Sáng kiến kinh nghiệm Tích hợp kiến thức địa lí địa phương và môi trường trong dạy học Địa Lí Lớp 8

 2
 Xuất phát từ tầm quan trọng của kiến thức địa phương (kiến thức địa lí địa 
phương là những gì hiện hữu xung quanh vì thế nếu tích hợp tốt kiến thức địa lí địa 
phương vào bài dạy sẽ giúp học sinh dễ hiểu, dễ nhớ bài và cảm thấy thân thuộc 
hơn) và công tác giáo dục bảo vệ môi trường. Nhất là, môi trường Việt Nam đã 
xuống cấp, nhiều nơi môi trường đã bị ô nhiễm nghiêm trọng. Sự phát triển kinh 
tế chưa đảm bảo với việc bảo vệ môi trường,.
 Vì những lí do trên tôi chọn đề tài “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương 
và môi trường trong dạy học Địa Lí lớp 8” nhằm truyền đạt kiến thức và giúp 
học sinh có những hiêu biết sâu rộng hơn về địa lí địa phương mình. Tạo thêm 
sự hứng thú trong giờ và bồi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước cho học sinh. 
 II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
 “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong dạy học Địa Lí lớp 8” giúp 
cho giáo viên, học sinh yêu thích môn Địa lí và nâng cao hiểu biết về tầm quan 
trọng của địa lí địa phương cũng như ý thức bảo vệ môi trường, có phương pháp 
dạy học mới để thực hiện mục tiêu bài học. Nâng cao khả năng ứng dụng, vận 
dụng vào thực tiễn của học sinh “học đi đôi với hành”, tạo hứng thú học tập và 
nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Địa lí.
 III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
 Do xuất phát từ thực tế dạy và học Địa lí nên đề tài này tôi nghiên cứu ở 
học sinh lớp 8A của trường tôi. 
 IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
 Để thực hiện và hoàn thành đề tài trên tôi sử dụng một số phương pháp sau:
 - Phương pháp khai thác tranh ảnh và tư liệu địa lí.
 - Phương pháp thảo luận nhóm.
 - Phương pháp điều tra.
 - Phương pháp phân loại và hệ thống hóa lí thuyết.
 - Phương pháp đàm thoại – gợi mở.
 - Phương pháp so sánh, phân tích, tổng hợp.
 - Phương pháp thực nghiệm khoa học.
 V. PHẠM VI VÀ KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU
 “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong dạy học Địa Lí lớp 8” 4
giải rất tốt các bài tập trong sách liên quan đến nội dung bài dạy. Nhưng khi vận 
dụng kiến thức đó để trả lời câu hỏi liên quan đến những vấn đề trong cuộc sống 
hằng ngày thì các em còn lúng túng và gặp khó khăn.
 Việc vận dụng kiến thức địa lí địa phương vào giảng dạy địa lí trong nhà 
trường không phải là quá mới mẻ, xa lạ. Tuy nhiên phần lớn tập trung ở lớp 9. 
Việc tích hợp kiến thức địa lí địa phương đáp ứng được nhu cầu đổi mới phương 
pháp dạy học theo hướng tích hợp nội môn, liên môn.
 II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
 1. THỰC TRẠNG DẠY - HỌC TÍCH HỢP KIẾN THỨC ĐỊA 
PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ Ở HUYỆN BA VÌ
 Qua nắm bắt tình hình và trao đổi với bạn bè đồng nghiệp về việc giảng 
dạy Địa lí có liên quan đến tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong chương 
trình địa lí lớp 8 bản thân tôi nhận thấy:
 1.1. Thuận lợi 
 Các giáo viên đã chú ý nhiều đến vấn đề tích hợp nội môn, liên môn như 
tích hợp các kiến thức lịch sử, văn học, mĩ thuật, âm nhạc, vấn đề chủ quyền 
biển đảo, bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu để bài dạy thêm 
sinh động hấp dẫn. 
 Kiến thức địa lí địa phương được dạy thành chủ đề trong chương trình Địa 
lí lớp 9. Đối với lớp 6, lớp 7 kiến thức địa phương đã trở thành một môn riêng 
biệt trong chương trình dạy học sách giáo khoa mới.
 Sở giáo dục, Phòng giáo dục và các nhà trường đã rất quan tâm đến chương 
trình giáo dục địa phương thông qua các buổi tập huấn, chuyên đề, sinh hoạt 
nhóm chuyên môn trong quá trình thực hiện sách giáo khoa mới.
 1.2. Khó khăn 
 Trong chương trình lớp 8 vấn đề tích hợp kiến thức địa lí địa phương rất 
mờ nhạt. Xuất phát từ suy nghĩ: “Kiểu gì lớp 9 học sinh cũng được học” và bản 
thân môn Địa lí nhiều trường còn xem là môn phụ nên đa số giáo viên chú trọng 
nội dung của bài học, qũy thời gian dành cho việc tích hợp còn ít đặc biệt là tính 
 “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong dạy học Địa Lí lớp 8” 6
 Câu 2 12 33.3 24 66.7
 Câu 3 13 36.1 23 63.9
 Câu 4 10 27.8 26 72.2
 Câu 5 11 30.6 25 64.9
 Câu 6 20 55.6 16 44.4
 Câu 7 14 38.9 22 61.1
 Câu 8 11 30.6 25 64.9
 Câu 9 18 50.0 18 50
 Câu 10 15 41.7 21 58.3
 III. NỘI DUNG
 1. TÍCH HỢP KIẾN THỨC ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA 
LÍ LỚP 8 LÀ GÌ?
 “Tích hợp kiến thức địa phương trong dạy học Địa lí lớp 8” là lồng ghép 
các kiến thức về vị trí địa đí, điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, đặc 
điểm dân cư, kinh tế, xã hội từ thực tế địa phương vào chương trình dạy học Địa 
lí lớp 8 nhằm trang bị cho học sinh những hiểu biết về nơi sinh sống, bồi dưỡng 
cho học sinh tình yêu quê hương, ý thức tìm hiểu và vận dụng những điều đã 
học để góp phần xây dựng quê hương.
 2. VÌ SAO PHẢI TÍCH HỢP KIẾN THỨC ĐỊA LÍ ĐỊA PHƯƠNG 
TRONG CHƯƠNG TRÌNH ĐỊA LÍ LỚP 8?
 Đối với môn Địa lí lớp 8 đang sử dụng bộ sách giáo khoa hiện hành mặc dù 
học kì II có học về địa lí Việt Nam nhưng rất ít phần địa lí địa phương. 
 Địa lí địa phương là những kiến thức gần gũi với học sinh xung quanh học 
sinh có thể trong phạm vi thôn, xã (phường), huyện (quận) hay tỉnh (thành phố). 
Tích hợp các kiến thức này trong bài học sẽ tạo ra được sự gắn kết giữa những lí 
thuyết xa xôi với thực tế gần gũi giúp học sinh vừa dễ hiểu và vừa dễ nhớ, tăng 
thêm phần thuyết phục cho bài học, tạo hứng thú học tập cho học sinh
 Địa lí địa phương có vai trò vô cùng quan trọng trong dạy học địa lí vì nó là 
một bộ phận và có liên quan mật thiết với địa lý Tổ quốc. Các kiến thức địa lí 
địa phương là cơ sở để học sinh nắm kiến thức địa lý Tổ quốc, kiến thức địa lý 
 “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong dạy học Địa Lí lớp 8” 8
 - Bước 2: Từ các bài đã chọn ở bước 1 giáo viên xác định các kiến thức địa 
lí địa phương sẽ được vận dụng vào trong bài học.
 - Bước 3: Tìm hiểu, thu thập thông tin, số liệu... địa lí địa phương cụ thể, 
chính xác chuẩn bị cho tích hợp.
 - Bước 4: Xác định các hình thức tổ chức và phương pháp dạy học hợp lí 
để tích hợp kiến thức địa lí địa phương vào bài học. Tuy nhiên giáo viên cần linh 
hoạt tùy từng nội dung bài học, từng đối tượng học sinh và điều kiện học tập cụ 
thể của từng lớp mà giáo viên có thể lựa chọn các hình thức và phương pháp dạy 
học cho phù hợp nhất.
 - Bước 5 (nếu cần): Chủ động chuẩn bị thiết bị, đồ dùng dạy học trực quan 
về địa lí địa phương khi lên lớp để nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh.
 - Bước 6: Thực hiện tích hợp và rút kinh nghiệm.
 3.3. Các phương pháp tích hợp kiến thức địa lí địa phương 
 Phương pháp tích hợp kiến thức địa phương trong môn Địa lí 8 là những 
phương pháp thường được sử dụng để dạy môn học. Trong phạm vi sáng kiến 
kinh nghiệm này tôi chỉ sử dụng một số phương pháp cơ bản để vận dụng kiến 
thức địa lí địa phương Hà Nội vào một số bài học Địa lí lớp 8. Một số phương 
pháp có nhiều khả tích hợp một cách hiệu quả cần quan tâm, đó là những 
phương pháp đòi hỏi học sinh phải điều tra tìm hiểu, thu thập thông tin, bộc lộ 
được nhận thức, quan điểm, ý thức, thái độ, đưa ra được những giải pháp.... 
trước các vấn đề của địa phương. Ví dụ như phương pháp đàm thoại, phương 
pháp sử dụng các phương tiện trực quan (tranh ảnh, băng, đĩa hình có nội dung 
về môi trường). Phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp dạy học phát hiện 
và giải quyết vấn đề, phương pháp tham quan, điều tra, khảo sát thực tế. Tuỳ 
theo đối tượng HS có thể sử dụng nhiều hình thức và phương pháp khác nhau.
 Đánh giá việc nắm kiến thức bài học có vận dụng địa lí địa phương của HS 
qua tiết học có hiệu quả ở các mức độ khác nhau:
 - Mức độ nhận biết: HS nhận biết, trình bày được những vấn đề về địa lí địa 
phương Hà Nội được giáo viên đề cập tới trong bài. 
 “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong dạy học Địa Lí lớp 8” 10
quan đến nội dung bài học. GV có thể sử dụng làm tư liệu để dẫn dắt cho học 
sinh phân tích hoặc chốt lại hay mở rộng kiến thức.
 3.3.4. Phương pháp cho bài tập vận dụng và nghiên cứu
 Đối với một số bài học, giáo viên có thể yêu cầu học sinh làm các bài tập 
vận dụng và nghiên cứu ở trên lớp hoặc chuẩn bị ở nhà như tìm hiểu về đặc 
điểm địa lí của địa phương mình để học sinh hiểu sâu, nhớ lâu hơn.
 3.3.5. Sử dụng trò chơi trong dạy học
 “Học mà chơi - chơi mà học”. Trong quá trình dạy học, sử dụng trò chơi 
kết hợp với kiến thức địa lí địa phương sẽ tạo được môi trường, không khí học 
tập vui vẻ, lý thú, giúp học sinh học và rèn luyện những kỹ năng sống, kĩ năng 
giao tiếp, kĩ năng xã hội, kỹ năng cộng tác.
 3.5.6. Thảo luận nhóm
 Đây là phương pháp rất phổ biến trong dạy học phát triển năng lực cho 
người học. Với phương pháp thảo luận nhóm cho phép trong cùng một thời gian 
có thể khai thác một hay nhiều đơn vị kiến thức khác nhau về địa lí địa phương. 
Thông thường là các đơn vị kiến thức khó đòi hỏi sự tư duy, phân tích, tổng hợp, 
vận dụng của học sinh. Nó giúp huy động khả năng của tất cả các thành viên 
thúc đẩy quá trình trao đổi, khả năng hợp tác cũng như cách phân chia công việc 
của học sinh. 
 4. CÁCH TIẾN HÀNH TÍCH HỢP KIẾN THỨC ĐỊA LÍ ĐỊA 
PHƯƠNG THÔNG QUA CÁC BÀI HỌC CỤ THỂ . 
 4.1. SỐ TIẾT TRỰC TIẾP NGHIÊN CỨU TRONG ĐỀ TÀI (5 tiết).
 - Bài 23: Vị trí, giới hạn, hình dạng lãnh thổ Việt Nam.
 - Bài 26: Đặc điểm Tài nguyên khoáng sản Việt Nam.
 - Bài 29: Đặc điểm các khu vực địa hình.
 - Bài 31: Đặc điểm khí hậu Việt Nam.
 - Bài 33: Đặc điểm sông ngòi Việt Nam .
 4.2. MỘT SỐ VÍ DỤ CỤ THỂ.
 Ví dụ 1: Bài 23. Vị trí, giới hạn, hình dạng lãnh thổ Việt Nam (SGK Địa 
Lí lớp 8 )
 “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong dạy học Địa Lí lớp 8” 12
 Ví dụ 2: Bài 26. Đặc điểm Tài nguyên khoáng sản Việt Nam (SGK Địa 
Lí lớp 8).
 Địa chỉ tích hợp: Mục 1. Việt Nam là nước giàu tài nguyên khoáng sản
 Tiến hành tích hợp: Giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh về nghiên cứu 
từ sau tiết học trước cụ thể: 
 Chia lớp thành 3 nhóm đồng nhiệm vụ: sưu tầm tư liệu về khoáng sản Hà 
Nội theo hướng dẫn sau:
 Trên địa bàn thành phố Hà Nội có bao nhiêu điểm mỏ khoáng sản? Bao 
nhiêu loại khoáng sản? Kể tên các loại khoáng sản đó. Nhóm khoáng sản nào 
tiềm năng nhất? Quê hương em (Ba Vì) có những khoáng sản nào?
 Sau khi dạy sự giàu có của khoáng sản Việt Nam giáo viên cho dại diện 
nhóm lên trình bày phần chuẩn bị ở nhà của nhóm mình. Các nhóm khác lắng 
nghe, nhận xét, bổ sung. Giáo viên nhận xét, đánh giá sự chuẩn bị của học sinh 
(có thể cho điểm đối với nhóm chuẩn bị tốt) và chốt kiến thức. 
 Trên địa bàn thành phố Hà Nội có 319 điểm mỏ khoáng sản gồm 25 loại 
hình khoáng sản (than đá, than bùn, cuội sỏi, cát xây dựng, đất san lấp, sét xi 
măng, sét gạch ngói, sét kaolin, sét khó chảy, bột màu, puzơlan, đá bazan, đá vôi 
xi măng, đá vôi xây dựng, đá ong, kaolin, asbest, vàng, đồng, sulfur – đa kim, 
sắt, pyrit, nước nóng, nước khoáng) thuộc 5 nhóm khoáng sản. Khoáng sản tiềm 
năng nhất thuộc nhóm vật liệu xây dựng và khoáng chất công nghiệp, phân bố 
chủ yếu tại các huyện Ba Vì, Chương Mỹ, Thạch Thất, Mỹ Đức, Sóc Sơn và 
TX. Sơn Tây. [3]
 GV giới thiệu một số hình ảnh khai thác khoáng sản thực tế tại địa phương
 Khai thác đá vôi và khai thác cát ở Ba Vì
 “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong dạy học Địa Lí lớp 8” 14
 đỉnh như Ba Vì cao 1.281 m, Gia Dê 707 m, Chân Chim 462 m, Thanh Lanh 
 427 m, Thiên Trù 378 m... Khu vực nội thành có một số gò đồi thấp, như gò 
 Đống Đa, núi Nùng.. [4]
 Ví dụ 4: Bài 31. Đặc điểm khí hậu Việt Nam (SGK Địa Lí lớp 8).
 Địa chỉ tích hợp 1: Mục 2. Tính chất đa dạng và thất thường phần a) Miền 
khí hậu phía Bắc
 Tiến hành tích hợp: GV đưa ra cho học sinh thảo luận nhóm trong 3 phút 
theo nội dung câu hỏi: Hà Nội thuộc miền khí hậu nào? Giải thích vì sao Hà Nội 
lại có một mùa đông lạnh. Tại sao nói mùa đông ở Ba Vì lại lạnh hơn so với các 
địa phương khác ở Hà Nội? Trong tình trạng dịch bênh covid-19 diễn biến phức 
tạp khí hậu lạnh sẽ gây ra khó khăn gì?
 HS thảo luận cử đại diện trình bày, nhóm khác nhận xét, bổ sung. Giáo viên 
chốt kiến thức và giới thiệu hình ảnh về mùa đông Hà Nội
 Hình ảnh mùa đông Hà Nội nguồn internet
 Địa chỉ tích hợp 2: phần hoạt động vận dụng hoặc hướng dẫn về nhà
 Tiến hành tích hợp: GV có thể đưa ra một số bài tập để học sinh làm như:
 - Giải thích hiện tượng nồm ẩm diễn ra tại thực tế gia đình em.
 - Nếu em là nhà phân phối điều hòa tại thị trường Hà Nội nói riêng và 
Miền Bắc nói chung em sẽ chọn phân phối điều hòa một chiều hay hai chiều? Vì 
sao?
 Ví dụ 5: Bài 33. Đặc điểm sông ngòi Việt Nam (SGK Địa Lí lớp 8).
 “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong dạy học Địa Lí lớp 8”