Sáng kiến kinh nghiệm Tích cực hóa hoạt động của học sinh thông qua việc học sinh tự làm đồ dùng học tập Hóa học nhằm phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh khối 10, theo bộ SGK mới

 SỞ GD&ĐT NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 2 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 Tên đề tài: 
 TÍCH CỰC HÓA HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH THÔNG QUA VIỆC 
HỌC SINH TỰ LÀM ĐỒ DÙNG HỌC TẬP NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG 
 LỰC, PHẨM CHẤT CỦA HỌC SINH LỚP 10 
 LĨNH VỰC: HÓA HỌC 
 Tác giả: 1. Trần Văn Dương 
 2. Lê Thị Trinh 
 Tổ KHTN – Trường THPT Diễn Châu 2 
 Điện thoại: 0973152938 - 0372303780 
 Nghệ An, tháng 4 năm 2023 
 PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 
1.1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 
 Hoá học là bộ môn khoa học quan trọng trong nhà trường phổ thông. Môn 
 hoá học cung cấp cho học sinh một hệ thống kiến thức phổ thông, cơ bản và thiết 
 thực đầu tiên về hoá học, giáo viên bộ môn hoá học cần hình thành ở các em một 
 kỹ năng cơ bản, phổ thông và thói quen học tập và làm việc khoa học làm nền 
 tảng cho việc giáo dục xã hội chủ nghĩa, phát triển năng lực nhận thức, năng lực 
 hành động. Có những phẩm chất cần thiết như cẩn thận, kiên trì, trung thực, tỉ 
 mỉ, chính xác, yêu chân lí khoa học, có ý thức trách nhiệm với bản thân, gia đình, 
 xã hội có thể hoà hợp với môi trường thiên nhiên, chuẩn bị cho học sinh lên và 
 đi vào cuộc sống lao động. 
 Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình 
 giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ 
 quan tâm đến việc học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm học sinh vận dụng 
 được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, nhất định giáo viên phải 
 thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ 
 một chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình 
 thành năng lực và phẩm chất cho học sinh. 
 Để thực hiện được bước chuyển đó thì khâu đột phá là đổi mới phương 
 pháp giáo dục từ lối dạy học truyền thụ một chiều sang dạy học theo “phương 
 pháp dạy học tích cực”. Làm cho “học” là quá trình kiến tạo: tìm tòi, khám phá, 
 phát hiện, khai thác và xử lí thông tin,Học sinh tự mình hình thành hiểu biết, 
 năng lực và phẩm chất. “Dạy” là quá trình tổ chức hoạt động nhận thức cho học 
 sinh: cách tự học, sáng tạo, hợp tác,dạy phương pháp và kĩ thuật lao động khoa 
 học, dạy cách học. Học để đáp ứng những nhu cầu của cuộc sống hiện tại và 
 tương laiGiúp học sinh nhận thức được những điều đã học cần thiết, bổ ích 
 cho bản thân và cho sự phát triển xã hội. 
 Trong dạy học lấy người học làm trung tâm đòi hỏi người học tự thể hiện 
 mình, phát triển năng lực làm việc nhóm,hợp tác với nhóm, với lớp. Sự làm việc 
 theo nhóm này sẽ đưa ra cách thức giải quyết đầy tính sáng tạo, kích thích các 
 thành viên trong nhóm hăng hái tham gia vào gỉai quyết vấn đề. 
 Sự hợp tác giữa người học với người học là hết sức quan trọng nhưng vẫn 
 chỉ là ngoại lực, điều quan trọng nhất là cần phải phát huy nội lực là tính tự chủ, 
 chủ động nổ lực tìm kiếm kiến thức của người học. Còn người dạy chỉ là người 
 tổ chức và hướng dẫn quá trình học tập, đạo diễn cho người học tự tìm kiếm kiến 
 thức và phương thức tìm kiếm kiến thức bằng hành động của chính mình. 
 Thực trạng dạy và học Hoá học hiện nay nhiều học sinh không hứng thú 
 với môn Hoá học, kĩ năng vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế cuộc 
 sống còn nhiều hạn chế. Đây là hệ quả của một thời gian khá dài trong chương 
 trình giáo dục nói chung, THPT nói riêng dạy theo hướng “ứng thi” ít chú trọng 
 1.5. NHIỆM VỤ NGHÊN CỨU 
 - Nghiên cứu các phương pháp trong đổi mới giáo dục. 
 - Nghiên cứu mục tiêu, nội dung các tiết học trong chương trình hóa học 
 phổ thông lớp 10. 
 - Nghiên cứu các đồ dùng học tập phù hợp với năng lực của học sinh, các 
 em có thể tự làm hoặc làm dưới hướng dẫn của giáo viên để phục vụ cho việc 
 học tập của các em. 
 - Nghiên cứu những năng lực và phẩm chất nào học sinh sẽ đạt được khi 
 tự làm đồ dùng học tập dưới sự hướng dẫn của giáo viên. 
1.6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
 - Phương pháp nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu cơ sở lý thuyết đổi mới 
 phương pháp giảng dạy theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. 
 - Phương pháp thực nghiệm sư phạm, phương pháp so sánh. 
 - Thông qua tiết dạy trên lớp. 
1.7. GIỚI HẠN CỦA ĐỀ TÀI 
 Đề tài này được xây dựng trên chương trình kiến thức hóa học được 
 áp dụng cho học sinh THPT, nơi có điều kiện cơ sở vật chất còn thiếu thốn, đối 
 tượng học sinh còn yếu kém trong chất lượng bộ môn. Tôi thấy phương pháp 
 này là thực sự cần thiết nhằm giúp học sinh chủ động hơn, hứng thú hơn trong 
 học tập, giúp các em dễ nhớ, nhớ lâu, dễ dàng hệ thống hoá kiến thức với lượng 
 lớn, đồng thời phát triển được một một phẩm chất và năng lực cho các em. 
 + Năng lực: năng lực sáng tạo, năng lực hợp tác, năng lực giải quyết vấn 
 đề, năng lực vận dụng kiến thức... 
 + Phẩm chất: Trung thực, chăm học và trách nhiệm... 
1.8. CẤU TRÚC ĐỀ TÀI: 
 Đề tài này gồm 03 phần chính 
 Phần I. Đặt Vấn Đề 
 Phần II. Nội Dung Nghiên Cứu 
 Phần III. Kết Luận 
 3 
 giải quyết, lập kế hoạch,Thực hiện kế hoạch một cách độc lập sáng tạo hoặc hợp 
tác nhằm: Thu thập thông tin; xử lí thông tin; chọn giả thuyết đúng hoặc sai. Nếu 
không đi đúng hướng học sinh lại lặp lại quá trình giải quyết vấn đề theo hướng 
khác; Đưa ra kết luận chính xác và ngắn gọn nhất, đáp án chính xác. 
 Năng lực sáng tạo thông qua môn Hóa: Học sinh sẽ đề xuất phương án 
thực nghiệm tìm tòi để kiểm chứng giả thuyết nghiên cứu, thực hiện phương án 
thực nghiệm. Sau đó, các em sẽ xây dựng báo cáo kết quả nghiên cứu và trình 
bày kết quả nghiên cứu một cách khoa học, sáng tạo. 
 Đề tài được thực hiện trên cơ sở bản thân đúc rút kinh nghiệm qua quá 
trình giảng dạy bộ môn Hóa học ở trườngTHPT Diễn Châu 2. Ngoài ra, bản thân 
còn kết hợp nghiên cứu tài liệu liên quan đến phát triển năng lực, phẩm chất của 
học sinh. 
 2.1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN 
 Để kích thích tính tích cực học tập của học sinh trong việc tiếp thu 
kiến thức mới và khắc sâu kiến thức cũ cho học sinh, phát triển các năng lực và 
phẩm chất cần thiết cho học sinh thì bản thân giáo viên cần xác định vai trò của 
mình đối với học sinh. 
 + Giáo viên cần coi trọng lợi ích, nhu cầu, hứng thú học tập của học 
sinh phát huy huy tối đa các năng lực còn tìm ẩn của học sinh. Hình thành cho 
học sinh phương pháp học tập khoa học, năng lực sáng tạo, lòng say mê yêu thích 
bộ môn. 
 + Phát huy tối đa tính tích cực, độc lập, sáng tạo của học sinh. 
 + Giáo viên hướng dẫn cho học sinh nghiên cứu để tìm hướng giải 
phù hợp. Qua các cac hoạt động học tập chiễm lĩnh kiến thức hoặc luyện tập 
khắc sâu kiến thức nhằm tạo ra sự tích cực, tự lực sáng tạo trong học tập của học 
sinh. Giúp hình thành ở học sinh một số phẩm chất và năng lực cần thiết. 
Bảng Kết quả điều tra về tình trạng học tập hợp tác theo nhóm của học sinh 
trong việc tự làm đồ dùng dạy học. 
 Kết quả 
 Vấn đề hỏi Câu trả lời S TL
 L % 
 Rất yêu thích 51 24.29 
 Yêu thích 72 34.29 
1. Cảm nhận của em khi học môn Hóa học? 
 Bình thường 87 41.43 
 Không yêu 0 0 
 thích 
 Rất quan 45 21.43 
 trọng 
 Quan trọng 64 30.48 
 5 
 Kết quả 
 Vấn đề hỏi Câu trả lời SL TL
 % 
 5. Trong quá trình tổ chức hoạt động nhóm Chưa bao giờ 45 21.43 
 trong dạy học Hóa học, thầy cô có tổ chức 
 Thỉnh thoảng 120 57.14 
 cho các bạn di chuyển, đổi vị trí thành viên, 
 trao đổi giữa các nhóm không? Thường 45 21.43 
 xuyên 
 6. Sản phẩm hoạt động nhóm của các bạn có Chưa bao giờ 8 3.81 
 được treo lên lớp để chia sẻ với các nhóm, 
 Thỉnh thoảng 104 49.52 
 tiếp nhận thông tin góp ý, đánh giá từ các 
 nhóm không? Thường 98 46.67 
 xuyên 
 Rất cần thiết 158 75.24 
 Cần thiết 41 19.52 
 7. Theo các bạn, việc treo kết quả hoạt động 
 nhóm để cùng trao đổi, học tập và đánh giá Không cần 11 5.24 
 động viên lẫn nhau trong quá trình học tập là thiết 
 có cần thiết không? Khá 51 24.29 
 Trung bình 72 34.29 
 Thông qua kết quả điều tra cho chúng ta thấy tỷ lệ học sinh(HS) yêu thích 
và rất yêu thích môn Hóa học là rất cao (58,58%), tỷ lệ HS xác định mức độ quan 
trọng của kiến thức môn Hóa học cũng rất cao (51,91%). Có được những kết quả 
đó là do tỷ lệ học sinh xác định mức độ dễ tiếp thu của kiến thức môn Hóa học từ 
dễ đến bình thường là khá cao (78,57%) và cũng là kết quả của việc vận dụng các 
Phương pháp dạy học (PPDH) và kỹ thuật dạy học(KTDH) tích cực, tổ chức các 
hoạt động dạy học của Giáo viên(GV) Hóa học phù hợp với nội dung kiến thức bộ 
môn (thể hiện ở mục 4, 5 với mức độ thường xuyên, thỉnh thoảng rất cao). Tuy 
nhiên, trong quá trình tổ chức các hoạt động dạy học thông qua các KTDH, việc 
GV sử dụng kết quả của các nhóm học tập để công khai – treo kết quả trong lớp 
học, tổ chức các hoạt động tham quan học hỏi, đánh giá và góp ý lẫn nhau giữa 
các nhóm còn chưa cao, qua đó chưa phát huy hết năng lực giao tiếp và hợp tác 
giữa các nhóm và cá nhân HS (mức độ thường xuyên chỉ đạt 46,67%, cá biệt có 
tới 3,81% là chưa bao giờ thực hiện) mặc dù tỷ lệ HS cho rằng việc treo kết quả 
hoạt động nhóm để cùng trao đổi, học tập và đánh giá động viên lẫn nhau trong 
quá trình học tập là rất cần thiết và cần thiết chiếm đến 94,76%. Như vậy, chứng 
tỏ việc vận dụng kết hợp nhuần nhuyễn, linh hoạt các KTDH nhằm phát triển năng 
lực HS, nhất là năng lực hợp tác của GV trong việc tổ chức các hoạt động dạy học 
cho HS là chưa cao. 
 2.2. THUẬN LỢI VÀ HẠN CHẾ KHI THỰC HIỆN ĐỀ TÀI: 
 2.2. 1. Thuận lợi 
 Trường THPT Diễn Châu 2 có đội ngũ giáo viên trình độ chuyên môn đồng 
đều, nhiệt tình trong công tác giảng dạy, luôn có ý thức tự học, tự bồi dưỡng nâng 
 7 
 2.3. MỘT SỐ ĐỒ DÙNG HỌC TẬP HÓA HỌC HỌC SINH CÓ THỂ TỰ 
LÀM PHỤC VỤ CHO CÁC TIẾT HỌC CỦA MÌNH 
 2.3.1. Sơ đồ tư duy 
 Việc sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy - học sẽ dần hình thành cho học sinh 
 tư duy mạch lạc, hiểu biết vẫn đề một cách sâu sắc, có cách nhìn vấn đề một cách 
 hệ thống khoa học giúp học sinh học tập một cách chủ động, tích cực, huy động 
 tối đa tiềm năng của bộ não học sinh sẽ hiểu sâu, nhớ lâu và n đậm cái mà do 
 chính mình tự suy nghĩ, tự viết, vẽ ra theo ngôn ngữ của của mình..... 
 Việc ứng dụng sơ đồ tư duy kết hợp với các phương pháp tích cực khác như 
 vẫn đáp gợi mở, thuyết trình, hoạt động nhóm... có tính khả thi caco trong công 
 tác đổi mới phương pháp dạy học. 
 Sơ đồ tư duy là đồ dùng học tập đem lại hiệu quả rất cao trong việc phát 
 triển tư duy sáng tạo của học sinh. Mặt khác, đây là đồ dùng rất dễ làm nên có thể 
 áp dụng đạt hiệu quả cao ở tất cả các trường học, các lớp, các đối tượng học sinh 
 khác nhau đồng thời thông qua hoạt động thuyết trình sơ đồ tư duy sẽ rèn cho các 
 em học sinh kĩ năng thuyết trình trước đông người, phát triển kĩ năng giao tiếp 
 của học sinh rất tốt. 
 Sơ đồ tư duy có thể áp dụng sau một tiết học trong hoạt động củng cố nhằm 
 giúp học sinh thuộc bài ngay tại lớp nhớ nhanh, nhớ sâu và chính xác nội dung đã 
 học hoặc sử dụng trong các tiết luyện tập nhằm hệ thống hóa một lượng kiến thức 
 lớn trong một chương một cách logic, khoa học. 
 2.3.2. Đồ dùng học tập trực quan 
 Trong phương pháp dạy học tích cực môn hóa học thông qua đồ dùng học 
 tập trực quan như hình vẽ, thí nghiệm, tranh ảnh, băng hình....và hệ thống câu hỏi 
 của giáo viện học sinh chủ động nghiên cứu, tự phát hiện ra kiến thức lĩnh hội 
 chúng.Phương pháp sử đụng đồ dùng học tập trực quan tạo được cho học sinh khả 
 năng chiếm lĩnh kiến thức một cách chủ động, hứng thú và hình thành thái độ 
 nghiêm túc trung thực trong học tập có tính chất quyết định về kết quả học tập của 
 học sinh. 
 Ngoài những đồ dùng học tập trực quan do giáo viên chuẩn bị cho tiết dạy 
 thì học sinh cũng có thể tự mình tạo ra những đồ dùng học tập đơn giản nhưng 
 phản ánh được nội dung kiến thức cần đạt dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Tùy 
 thuộc vào nội dung bài học, mục đích giáo dục mà giáo viên có thể cho cho học 
 sinh tự làm đồ dùng học tập ở nhà như vẽ các hình vẽ minh họa,làm các mô hình 
 minh họa, sưu tầm các tranh ảnh, chuẩn bị các slide.... hoặc có thể làm ra các sản 
 phẩm ngay trong tiết học như thí nghiệm trãi nghiệm, thí nghiệm kiểm chứng..... 
 2.4. CÁC HOẠT ĐỘNG CÓ THỂ DÙNG ĐỒ DÙNG HỌC TẬP 
 2.4.1. Hoạt động trải nghiệm kết nối 
 Tiết dạy có gây sự chú ý của học sinh hay không nhờ vào người (giáo viên) 
 rất nhiều. Trong đó phần mở đầu đặc biệt quan trọng, nếu ta có thể sử dụng một 
 số mô hình, sản phẩm tự chuẩn bị của học sinh, yêu cầu học sinh cùng tìm hiểu, 
 giải thích qua bài học sẽ cuống hút được sự chú ý của học sinh trong tiết dạy. 
 2.4.2. Hoạt động hình thành kiến thức 
 9