Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học Hóa học 10 nhằm phát triển năng lực học sinh trong chương trình GDPT 2018

 SỞ GD&ĐT NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 4 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 Tên đề tài: 
 THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO 
ĐỊNH HƯỚNG TIẾP CẬN PISA TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC 
 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG 
 CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 
 LĨNH VỰC: PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC HÓA HỌC 
 Tác giả: Lê Thị Phương Lan 
 Tổ : Khoa học tự nhiên 
 ĐT : 0943192689 
 Nghệ An, tháng 4 năm 2023 
 2.1. Thiết kế hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học 
10 ............................................................................................................................. 11 
2.1.1. Cơ sở và nguyên tắc. .................................................................................... 11 
2.1.2. Quy trình thiết kế hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA ..................... 12 
2.2. Hệ thống bài tập hóa học 10 theo hướng tiếp cận PISA .................................. 14 
2.3. Sử dụng hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học 10 
nhằm phát triển năng lực HS trong chương trình giáo dục phổ thông 2018........... 41 
2.3.1. Sử dụng khi dạy bài mới (phụ lục 1) ............................................................. 41 
2.3.2. Sử dụng khi luyện tập, ôn tập ........................................................................ 41 
2.3.3. Sử dụng khi tự học ở nhà............................................................................... 41 
2.3.4. Sử dụng khi kiểm tra, đánh giá (phụ lục 2) .................................................. 41 
2.4. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của đề tài được áp dụng tại đơn vị ....... 42 
2.4.1. Mục đích khảo sát ......................................................................................... 42 
2.4.2. Nội dung và phương pháp khảo sát .............................................................. 42 
2.4.3. Đối tượng khảo sát ........................................................................................ 43 
2.4.4.Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp của đề tài 
được áp dụng ........................................................................................................... 43 
CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................ 46 
3.1. Mục đích thực nghiệm...................................................................................... 46 
3.2. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm ................................................................... 46 
3.3. Nội dung thực nghiệm ...................................................................................... 47 
3.4. Phương pháp ..................................................................................................... 47 
3.5. Kết quả thực nghiệm và xử lí kết quả thực nghiệm ......................................... 47 
3.5.1. Kết quả kiểm tra trước thực nghiệm ............................................................. 47 
3.5.2. Kết quả kiểm tra sau thực nghiệm................................................................. 48 
PHẦN III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ ................................................................. 49 
3.1. Kết luận ............................................................................................................ 49 
3.2. Kiến nghị .......................................................................................................... 49 
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 51 
 PHẦN I. PHẦN MỞ ĐẦU 
1. Lí do chọn đề tài. 
 Đổi mới để phát triển – Một trong những định hướng lớn hiện nay của giáo dục 
nước ta trong vấn đề đổi mới là chuyển từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng 
lực người học. Muốn vậy, ngoài đổi mới về phương pháp dạy học thì đổi mới về nội 
dung kiến thức cũng là vấn đề quan trọng của chương trình giáo dục. Chương trình 
GDPT 2018 là minh chứng cho sự đổi mới nền giáo dục của nước nhà trong thời 
gian sắp tới. 
 Làm thế nào để phát triển năng lực người học? Làm thế nào để nội dung kiến 
thức chuyển thành những kĩ năng hành động, tạo nên giá trị cuộc sống? Đây là vấn 
đề thực sự cấp thiết đang đặt ra cho nền giáo dục hiện nay mà chương trình giáo dục 
phổ thông 2018 đang hướng tới. 
 Hóa học là bộ môn khoa học mang tính thực nghiệm cao. Chính vì vậy, dạy học 
nói chung và dạy học bộ môn hóa học nói riêng, vai trò của việc vận dụng kiến thức 
vào thực tế rất cấp thiết và mang tính thời sự. Các kiến thức hóa học không chỉ cung 
cấp những tri thức hóa học phổ thông cơ bản mà còn cho người học thấy được mối 
liên hệ qua lại giữa công nghệ hóa học, môi trường và con người .... Nếu như các em 
chưa biết vận dụng kiến thức vào thực tiễn, chưa thấy được vai trò của hóa học trong 
đời sống thì các em chưa có hứng thú, chưa có nhiều niềm đam mê trong học tập 
hóa học. Vì vậy để tạo dựng niềm đam mê, giúp hóa học gần hơn với thực tiễn thì 
việc thiết kế và sử dụng bài tập không nặng kiến thức hàn lâm, không nặng về tính 
toán mà cần phải chú trọng đến việc học sinh ứng dụng các kiến thức để hình thành 
và phát triển các kỹ năng để giải quyết các vấn đề trong học tập, trong cuộc sống cá 
nhân và xã hội... là hết sức cần thiết. Qua quá trình tìm hiểu, nghiên cứu, chúng tôi 
nhận thấy, bài tập theo định hướng tiếp cận PISA có những ưu điểm hoàn toàn đáp 
ứng được yêu cầu đó. Nó đặc biệt hữu ích trong bối cảnh giáo dục Việt Nam đang 
chuyển từ dạy học theo hướng tiếp cận nội dung sang dạy học tiếp cận năng lực. 
 Vì vậy, với mong muốn hướng tới phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh, 
giúp đỡ học sinh về phương pháp học tập; tạo hứng thú để các em say mê, sáng tạo, 
động viên các em cố gắng nổ lực vươn lên trong cuộc sống... mà đích cuối cùng là 
đạt đến hạnh phúc. Đồng thời, để tạo cho mình có được tâm thế tốt, hành trang tốt, 
sẵn sàng đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ chương trình giáo dục phổ thông 2018; góp phần 
nâng cao chất lượng dạy học môn hóa học nói riêng và chất lượng giáo dục nói 
chung, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập 
theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học 10 nhằm phát triển năng 
lực học sinh trong chương trình giáo dục phổ thông 2018”. 
2. Mục đích nghiên cứu: 
 Đề tài nghiên cứu việc xây dựng hệ thống BTHH theo hướng tiếp cận PISA 
nhằm hình thành và phát triển một số năng lực, phẩm chất của học sinh góp phần 
nâng cao hiệu quả dạy học, đáp ứng nhiệm vụ chương trình giáo dục phổ thông mới 
 1 
 4 Từ - Khảo sát tính cấp thiết và khả - Tổng hợp kết quả 
 25/02/2023 thi của các giải pháp đề xuất khảo sát 
 đến trong đề tài - Viết phần kết luận 
 22/04/2023 - Kiểm tra thực nghiệm - Hoàn thiện đề tài 
 5. Phương pháp nghiên cứu 
 - Nghiên cứu lý thuyết: 
 Tài liệu về lý luận như phương pháp dạy học hóa học, những vấn đề chung về 
đổi mới giáo dục trung học phổ thông, lý luận về việc xây dựng BTHH, chương trình 
đánh giá học sinh quốc tế PISA, chương trình sách giáo khoa hóa học 10hiện hành, 
sách giáo viên, tài liệu chuẩn kiến thức kỹ năng, chương trình tổng thể GDPT 2018 
của Bộ GD- ĐT và các tài liệu có liên quan. 
 - Nghiên cứu thực tiễn: 
 + Phương pháp điều tra sư phạm: 
 Tiến hành thực nghiệm kiểm chứng, so sánh kết quả đánh giá học sinh qua từng 
thời điểm, từng lớp để kiểm tra việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo hướng 
tiếp cận PISA trong dạy học hóa học 10 có phù hợp với nội dung, phương pháp, đối 
tượng học sinh hay không. 
 + Phương pháp đàm thoại. 
 Trao đổi với thầy cô giáo, đồng nghiệp, thăm dò ý kiến học sinh về việc sử 
dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học lớp 10, 
qua đó rút king nghiệm, điều chỉnh nội dung câu hỏi, bài tập cho phù hợp. Từ đó thu 
thập và xử lí số liệu và rút ra kết luận 
 + Phương pháp thực nghiệm sư phạm 
 Trải nghiệm việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp 
cận PISA trong dạy học hóa học lớp 10 để kiểm chứng, đổi mới phương pháp kiểm 
tra đánh giá năng lực học sinh qua một số câu hỏi, bài tập mới. Đối chiếu kết quả 
thực nghiệm với lý luận để rút ra những kết luận khái quát, khoa học, mang tính phổ 
biến 
6. Tính mới của đề tài 
 Xây dựng hệ thống bài tập có tính mới: Tiếp cận PISA; thực hiện chương trình 
GDPT 2018 môn hóa học, đột phá trong khâu thiết kế bài tập và phương pháp sử 
dụng bài tập. 
 Khai thác nội lực tích cực nhiều mặt của HS nhằm đạt đến cảm xúc hạnh phúc 
của người học 
 3 
 + Rèn kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học và các thao tác tư duy. 
 + Là phương tiện để kiểm tra đánh giá kiến thức và kĩ năng của HS. 
 + Giáo dục đạo đức; tính chính xác, kiên nhẫn, trung thực và lòng say mê khoa 
học. 
 BTHH có vai trò quan trọng trong dạy học hoá học tích cực: 
 - BTHH như là nguồn kiến thức để HS tìm tòi phát hiện kiến thức, kĩ năng. 
 - BTHH mô tả một số tình huống thực của đời sống thực tế. 
 - BTHH được nêu lên như là tình huống có vấn đề. 
 - BTHH là một nhiệm vụ cần giải quyết. 
 1.1.2.2. Phân loại các dạng bài tập dùng trong dạy học môn hóa học ở trường 
THPT 
 BTHH là phương tiện để tích cực hoá hoạt động của HS. Có nhiều cách để phân 
loại BTHH, trong phạm vi đề tài này, chúng tôi phân theo 2 loại như sau: 
 * Bài tập tự luận 
 Bài tập tự luận là phương pháp đánh giá kết quả học tập bằng việc sử dụng công 
cụ đo lường là các câu hỏi, HS trả lời dưới dạng bài viết bằng ngôn ngữ của mình 
trong một khoảng thời gian đã định trước. 
 Ưu điểm 
 + Cho phép kiểm tra được nhiều người trong một thời gian ngắn, tốn ít thời 
gian và công sức cho việc chuẩn bị của giáo viên. 
 + Rèn cho HS khả năng trình bày, diễn tả câu trả lời bằng chính ngôn ngữ của 
họ, đo được mức độ tư duy (khả năng phân tích, tổng hợp, so sánh); 
 + Có thể KTĐG các mục tiêu liên quan đến thái độ, sự hiểu biết những ý niệm, 
sở thích và khả năng diễn đạt tư tưởng của HS. 
 + Hình thành cho học sinh kỹ năng sắp đặt ý tưởng, suy diễn, phân tích, tổng 
hợp khái quát hoá; phát huy tính độc lập, tư duy sáng tạo của HS. 
 Nhược điểm 
 + Bài kiểm tra theo kiểu tự luận khó đại diện đầy đủ cho nội dung môn học do 
số lượng nội dung ít. 
 + Việc chấm điểm phụ thuộc vào người đặt thang điểm và chủ quan của người 
chấm. 
 * Bài tập trắc nghiệm khách quan 
 Bài tập TNKQ là phương pháp KTĐG kết quả học tập của HS bằng hệ thống 
bài tập TNKQ, gọi là "khách quan" vì cách cho điểm hoàn toàn khách quan không 
phụ thuộc vào người chấm. 
 5 
 1.1.4. Tìm hiểu về chương trình đánh giá học sinh Quốc tế PISA 
 PISA là chữ viết tắt của cụm từ tiếng Anh "Programme for International 
Student Assessment - Chương trình đánh giá học sinh quốc tế" do Hiệp hội các nước 
phát triển (OECD) khởi xướng và chỉ đạo 
 Mục tiêu tổng quát của chương trình PISA nhằm kiểm tra xem khi đến độ tuổi 
kết thúc giai đoạn giáo dục bắt buộc, HS đã được chuẩn bị để đáp ứng các thách thức 
của cuộc sống sau này ở mức độ nào. Chương trình đánh giá PISA còn hướng vào 
các mục đích cụ thể : 
 - Xem xét đánh giá các mức độ năng lực đạt được ở các lĩnh vực: Đọc hiểu, 
Toán học và Khoa học của HS. 
 - Nghiên cứu ảnh hưởng của các chính sách đến kết quả học tập của HS. 
 - Nghiên cứu hệ thống các điều kiện giảng dạy - học tập có ảnh hưởng đến kết 
quả học tập của HS. 
 PISA thu thập và cung cấp cho các quốc gia các dữ liệu có thể so sánh được trên 
bình diện quốc tế cũng như xu hướng của dữ liệu quốc gia về năng lực: Đọc hiểu, 
năng lực Toán học và Khoa học của HS độ tuổi 15, từ đó giúp chính phủ các nước 
tham gia PISA rút ra những bài học về chính sách đối với giáo dục phổ thông. 
 PISA tập trung vào đánh giá 3 mảng năng lực chính: Năng lực Toán học phổ 
thông; Năng lực Đọc hiểu phổ thông (Reading literacy); Năng lực Khoa học phổ 
thông (Science literacy) - Đó là những kiến thức và kỹ năng tối cần thiết cho một 
học sinh bước vào cuộc sống trưởng thành. Và đó cũng là những kỹ năng và kiến 
thức nền tảng, không thể thiếu cho quá trình học tập suốt đời của mỗi người. 
 1.1.4.1. Năng lực Khoa học của PISA 
 - Có kiến thức khoa học và sử dụng kiến thức để xác định các câu hỏi, chiếm 
lĩnh kiến thức mới, giải thích hiện tượng khoa học và rút ra kết luận trên cơ sở chứng 
cứ về các vấn đề liên quan đến khoa học. 
 - Hiểu những đặc tính của khoa học như một dạng tri thức của loài người và 
một hoạt động tìm tòi khám phá của con người. 
 - Nhận thức được vai trò của khoa học và công nghệ đối với việc hình thành 
môi trường văn hóa, tinh thần, vật chất. 
 - Sẵn sàng tham gia như một công dân tích cực, vận dụng hiểu biết khoa học 
vào giải quyết các vấn đề liên quan tới khoa học. 
 * Các câu hỏi ở 3 cấp độ/nhóm như sau: 
 + Xác định các câu hỏi khoa học 
 + Giải thích hiện tượng một cách khoa học 
 + Sử dụng các căn cứ khoa học, lí giải các căn cứ để rút ra kết luận. 
 1.1.4.2. Bài tập của PISA 
 7