Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy Hóa học 11 nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT HUỲNH THÚC KHÁNG 
 --------------- -------------- 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
Đề tài: 
 “THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO 
 ĐỊNH HƯỚNG TIẾP CẬN PISA TRONG DẠY HÓA HỌC 11 
 NHẰM PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC 
 CHO HỌC SINH” 
 (LĨNH VỰC: HÓA HỌC) 
 Nhóm tác giả: 1. Vương Thị Nga 
 2. Nguyễn Thị Bích Ngọc 
 3. Nguyễn Thị Hòa 
 Giáo viên môn: Tự nhiên 
 Năm học 2022 – 2023 MỤC LỤC 
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1 
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1 
1. Lý do chọn đề tài 1 
2. Điểm mới của đề tài 2 
3. Phạm vi áp dụng 2 
PHẦN II. NỘI DUNG 3 
I. CƠ SỞ KHOA HỌC 3 
1. Cơ sở lý luận 3 
2. Cơ sở thực tiễn 4 
2.1. Thuận lợi 4 
2.2. Khó khăn 4 
II. TỔNG QUAN CHUNG VỀ PISA 4 
1. Khái niệm 4 
2. Đặc điểm của PISA 5 
3. Mục đích tham gia PISA của Việt Nam 6 
4. Độ khó của các câu hỏi PISA 7 
5. Nguyên tắc và quy trình thiết kế hệ thống bài tập theo định hướng tiếp 
 7 
cận PISA trong dạy học Hóa học lớp 11 
III. THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO ĐỊNH 
 8 
HƯỚNG TIẾP CẬN PISA TRONG DẠY HÓA HỌC 11 
3.1. Chủ đề 9 
3.2. Chủ đề 13 
3.3. Chủ đề 24 
IV. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 40 
4.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm 40 
4.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm 40 
PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 50 
I. Kết luận 50 
II. Một số kiến nghị và đề xuất 50 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 52 
PHỤ LỤC 1 i 
PHỤ LỤC 2 viii 
PHỤ LỤC 3 xi 
PHỤ LỤC 4 xxiv 
 là rất quan trọng, mang tính thiết thực cao. Vì vậy, chúng tôi đã lựa chọn đề tài: 
“Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy 
hóa học 11 nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh”. Tuy nhiên, đề 
tài này không tránh được các thiếu sót, chúng tôi rất mong được sự góp ý của các 
đồng nghiệp cùng các em học sinh. 
2. Điểm mới của đề tài 
 Dạy học theo định hướng tiếp cận PISA không kiểm tra kiến thức học sinh 
học thuộc được những gì tại trường học mà đưa ra cái nhìn tổng quan về khả năng 
thực tế phổ thông của học sinh; chú trọng đánh giá khả năng học sinh vận dụng 
kiến thức, kĩ năng đọc hiểu vào giải quyết các tình huống trong thực tiễn. 
 - Giúp học sinh phát triển toàn diện cả phẩm chất và năng lực; rèn luyện được 
khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; phát triển năng lực tư duy hóa học cho 
học sinh ở các mặt: lí thuyết, thực hành, ứng dụng. Đồng thời, chúng còn góp phần 
bổ sung và điều chỉnh về phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá trong quá trình 
dạy học ở trường trung học phổ thông hiện nay. 
 - Hình thức tổ chức: Đa dạng, phong phú, mềm dẻo, linh hoạt, mở về không 
gian, thời gian, quy mô, đối tượng và số lượng. Học sinh có nhiều cơ hội trải 
nghiệm với các mức độ khác nhau. 
 - Kiểm tra, đánh giá: Nhấn mạnh đến năng lực chủ động, sáng tạo, tìm tòi học 
hỏi; khai thác các tài liệu liên quan đến vấn đề học tập và định hướng cách khai 
thác thông tin từ tài liệu thu thập được một cách có hiệu quả; năng lực tự nghiên 
cứu và làm việc nhóm; năng lực thực hiện sản phẩm và giải quyết các vấn đề thực 
tiễn. 
3. Phạm vi áp dụng 
 Sáng kiến kinh nghiệm: “Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định 
hướng tiếp cận PISA trong dạy hóa học 11 nhằm phát triển phẩm chất và năng lực 
cho học sinh” đã được tổ chuyên môn trao đổi, thảo luận, thống nhất áp dụng vào 
thực tế tại trường THPT Huỳnh Thúc Kháng, Thành phố Vinh, Nghệ An và một số 
trường THPT lân cận, phù hợp với các chủ đề trong SGK hóa học 11- chương trình 
chuẩn hiện hành đã mang lại hiệu quả cao. Ngoài ra SKKN cũng phù hợp nội dung 
dạy - học chương trình sách giáo khoa hóa 11 dự thảo chương trình mới 2018. 
 2 Tham gia PISA là bước chuẩn bị tích cực cho lộ trình đổi mới giáo dục sau 
2015, thay đổi chương trình, sách giáo khoa mới theo hướng phát triển năng lực 
của học sinh. 
 Đối với môn Hóa học là một trong ba môn thuộc khối khoa học tự nhiên 
(KHTN), việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, đặc biệt 
chú trọng định hướng phát triển năng lực thông qua thiết kế hoạt động dạy học cho 
mỗi nội dung, mỗi chủ đề học tập là trọng tâm của chương trình mới. Một trong 
các phương pháp giáo dục được lựa chọn là kết hợp giáo dục định hướng tiếp cận 
PISA nhằm phát triển toàn diện cả phẩm chất và năng lực; rèn luyện được khả 
năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phát triển khả năng tư duy hóa học cho học 
sinh ở các mặt: lí thuyết, thực hành, ứng dụng. 
2. Cở sở thực tiễn. 
2.1. Thuận lợi. 
 - Trong những năm gần đây, trường THPT Huỳnh Thúc Kháng luôn tổ chức 
tuyên truyền, tập huấn chia sẻ kinh nghiệm, nhằm đổi mới phương pháp giáo 
dục, quan tâm tới việc chuẩn bị nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của sự phát triển 
toàn diện cho học sinh. 
 - Đội ngũ giáo viên giàu kinh nghiệm, nhiệt huyết. 
2.2. Khó khăn. 
 - Bên cạnh đó vẫn còn một số giáo viên chưa dám mạnh dạn thay đổi phương 
pháp dạy học, còn ngại khó khăn, tìm tòi học hỏi. Mặt khác, các tài liệu tích hợp, tài 
liệu liên quan thực tế của môn học chưa nhiều trong khi sách giáo khoa chưa cung 
cấp đủ tài liệu cần thiết. Điều này đòi hỏi giáo viên phải tích cực, chủ động tìm 
hiểu thêm kiến thức, làm phong phú thêm bài học, biết đặt những câu hỏi định 
hướng cho học sinh, giúp học sinh phát triển những năng lực cần thiết. 
 - Về phía học sinh, vẫn còn một bộ phận học sinh học lý thuyết hàn lâm, còn 
dựa dẫm thầy cô, ngại va chạm tìm tòi học hỏi và tham gia các hoạt động trải 
nghiệm thực tế. 
II. TỔNG QUAN CHUNG VỀ PISA 
1. Khái niệm. 
 Chương trình đánh giá học sinh quốc tế PISA được xây dựng và điều 
phối bởi OECD vào cuối thập niên 90 và hiện vẫn diễn ra đều đặn. Khảo sát PISA 
được thiết kế nhằm đưa ra đánh giá có chất lượng và đáng tin cậy về hiệu quả của 
hệ thống giáo dục. PISA cũng hướng đến thu thập thông tin cơ bản về ngữ cảnh 
dẫn đến những hệ quả giáo dục trên. Càng ngày PISA càng thu hút được sự quan 
tâm và tham gia của nhiều nước trên thế giới. Do đó, PISA không chỉ đơn thuần là 
một chương trình nghiên cứu đánh giá chất lượng giáo dục của OECD mà trở 
thành xu hướng đánh giá quốc tế, tư tưởng đánh giá của PISA trở thành tư tưởng 
đánh giá học sinh trên toàn thế giới. Các nước muốn biết chất lượng giáo dục của 
quốc gia mình như thế nào, đứng ở đâu trên thế giới này đều đăng ký tham gia 
PISA. 
 4 - Cho tới nay PISA là cuộc khảo sát giáo dục duy nhất chuyên đánh giá về 
năng lực phổ thông của học sinh ở tuổi 15, độ tuổi kết thúc giáo dục bắt buộc ở hầu 
hết các quốc gia. 
 - PISA chú trọng xem xét và đánh giá một số vấn đề sau: 
 + Chính sách công (public policy): Các chính phủ, các nhà trường, giáo viên 
và phụ huynh đều muốn có câu trả lời cho tất cả các câu hỏi như "Nhà trường của 
chúng ta đã chuẩn bị đầy đủ cho những người trẻ tuổi trước những thách thức của 
cuộc sống của người trưởng thành chưa?", "Phải chăng một số loại hình giảng dạy 
và học tập của những nơi này hiệu quả hơn những nơi khác?" và "Nhà trường có 
thể góp phần cải thiện tương lai của học sinh có gốc nhập cư hay có hoàn cảnh khó 
khăn không?",... 
 + Năng lực phổ thông (literacy): Thay vì kiểm tra sự thuộc bài theo các 
chương trình giáo dục cụ thể, PISA chú trọng việc xem xét đánh giá về các năng 
lực của học sinh trong việc ứng dụng các kiến thức và kĩ năng phổ thông cơ bản 
vào các tình huống thực tiễn. Ngoài ra còn xem xét đánh giá khả năng phân tích, lí 
giải và truyền đạt một cách có hiệu quả các kiến thức và kĩ năng đó thông qua cách 
học sinh xem xét, diễn giải và giải quyết các vấn đề. 
 + Học tập suốt đời (lifelong learning): Học sinh không thể học tất cả mọi thứ 
cần biết trong nhà trường. Để trở thành những người có thể học tập suốt đời có 
hiệu quả, ngoài việc thanh niên phải có những kiến thức và kĩ năng phổ thông cơ 
bản họ còn phải có cả ý thức về động cơ học tập và cách học. Do vậy PISA sẽ tiến 
hành đo cả năng lực thực hiện của học sinh về các lĩnh vực đọc hiểu, toán học và 
khoa học, đồng thời còn tìm hiểu cả về động cơ, niềm tin vào bản thân cũng như 
các chiến lược học tập hỏi học sinh. 
 Dữ liệu PISA được định mức theo lý thuyết ứng đáp câu hỏi (item response 
theory - IRT, cụ thể là theo mô hình Rasch). Chính điều này đã cho phép nhiều 
dạng câu hỏi được áp dụng trong bài khảo sát PISA. 
3. Mục đích tham gia PISA của Việt Nam. 
 - Mục tiêu tổng quát của chương trình PISA nhằm kiểm tra xem khi đến độ 
tuổi kết thúc giai đoạn giáo dục bắt buộc, học sinh đã được chuẩn bị để đáp ứng 
các thách thức của cuộc sống sau này ở mức độ nào. 
 - Tích cực hội nhập quốc tế về giáo dục; so sánh "mặt bằng" giáo dục quốc 
gia với giáo dục quốc tế. 
 - Được OECD đưa ra kết quả phân tích và đánh giá về chính sách giáo dục 
quốc gia và đề xuất những thay đổi về chính sách giáo dục quốc gia. 
 - Góp phần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo; học tập quốc tế 
về đánh giá chất lượng giáo dục, nhất là đổi mới về kĩ thuật dạy học và phương 
pháp đánh giá. 
 6 - Giữ nguyên hiện tượng và chất tham gia phản ứng, chỉ thay đổi lượng chất 
 - Giữ nguyên hiện tượng và thay đổi chất tham gia phản ứng. 
 - Thay đổi các hiện tượng phản ứng và chất phản ứng, chỉ giữ lại những 
dạng phương trình hóa học cơ bản. 
 - Từ một bài toán ban đầu, ta có thể đảo cách hỏi giá trị của các đại lượng đã 
cho như: khối lượng, số mol, thể tích, nồng độ ... 
 - Thay các số liệu bằng chữ để có tính tổng quát 
 - Chọn những chi tiết hay ở các bài tập để phối hợp lại thành bài mới. 
 Xây dựng bài tập hoàn toàn mới 
 Thông thường, có hai cách xây dựng bài tập mới là: 
 - Dựa vào tính chất hóa học và các quy luật tương tác giữa các chất để đặt ra 
bài tập mới. 
 - Lấy những ý tưởng, nội dung, những tình huống hay và quan trọng ở nhiều bài, 
thay đổi nội dung, cách hỏi, số liệu ....để phối hợp lại thành bài mới. 
Bước 4: Kiểm tra thử. 
 Thử nghiệm áp dụng bài tập hóa học đã thiết kế trên đối tượng học sinh thực 
nghiệm sư phạm (TNSP) để kiểm tra hệ thống bài tập đã thiết kế về tính chính xác, 
khoa học, thực tế của kiến thức hóa học, độ khó, độ phân biệt, tính khả thi, khả 
năng áp dụng của bài tập... 
Bước 5: Chỉnh sửa và hoàn thiện hệ thống bài tập. 
 a. Chỉnh sửa 
 Thay đổi, chỉnh sửa nội dung, số liệu, tình huống ... trong bài tập sau khi đã 
cho kiểm tra thử sao cho hệ thống bài tập có tính chính xác, khoa học về mặt kiến 
thức, kĩ năng, có giá trị về mặt thực tế, và phù hợp với đối tượng học sinh, với mục 
tiêu kiểm tra - đánh giá, mục tiêu giáo dục của môn hóa học ở trường THPT 2018 . 
 b. Hoàn thiện hệ thống bài tập 
 Sắp xếp, hoàn thiện hệ thống bài tập một cách khoa học. 
III. THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƯỚNG 
TIẾP CẬN PISA TRONG DẠY HÓA HỌC 11. 
Bước 1: Lựa chọn đơn vị kiến thức: 
- Chủ đề: Cân bằng hóa học. 
- Chủ đề: Nitrogen và sunfur. 
- Chủ đề: Hidrocacbon 
- Chủ đề: Dẫn xuất halogen – ancol – phenol 
- Chủ đề: Hợp chất cacbonyl – cacborxylic axid 
Bước 2: Xác định mục tiêu giáo dục của đơn vị kiến thức. 
 8