Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu”- Sinh học 11 theo hướng tiếp cận chương trình mới nhằm phát triển năng lực cho học sinh THPT

 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 ĐỀ TÀI: 
THIẾT KẾ DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “TUẦN HOÀN MÁU” – SINH HỌC 11 THEO HƯỚNG 
TIẾP CẬN CHƯƠNG TRÌNH MỚI NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH 
 THPT 
 BỘ MÔN: SINH HỌC 
 TỔ: KHOA HỌC TỰ NHIÊN 
 DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT 
 KÍ HIỆU VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ 
THPT Trung học phổ thông 
SKKN Sáng kiến kinh nghiệm 
CM Chuyên môn 
GV Giáo viên 
HS Học sinh 
NL Năng lực 
TƯ Trung ương 
ĐM Động mạch 
ĐMC Động mạch chủ 
MM Mao mạch 
TM Tĩnh mạch 
TMC Tĩnh mạch chủ 
SGK Sách giáo khoa 
CH Câu hỏi 
GD & ĐT Giáo dục và đào tạo 
TN Thực nghiệm 
ĐC Đối chứng 
TB Trung bình 
TBC Trung bình cộng 
 3 
 2.2. Xây dựng quy trình kế hoạch dạy học chủ đề Tuần hoàn máu - 8 
Sinh học 11, hình thành năng lực tiếp cận chương trình giáo dục 
phổ thông mới 
2.3. Thiết kế Kế hoạch dạy học chủ đề Tuần hoàn máu- 10 
Sinh học 11, hình thành năng lực tiếp cận chương trình 
giáo dục phổ thông mới 
2. 4. Phạm vị áp dụng sáng kiến 35 
2.5. Lợi ích kinh tế, xã hội của sáng kiến 35 
2.5.1. Lợi ích về kinh tế 35 
2.5.2. Lợi ích về xã hội 36 
2.6. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề 
xuất 39 
2.6.1. Mục đích khảo sát 
 39 
2.6.2. Nội dung và phương pháp khảo sát 
 39 
2.6.2.1. Nội dung khảo sát 
 39 
2.6.2.2. Phương pháp khảo sát và thang đánh giá 
 39 
2.6.3. Đối tượng khảo sát 
 40 
2.6.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải 
pháp đã đề xuất 40 
2.6.4.1. Sự cấp thiết của các giải pháp đã đề xuất 
 40 
2.6.4.2. Tính khả thi của các giải pháp đề xuất 
 42 
PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 45 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 46 
PHỤ LỤC 47 
CÁC MINH CHỨNG CHO QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN M1 
NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI 
 5 
 Thứ hai: xuất phát từ thực tiễn đổi mới phương pháp khi tổ chức hoạt động dạy 
học. 
 Việc đổi mới phương pháp, hình thức dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định 
hướng phát triển năng lực học sinh đã được triển khai từ hơn 30 năm qua. Hầu hết 
giáo viên hiện nay đã được trang bị lí luận về các phương pháp và kĩ thuật dạy học 
tích cực trong quá trình đào tạo tại các trường sư phạm cũng như quá trình bồi dưỡng, 
tập huấn hằng năm. Đặc biệt năm 2014, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) ban 
hành Công văn Số: 5555/BGDĐT-GDTrH ngày 08/10/2014 về việc hướng dẫn sinh 
hoạt chuyên môn về đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá; tổ chức và 
quản lí các hoạt động chuyên môn của trường trung học/trung tâm giáo dục thường 
xuyên qua mạng. 
 Thứ ba: xuất phát từ yêu cầu của bản thân khi được phân công nhiệm vụ giảng 
dạy môn Sinh học, chúng tôi luôn trăn trở làm thế nào để HS hứng thú, tự giác học 
tập, có khát vọng chiếm lĩnh nội dung học tập? Làm thế nào để HS tích cực, chủ 
động huy động kiến thức, kĩ năng hoàn thành nhiệm vụ học tập hoặc giải quyết 
những tình huống trong thực tiễn? Đánh giá HS như thế nào để GV thấy được sự 
tiến bộ của học sinh? 
 Từ những lý do trên chúng tôi đã nghiên cứu và thử nghiệm thành công đề tài: 
Thiết kế dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu”- Sinh học 11 theo hướng tiếp cận chương 
trình mới nhằm phát triển năng lực cho học sinh THPT. 
 2. Mục đích nghiên cứu 
 - Hệ thống hóa những vấn đề cơ bản về năng lực trong môn Sinh học. 
 - Thiết kế kế hoạch dạy học cho giáo viên cách tổ chức dạy học chủ đề “Tuần 
hoàn máu” - Sinh học 11, hình thành năng lực cho học sinh tiếp cận chương trình 
giáo dục phổ thông mới. 
 - Tổ chức thực hiện Kế hoạch bài dạy để đánh giá hiệu quả của Kế hoạch đã 
xây dựng. 
 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 
 Phát triển năng lực của học sinh thông qua tổ chức dạy học “Chủ đề: Tuần hoàn 
máu - Sinh học 11” 
 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 
 Các biện pháp vận dụng tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực 
trong dạy học “Chủ đề: Tuần hoàn máu- Sinh học 11” 
 5. Phương pháp nghiên cứu 
 5.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết. 
 - Nghiên cứu cơ sở lí luận về năng lực và năng đặc thù trong môn Sinh học. 
 - Cơ sở lí luận về đề xuất biện phát dạy học phát triển năng lực học sinh. 
 7 
 Từ tháng 02/2023 đến - Hoàn thiện bản báo cáo. - Bản báo cáo chính 
 7 
 3/2023 thức. 
 7. Điểm mới của đề tài 
 Về lý luận: Hệ thống hóa, bổ sung cơ sở lý luận về vận dụng tổ chức dạy học 
theo hướng tiếp cận chương trình mới nhằm phát triển năng lực cho HS trong dạy 
học Sinh học. 
 Về thực tiễn: Thiết kế, xây dựng được tiến trình, giáo án vận dụng và tổ chức 
thực nghiệm dạy học theo hướng tiếp cận chương trình mới trong dạy học chủ đề 
“Tuần hoàn máu” Sinh học 11 theo định hướng phát triển năng lực cho HS. Xây 
dựng bảng tiêu chí đánh giá học sinh. 
 9 
 Năng lực chung là NL cơ bản, thiết yếu để con người có thể sống và làm việc 
bình thường trong xã hội. NL này được hình thành và phát triển liên quan đến nhiều 
môn học. 
 Năng lực cụ thể, chuyên biệt là NL riêng được hình thành và phát triển do một 
lĩnh vực/môn học nào đó; vì thế chương trình giáo dục Québec gọi là NL môn học 
cụ thể để phân biệt với NL xuyên chương trình- NL chung. 
 Theo chuẩn đầu ra về NL của HS trong chương trình giáo dục THPT sau 2015 
của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đề xuất 9 NL chung, đó là: NL tự học; NL giải quyết 
vấn đề; NL tư duy sáng tạo; NL tự quản lí; NL giao tiếp; NL hợp tác; NL sử dụng 
công nghệ thông tin và truyền thông; NL sử dụng ngôn ngữ; NL tính toán. Từ các 
phẩm chất và NL chung, mỗi môn học xác định những phẩm chất, và NL cá biệt và 
những yêu cầu đặt ra cho từng môn học, từng hoạt động giáo dục. 
 Môn Sinh học cũng như các môn học khác, trong quá trình dạy học cần hình 
thành và phát triển các năng lực chung quy định trong Chương trình giáo dục phổ 
thông tổng thể đó là: Năng lực tự chủ và tự học; Năng lực giao tiếp và hợp tác; Năng 
lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Đồng thời, việc dạy học Sinh học phải đảm bảo 
hình thành năng lực đặc thù bộ môn gồm: Năng lực nhận thức sinh học; Năng lực 
tìm hiểu thế giới sống; Năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học. 
 1.2. Thực trạng 
 Qua điều tra thực tế tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An với 25 giáo 
viên dạy Sinh học về việc tổ chức thực hiện dạy học hình thành năng lực cho học 
sinh bằng 3 câu hỏi chúng tôi thu được kết quả: 
 Câu hỏi Các phương Kết quả 
 án trả lời 
 SL % 
 Theo thầy (cô) việc tổ chức dạy học hình Rất cần thiết 19 76 
 thành năng lực cho HS trong dạy học Sinh 
 Cần thiết 6 24 
 học có cần thiết không? 
 Không cần 0 0 
 thiết 
 Thầy (cô) có thường xuyên tổ chức dạy Thường 17 68 
 học hình thành năng lực cho HS không? xuyên 
 Thỉnh thoảng 8 32 
 Chưa bao giờ 0 0 
 Thầy (cô) đã bao giờ tổ chức dạy học Thường 3 12 
 bằng phương pháp dạy học tích cực bằng xuyên 
 trò chơi đóng vai trong dạy học để phát 
 Thỉnh thoảng 17 68 
 11 
 Một vấn đề nữa cũng cần lưu tâm là hiện nay cả nước nói chung và ngành giáo 
dục nói riêng đang chung tay vào cải cách thủ tục hành chính, tinh gọn hồ sơ sổ sách. 
Tuy nhiên, thực tế ở nhiều trường, nhiều cấp học thì việc hoàn thành hồ sơ sổ sách 
là gánh nặng đối với giáo viên. Ở đây còn chưa nói đến chất lượng của các loại hồ 
sơ, nhiều loại chỉ làm cho có hình thức và mang tính chất đối phó nên cũng gây áp 
lực đến giáo viên. 
 Thêm nữa, về chương trình học ở các cấp tuy có giảm tải, nhưng vẫn còn "khá 
nặng" đối với nhiều giáo viên và học sinh. 
 2. Nội dung chính 
 2.1. Hình thành ý tưởng 
 - Thiết kế và sử dụng trò chơi vòng quay may mắn trong quá trình dạy học chủ 
đề. 
 - Chia nhóm giao nhiệm vụ học tập. 
 - Làm thí nghiệm. 
 - Xây dựng kịch bản - đóng vai. 
 2.2. Xây dựng quy trình kế hoạch dạy học chủ đề Tuần hoàn máu - Sinh học 
11, hình thành năng lực tiếp cận chương trình giáo dục phổ thông mới 
 Bước 1: Xác định mạch nội dung kiến thức 
 Chủ đề: Tuần hoàm máu, môn Sinh học 11 được chia thành 2 tiết học, gồm 
các nội dung: 
 - Cấu tạo chung và chức năng hệ tuần hoàn. 
 - Các dạng hệ tuần hoàn ở động vật. 
 - Hoạt động của tim. 
 - Hoạt động của hệ mạch. 
 Bước 2: Xác định mục tiêu dạy học của chủ đề 
 TT Yêu cầu cần đạt của chủ đề Phẩm chất, năng lực chủ đề góp 
 phần phát triển 
 Năng lực Phẩm chất và năng 
 SH lực chung 
 1 Mô tả được các bộ phận cấu tạo của - Trách nhiệm: Tích 
 hệ tuần hoàn, các dạng hệ tuần hoàn, Nhận thức cực tìm tòi kiến thức 
 cấu trúc của hệ mạch. sinh học để hoàn thành nhiệm 
 vụ khi được giao. 
 2 Nêu được các khái niệm về huyết áp, 
 vận tốc máu. 
 13 
 - Thực hành là HS tự mình trực tiếp tiến hành quan sát, tiến hành thí nghiệm 
tập triển khai các quy trình kĩ thuật trong chăn nuôi, trồng trọt. Thực hành thí nghiệm 
được hiểu là tiến hành các thí nghiệm trong các hoạt động thực hành được HS thực 
hiện để HS hiểu rõ mục đích thí nghiệm, điều kiện thí nghiệm. Qua thực hành và 
quan sát thí nghiệm, HS xác định được bản chất của hiện tượng quá trình (Đinh 
Quang Báo và Nguyễn Đức Thành, 2006, tr 79). 
 - Trong dạy HS học, thí nghiệm có thể là nguồn tri thức mới, luyện tập các 
kiến thức và kĩ năng, mở rộng những kiến thức đã học biến kiến thức thành vốn 
riêng của bản thân. Thí nghiệm sinh học còn là một hình thức để HS vận dụng kiến 
thức vào thực tiễn, làm chủ được kiến thức, tạo được niềm tin cho bản thân, kết 
quả thu được càng làm tăng lòng say mê, hứng thú học tập môn học. Các thí 
nghiệm được sử dụng như một công cụ hữu ích trong việc đánh giá năng lực HS. 
 2.3. Thiết kế Kế hoạch dạy học chủ đề Tuần hoàn máu- Sinh học 11, hình 
thành năng lực tiếp cận chương trình giáo dục phổ thông mới 
 Chủ đề: TUẦN HOÀN MÁU (Tiết 1) 
 I. MỤC TIÊU DẠY HỌC 
 1. Về kiến thức: 
 - Nêu được câu tạo và chức năng của hệ tuần hoàn. 
 - Phân biệt được hệ tuần hoàn hở với hệ tuần hoàn kín, hệ tuần hoàn đơn với 
hệ tuần hoàn kép. 
 - Nêu được ưu điểm của tuần hoàn kín so với hệ tuần hoàn hở, hệ tuần hoàn 
kép so với hệ tuần hoàn đơn. 
 - Phân tích được những đặc điêm thích nghi của hệ tuần hoàn ở các nhóm động 
vật khác nhau. 
 - Nhận ra được chiều hướng tiến hóa của hệ tuần hoàn động vật. Phân tích được 
những đặc điểm thích nghi của hệ tuần hoàn ở các nhóm động vật khác nhau. 
 2. Về năng lực 
 2.1. Năng lực đặc thù 
 2.1.1. Nhận thức sinh học 
 - Nêu được cấu tạo và chức năng của hệ tuần hoàn. 
 - Phân biệt được hệ tuần hoàn hở với hệ tuần hoàn kín, hệ tuần hoàn đơn với 
hệ tuần hoàn kép. 
 15