cấu trúc, nội dung, chương trình phần cấu trúc tế bào 15 
2.2. Thiết kế các hoạt động trải nghiệm phần cấu trúc tế bào 16 
2.3. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm phần cấu trúc tế bào 24 
2.4. Thiết kế các tiêu chí và công cụ đánh giá 39 
CHƯƠNG 3- THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 41 
3.1. Mục đích thực nghiệm 41 
3.2. Nội dung thực nghiệm 41 
3.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm 41 
 PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ĐỀ XUẤT 45 
1. Kết luận 45 
2. Kiến nghị 45 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 47 
PHỤ LỤC 49-51 
 ---------------------------------------------- 
 4 
 5. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 
 5.1. Đối tượng 
 Quy trình thiết kế các hoạt động trải nghiệm theo hướng học tập nhóm nhỏ; 
năng lực hợp tác. 
 5.2. Khách thể nghiên cứu 
 Quá trình dạy học chủ đề cấu trúc tế bào (Sinh học 10) 
 6. Phương pháp nghiên cứu 
 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết 
 Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến hoạt động trải nghiệm, năng lực hợp 
tác như SGK Sinh học 10 Cánh Diều, SGK Sinh học 10 Kết Nối Tri Thức, SGV 
Sinh học 10 Cánh Diều, SGV Sinh học 10 Kết Nối Tri Thức, các sách lý luận và 
phương pháp giảng dạy Sinh học, những giáo trình, những luận văn, luận án, các 
tạp chí, bài viết và những website làm cơ sở khoa học nghiên cứu của đề tài.. 
 6.2. Phương pháp điều tra cơ bản 
 - Điều tra thực trạng việc dạy học theo hướng rèn năng lực hợp tác và hoạt 
động trải nghiệm thông qua phiếu điều tra, trao đổi, phỏng vấn giáo viên, học sinh 
cùng với tham khảo giáo án và vở ghi của học sinh. 
 6.3. Phương pháp tham vấn chuyên gia 
 Sau khi xây dựng được các quy trình và bộ công cụ rèn luyện năng lực tác 
cho học sinh, tôi sẽ tham khảo ý kiến của các giảng viên đại học, những giáo viên 
có kinh nghiệm về vấn đề. 
 6.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 
 Sau khi xây dựng lý thuyết rèn luyện năng lực hợp tác cho học sinh, tôi tiến 
hành thực nghiệm ở trường THPT để kiểm tra tính đúng đắn, tính thực tiễn của đề 
tài. Kết quả thực nghiệm được đánh giá qua phiếu quan sát và bài kiểm tra. 
 + Đối tượng thực nghiệm: học sinh lớp 10 THPT 
 + Nội dung thực nghiệm: các bài học phần chủ đề cấu trúc tế bào 
 + Các bước thực nghiệm. 
 6.5. Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học 
 - Sử dụng bộ công cụ và các tiêu chí đánh giá năng lực hợp tác để đánh giá 
học sinh và xử lý bằng phần mềm Excel. 
 7. Giả thuyết khoa học 
 Nếu xác định được quy trình và thiết kế được các hoạt động trải nghiệm theo 
hướng học tập nhóm nhỏ phần cấu trúc tế bào (Sinh học 10) và tổ chức các hoạt 
động đó thì sẽ phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. 
 8. Những đóng góp mới của đề tài 
 - Lựa chọn và nghiên cứu được cơ sở lý luận của đề tài, bao gồm: 
 + Xác định được quy trình thiết kế hoạt động trải nghiệm theo hướng học tập 
 nhóm nhỏ và vận dụng vào cấu trúc tế bào (Sinh học 10) 
 + Xây dựng bộ tiêu chí và các công cụ đánh giá năng lực hợp tác của học 
 sinh. 
 9. Cấu trúc của sáng kiến kinh nghiệm 
 Ngoài phần mở đầu và kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, sáng kiến gồm 
3 chương: 
 Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài 
 6 
 Theo tác giả Đinh Quang Báo thì sau khi học xong giáo dục phổ thông HS 
cần đạt một số năng lực. Trong đó NL chia thành hai loại.Trong đó NL hợp tác 
được xếp vào nhóm NL về quan hệ xã hội. 
 NL luôn gắn liền với một hoạt động cụ thể nào đó, trong đó NL mà luôn gắn 
liền với những hoạt động hợp tác trong nhóm thì được gọi là NL hợp tác. Trong 
nghiên cứu này, tôi sử dụng định nghĩa về NL hợp tác như sau: là những khả năng 
tổ chức và quản lí nhóm học tập, đồng thời thực hiện nội dung hoạt động trong 
nhóm một cách thành thạo, linh động, sáng tạo để giải quyết nhiệm vụ chung một 
cách tốt ưu nhất. 
 1.2.1.2.3. Cấu trúc năng lực hợp tác 
 Theo các tác giả Phan Thị Thanh Hội, Phạm Huyền Phương (2015) , NLHT 
bao gồm 3 nhóm KN: Nhóm KN tổ chức và quản lý (KN tổ chức nhóm hợp tác, 
KN lập kế hoạch hợp tác, KN tạo môi trường hợp tác, KN giải quyết mâu thuẫn); 
Nhóm KN hoạt động (KN diễn đạt ý kiến, KN lắng nghe và phản hồi, KN viết báo 
cáo); Nhóm KN đánh giá (KN tự đánh giá, KN đánh giá lẫn nhau). 
 Tuy nhiên, trong nghiên cứu này, tôi chỉ tập trung rèn luyện một số KN cơ 
bản, do đó, tôi xác định NLHT bao gồm các KN thành tố như sau: KN lập kế 
hoạch hợp tác; KN thực hiện nhiệm vụ được giao; KN báo cáo; KN đánh giá. Các 
biểu hiện cụ thể của mỗi KN thành tố như sau: 
 Các KN thành tố Biểu hiện 
KN lập kế hoạch hợp Dự kiến được các công việc nhóm phải làm theo trình 
tác tự với thời gian hợp lý và cách thức tiến hành những 
 công việc đó để hoàn thành nhiệm vụ được giao. 
KN thực hiện nhiệm vụ Thực hiện đầy đủ, nhanh và chính xác các nhiệm vụ 
được giao được giao. 
KN báo cáo Trình bày ý tưởng/báo cáo của bản thân và của nhóm 
 một cách ngắn gọn, mạch lạc, dễ hiểu; kết hợp với ngôn 
 ngữ cử chỉ, nét mặt để tăng hiệu quả, sức thuyết phục. 
KN đánh giá Đánh giá một cách trung thực, công bằng, không chủ 
 quan về các kết quả đạt được của cá nhân và của người 
 khác, nhóm khác. Rút kinh nghiệm cho bản thân và 
 kinh nghiệm từ người khác cho bản thân. 
 1.2.1.3. Vai trò của việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong 
dạy học 
 Đối với nhà trường, dạy học theo hướng rèn luyện NL hợp tác cho HS giúp 
nâng cao hiệu quả của nhà trường trong nhiệm vụ phát triển nhận thức, nhân cách, 
tình cảm của HS. Nhà trường là một xã hội thu nhỏ lại, mà mỗi HS đều có vai trò như 
nhau, có sự giáo dục và phát triển đồng đều. 
 Đối với HS, sự hình thành NL hợp tác có ý nghĩa tích cực. Nó góp phần làm 
cho HS có được thành tích học tập hiệu quả hơn; đảm bảo sự phát triển phù hợp 
giữa cá nhân và môi trường xã hội, chiếm lĩnh nhiều giá trị xã hội, hoàn thiện về 
nhân cách và hành vi cá nhân. Điều này tạo tiền đề vững chắc để khi bước vào xã 
hội với những mối quan hệ phức tạp, HS không những nhanh chóng thích nghi mà 
 8 
 các em phải tạo ra được các sản phẩm của hoạt động bao gồm các sản phẩm vật 
chất và tinh thần. Khi tham gia HĐTN, HS luôn hoạt động và HT không ngừng. 
 Mối liên hệ giữa “trải nghiệm” và “hợp tác”: “Trải nghiệm” và “hợp tác” là 
hai quá trình tâm lí có mối quan hệ với nhau: Hai quá trình này có thể cùng song 
song diễn ra cùng lúc khi con người tiến hành hoạt động, hoạt động của con người 
bao giờ cũng có tính HT, trong trải nghiệm có HT, trải nghiệm thường là nền, là 
môi trường của HT. Bản thân HT nếu chỉ xét riêng mình nó cũng là một quá trình 
trải nghiệm cái mới. 
 1.3. Cơ sở thực tiễn 
 1.3.1. Thực trạng dạy học theo hướng phát triển năng lực hợp tác cho 
người học ở các trường THPT 
 Để đánh giá thực trạng dạy học theo hướng rèn luyện NL nói chung và NL 
hợp tác nói riêng, tôi đã sử dụng phiếu điều tra ý kiến 89 GV tại trường THPT 
Thái Lão, THPT Kim Liên, THPT Nam Đàn I (phiếu điều tra ở phụ lục 1). Qua kết 
quả khảo sát cho thấy: 
 * Thực trạng tham dự tập huấn của GV về dạy học theo hướng hình thành và 
phát triển NL thể hiện trong biểu đồ sau: 
 Chart Title
 100
 90
 80
 70
 60
 50
 40
 30
 20
 10
 0
 Tập huấn lần 1 Tập huấn lần 2 Tập huấn lần 3 Tập huấn lần 4
 Series 1 Column1 Column2
Biểu đồ 1.1. Đánh giá GV được tham gia chương trình tập huấn dạy học phát 
 triển năng lực ở THPT 
 Ở biểu đồ 1.1 thì có tới 100% số GV tham dự các khóa tập huấn về nội dung 
dạy học theo hướng hình thành, phát triển NL cho học sinh. Tuy nhiên chỉ có 5% 
GV được tập huấn trên 4 lần, 15% GV được tập huấn 3 lần, 30% GV tập huấn 2 
lần. 
 Qua phỏng vấn cho thấy, cách thức tập huấn chủ yếu ở cấp trường, tổ bộ 
môn do một vài GV đi tập huấn rồi truyền đạt lại cho các GV khác; các hình thức 
bồi dưỡng khác cho GV hầu như là không có. Chứng tỏ kiến thức về dạy học theo 
hướng tiếp cận NL của đa số GV còn rất hạn chế. 
 * Trong quá trình dạy học, sự quan tâm của GV về việc hình thành và phát 
triển năng lực thể hiện ở biểu đồ sau: 
 10 
 Chart Title
 70
 60
 50
 40
 30
 20
 10
 0
 Rất cần thiết Cần thiết Không cần thiết Phân vân
 Series 1 Column1 Column2
 Biểu đồ 1.3. Ý kiến của GV về thiết kế trong dạy học phần cấu trúc tế 
 bào 
 Biểu đồ 1.3. cho thấy 14% GV cho rằng thiết kế HĐTN trong dạy học phần 
cấu trúc tế bào là rất cần thiết, 16% GV cho rằng cần thiết. Trong khi đó có đến 
61% GV phân vân không biết là có cần thiết thiết kế HĐTN trong dạy học cấu trúc 
tế bào không. Điều này chứng tỏ GV chưa thật sự hiểu về HĐTN cũng như vai trò 
của dạy học thông qua trải nghiệm. 
 1.4. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất 
 1.4.1. Mục đích khảo sát 
 Khảo sát là một quá trình rất cần thiết khi chúng ta tiến hành nghiên cứu 
khoa học. Vì khảo sát sẽ xác định tính khả thi và hiệu quả của giải pháp “ Tổ chức 
các hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển năng lực hợp tác cho học sinh lớp 10 
- thực hiện ở phần chủ đề cấu trúc tế bào”. 
trong dạy học Sinh học 10. Kết quả thực nghiệm sẽ cho chúng ta cái nhìn tổng 
quan về hiệu quả hơn. Lựa chọn các giải pháp tối ưu, hiệu quả thực hiện tại đơn vị 
những năm sau. 
 1.4.2. Nội dung và phương pháp khảo sát 
 1.4.2.1. Nội dung khảo sát 
 Sau khi xây dựng giải pháp “ Tổ chức các hoạt động trải nghiệm nhằm 
phát triển năng lực hợp tác cho học sinh lớp 10 - thực hiện ở phần chủ đề cấu 
trúc tế bào”. 
 Tác giả thực hiện nội dung khảo sát 9 giáo viên môn Sinh học của ba trường 
THPT trên địa bàn tập trung vào 02 vấn đề chính sau: 
 Các giải pháp được đề xuất có thực sự cấp thiết đối với vấn đề nghiên cứu 
hiện nay không? 
 Các giải pháp được đề xuất có khả thi đối với vấn đề nghiên cứu hiện tại, 
không? 
 1.4.2.2. Phương pháp khảo sát và thang đánh giá 
 12