Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng video “Khát vọng non sông” trong dạy học môn Lịch sử & Địa lí Lớp 8 – Phân môn Lịch sử - Bài “Phong trào Tây Sơn” (Chương trình GDPT 2018)

 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT 
CNTT Công nghệ thông tin 
GDPT Giáo dục phổ thông 
GV Giáo viên 
HS Học sinh 
NXB Nhà xuất bản 
PPDH Phương pháp dạy học 
SGK Sách giáo khoa 
THCS Trung học cơ sở 
 Sử dụng video “Khát vọng non sông” trong dạy học phân môn Lịch sử 
 UBND QUẬN HOÀNG MAI CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM 
TRƯỜNG THCS HOÀNG MAI Độc lập - Tự do - Hạnh phúc 
 BẢN MÔ TẢ NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA SÁNG KIẾN 
 Tên sáng kiến: Sử dụng video “Khát vọng non sông” trong dạy học môn 
 Lịch sử & Địa lí lớp 8 – phân môn Lịch sử - bài “Phong trào Tây Sơn” 
 Tác giả: Phạm Tường Vân 
 PHẦN MỘT: THỰC TRẠNG 
 1. Lí do chọn đề tài 
 Nghị quyết Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ XIII tiếp tục khẳng 
 định: Phát triển giáo dục và đào tạo cùng với phát triển khoa học và công nghệ là 
 quốc sách hàng đầu; đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư phát triển. Muốn 
 đào tạo nguồn lực con người đáp ứng với yêu cầu phát triển của xã hội cần phải 
 quan tâm đến việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh. Đổi mới 
 căn bản về hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, 
 đào tạo, bảo đảm trung thực, khách quan. Phối hợp sử dụng kết quả đánh giá 
 trong quá trình học với đánh giá cuối kỳ, cuối năm học; đánh giá của người dạy 
 với tự đánh giá của người học[Error! Reference source not found.]. Để thực 
 hiện các chủ trương này, Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 được 
 thông qua và thực hiện ở cấp Trung học cơ sở (THCS) theo hướng chuyển từ cách 
 dạy và học tiếp cận nội dung, chú trọng truyền thụ kiến thức sang dạy và học theo 
 hướng hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực người học, chú trọng các kiến 
 thức cơ bản thiết thực, hiện đại và tích cực hóa hoạt động của người học. 
 Môn Lịch sử và Địa lí cấp trung học cơ sở hình thành, phát triển ở học sinh 
 năng lực lịch sử và năng lực địa lí trên nền tảng kiến thức cơ bản, có chọn lọc về 
 lịch sử, địa lí thế giới, quốc gia và địa phương; đồng thời góp phần cùng các môn 
 học và hoạt động giáo dục khác hình thành, phát triển ở học sinh các phẩm chất 
 chủ yếu và năng lực chung, đặc biệt là tình yêu quê hương, đất nước, niềm tự hào 
 về truyền thống dân tộc, thái độ tôn trọng sự đa dạng của lịch sử thế giới và văn 
 hoá nhân loại, khơi dậy ở học sinh ước muốn khám phá thế giới xung quanh, vận 
 dụng những điều đã học vào thực tế. Trong đó phân môn Lịch sử có nhiệm vụ trang 
 bị cho học sinh những kiến thức cơ bản, có hệ thống về lịch sử phát triển hợp quy 
 luật của dân tộc và xã hội loài người. Trên cơ sở đó, giáo dục tình yêu quê hương, 
 đất nước, lòng tự hào dân tộc, lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, rèn 
 Sử dụng video “Khát vọng non sông” trong dạy học phân môn Lịch sử 
 Như vậy, xuất phát từ vai trò đặc biệt quan trọng của công tác xây dựng và 
tổ chức hoạt động dạy học phân môn Lịch sử cũng như thực tiễn giảng dạy của tôi 
tại trường THCS Hoàng Mai, Hoàng Mai, Hà Nội tôi đã thực hiện sáng kiến kinh 
nghiệm “Sử dụng học liệu Khát vọng non sông trong dạy học Lịch sử và Địa lí 
lớp 8 – phân môn Lịch sử, bài Phong trào Tây Sơn” để nghiên cứu, thực hành 
và đúc rút kinh nghiệm trong quá trình công tác với mong muốn đóng góp công sức 
để đổi mới phát triển giáo dục tại trường THCS Hoàng Mai nói riêng và sự nghiệp 
giáo dục cả nước nói chung. 
2. Mục đích nghiên cứu 
 Mục đích của đề tài nhằm: 
 • Khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc ứng dụng công nghệ thông tin nói chung 
và sử dụng học liệu “Khát vọng non sông” nói riêng trong công tác xây dựng và tổ 
chức các hoạt động dạy học Lịch sử. 
 • Tìm hiểu thực trạng dạy học Lịch sử và sử dụng học liệu “Khát vọng non sông” 
trong dạy học Lịch sử ở trường THCS Hoàng Mai, Hoàng Mai, Hà Nội. 
 • Xây dựng các quy trình sưu tầm và sử dụng học liệu “Khát vọng non sông” 
trong dạy học Lịch sử lớp 8 ở trường THCS nhằm nâng cao chất lượng lĩnh hội kiến 
thức bộ môn, góp phần phát triển năng lực hợp cho HS, từng bước nâng cao hiệu 
quả và chất lượng dạy học. 
3. Đối tượng nghiên cứu 
 • Các học liệu “Khát vọng non sông” có liên quan trong công tác tổ chức hoạt 
động dạy học Lịch sử lớp 8. 
 • Học sinh THCS Hoàng Mai, Quận Hoàng Mai, Thành Phố Hà Nội. 
4. Phương pháp nghiên cứu 
4.1. Các phương pháp nghiên cứu lí thuyết 
 • Nghiên cứu các văn bản của Đảng, Chính phủ, Bộ GD & ĐT về chiến lược 
phát triển, đổi mới giáo dục, đổi mới chương trình 2018 và SGK phổ thông nói 
chung, chiến lược đổi mới phương pháp dạy học nói riêng. 
 • Nghiên cứu cơ sở lí luận và phương pháp dạy học Lịch sử. 
 • Nghiên cứu các tài liệu về sưu tầm, khai thác, sáng tạo và sử dụng học liệu 
hoạt hình trong dạy học, các hoạt động dạy học phát triển năng lực HS, làm cơ sở 
thực hiện đề tài. 
4.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 
 Sử dụng video “Khát vọng non sông” trong dạy học phân môn Lịch sử 
 PHẦN HAI: NỘI DUNG 
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG 
VIDEO “KHÁT VỌNG NON SÔNG” TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ LỚP 8 
1.1. Cơ sở lí luận 
1.1.1. Vai trò của việc sử dụng học liệu trong tổ chức dạy học Lịch sử lớp 8 
a) Đối với giáo viên 
 Học liệu nói riêng và các loại tư liệu dạy học trực quan nói chung là một trong 
số những công cụ đắc lực phục vụ trong quá trình dạy và học Lịch sử. Học liệu dạy 
học Lịch sử với những điều lý thú ẩn sâu sau mỗi hình vẽ, lời dẫn sẽ làm cho học sinh 
cảm thấy tò mò thích thú, gợi mở nhiều thắc mắc và tìm kiếm câu trả lời. Người giáo 
viên lúc này sẽ là người giải đáp những thắc mắc, trả lời câu hỏi và khắc sâu kiến thức 
bài học thông qua những học liệu. Học liệu nếu được người giáo viên sử dụng đúng 
lúc, đúng chỗ, đúng quy trình sẽ tạo ra hiệu quả trong quá trình giảng dạy cũng như 
việc tiếp thu kiến thức của học sinh. 
 Việc giáo viên sử dụng học liệu và những câu hỏi xung quanh nó làm vấn đề 
để đưa ra cho các nhóm học sinh thảo luận giúp cho giáo viên biết được học sinh 
suy nghĩ như thế nào về vấn đề trong học liệu, từ đó dẫn dắt, định hướng cho học 
sinh đạt được yêu cầu của mục tiêu bài học. 
 Đồng thời việc sử dụng học liệu để tổ chức dạy học góp phần hình thành và 
rèn luyện cho giáo viên khả năng linh hoạt khi tổ chức dạy học Lịch sử. Qua đó, 
giáo viên sẽ rút ra được những kinh nghiệm quý báu cho bản thân. 
b) Đối với học sinh 
 Về kiến thức: Việc sử dụng học liệu nói riêng và tư liệu trực quan nói chung 
sẽ giúp học sinh “hiện thực hóa” kiến thức một cách dễ dàng hơn, học sinh có thể 
đến gần hơn với nội dung kiến thức cần đạt. Đồng thời học liệu với những hình ảnh 
và âm thanh sẽ tạo ra ấn tượng sâu sắc đối với học sinh và cùng với quá trình định 
hướng khai thác của giáo viên, học sinh sẽ dễ dàng ghi nhớ và khắc sâu kiến thức. 
Đồng thời những học liệu cũng phản ánh một phần phong tục tập quán, lối sống, văn 
hóa trong bối cảnh mà nó thể hiện, vì vậy cũng cung cấp không ít kiến thức hữu ích 
cho học sinh. 
 Về kĩ năng: rèn luyện được kĩ năng quan sát, phân tích, đánh giá và kĩ năng 
làm việc nhóm. 
 Sử dụng video “Khát vọng non sông” trong dạy học phân môn Lịch sử 
 Chương trình GDPT 2006: học lịch sử thế giới trước sau đó là học về lịch sử 
Việt Nam theo cách phân chia: từ thời cổ đai, đến thời trung đại, cuối cùng là thời 
cận - hiện đại. 
 Chương trình GDPT 2018: cấu trúc theo mô hình, lịch sử thế giới – lịch sử 
khu vực – Lịch sử Việt Nam theo tiến trình thời gian. 
 Chương trình giáo dục phổ thông 2018 Hạn chế đưa ra những nhận định lịch 
sử chung chung hay phương pháp định tính trong miêu tả, đánh giá sự kiện. Chú 
trọng kiến thức tích hợp ở cả hai cấp độ tích hợp nội môn và tích hợp liên môn. Kiến 
thức tích hợp không bóc tách ra thành một phần riêng mà được thể hiện xuyên suốt 
các phần trong sách. Chú trọng xây dựng kĩ năng lịch sử, năng lực vận dụng, kết nối 
lịch sử với hiện tại. Nội dung và hình thức của sách chú trọng đến trình độ và đặc 
điểm tâm sinh lí học sinh lớp 8. Đặc biệt chú ý đến việc phân phối bố cục và nội 
dung hợp lí để giáo viên có thể giảng dạy, cũng như cho phép giáo viên có thể dễ 
dàng tham khảo xây dựng kế hoạch dạy học của mình mềm dẻo, linh hoạt tuỳ theo 
điều kiện của địa phương và đối tượng học sinh. Chú trọng giáo dục phẩm chất yêu 
nước, nhân ái và có tinh thần trách nhiệm bởi vì những nội dung giáo dục này nằm 
trong chính nội dung kiến thức. Phẩm chất và năng lực được kết nối hài hoà, xuyên 
suốt chương trình bộ môn Lịch sử. 
1.2. Cơ sở thực tiễn của việc sử dụng học liệu số trong tổ chức dạy học Lịch sử 8 
1.2.1. Thuận lợi 
 - Về phía nhà trường: 
 + Ngay từ đầu năm học, nhà trường đã tổ chức tập huấn cho toàn giáo viên để 
giới thiệu chung về chương trình lớp 8 và giới thiệu chương trình môn Lịch sử và 
Địa lí lớp 8 năm học 2023 - 2024 theo chương trình GDPT 2018. Ban giám hiệu 
hướng dẫn tổ khối xây dựng kế hoạch bài học phù hợp với định hướng xây dựng và 
phát triển nhà trường theo định hướng mô hình chất lượng cao. 
 + Giáo viên trong khối nhiệt tình, năng động, tâm huyết với nghề, có trình độ 
chuyên môn vững vàng. Luôn học hỏi để từng bước hoàn thiện nhiệm vụ được giao. 
 + 100% giáo viên dạy lớp 8 được tập huấn đầy đủ nội dung chương trình sách 
giáo khoa bộ sách “Kết nối tri thức với cuộc sống” của NXB Giáo dục Việt Nam, 
phương pháp dạy học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. 
 - Về chương trình sách giáo khoa, kiến thức được phát triển theo vòng xoáy 
đồng tâm; bộ sách có nội dung hay và phong phú, kênh hình đẹp, kênh chữ rõ ràng 
 Sử dụng video “Khát vọng non sông” trong dạy học phân môn Lịch sử 
Bên cạnh những nội dung thuận lợi thì trong quá trình tổ chức dạy học với học liệu 
số cũng gặp không ít khó khăn như : 
- Nguồn khai thác không chính thống dẫn đến trích dẫn học liệu không chính xác. 
- Giáo viên chưa chủ động trong việc tìm tòi và sử dụng video phù hợp với chương 
trình dạy học. 
- Các video của chương trình cần phải biên tập, cắt để phù hợp thời lượng của tiết 
học. 
- Học sinh chưa có sự chủ động, tích cực trong việc thực hiện các yêu cầu dạy học 
của giáo viên tại nhà. 
- Đường truyền mạng không ổn định dẫn đến việc sử dụng video còn nhiều bất cập. 
1.2.3. Thực trạng việc sưu tầm, sáng tạo và sử dụng học liệu hoạt hình trong 
dạy học Lịch sử lớp 8 
 Để tìm hiểu nhận thức của GV về vai trò của việc học liệu hoạt hình trong dạy 
học Lịch sử lớp 8, chúng tôi đã đưa ra câu hỏi cho GV: Theo thầy (cô) việc sử dụng 
học liệu hoạt hình trong dạy học Lịch sử lớp 8 có những vai trò nào sau đây?. Kết 
quả được như sau: 
 Nhận thức của GV về vai trò sử dụng học liệu trong dạy học Lịch sử lớp 8 
 Trong dạy học phát triển năng lực cho HS cần đổi mới phương pháp dạy học 
phù hợp với đối tượng HS và điều kiện thực tế của địa phương. Đổi mới dạy học 
cần gắn liền với đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng phát huy tính tích cực của 
HS, vì vậy, việc dạy học cần chú trọng cả 3 khâu là dạy học kiến thức mới, ôn tập, 
 Sử dụng video “Khát vọng non sông” trong dạy học phân môn Lịch sử 
CHƯƠNG 2: MỘT SỐ GIẢI PHÁP SỬ DỤNG HIỆU QUẢ VIDEO “KHÁT 
VỌNG NON SÔNG” TRONG HỌC HỌC LỊCH SỬ LỚP 8 
2.1. Sưu tầm và sử dụng các học liệu trong dạy học Lịch sử lớp 8 
2.1.1. Sưu tầm các học liệu trong dạy học Lịch sử lớp 8 
a) Nguyên tắc sưu tầm các học liệu trong dạy học Lịch sử lớp 8 
 Để có tư liệu dạy học nói chung và học liệu nói riêng trong dạy học chất 
lượng, phù hợp và sử dụng có hiệu quả trong dạy học, quy trình sưu tầm, thiết kế 
các tư liệu dạy học phải dựa trên các nguyên tắc sau: 
 Sử dụng video “Khát vọng non sông” trong dạy học phân môn Lịch sử 
 • Học liệu phải bảo đảm tính chính xác, khoa học và trực quan: 
 - Học liệu cần đảm bảo tính chính xác nếu không sẽ làm học sinh hiểu sai lệch 
vấn đề. Đặc biệt là về vị trí, kích thước so sánh giữa các đối tượng khác nhau cần 
phải phản ánh đúng đối tượng thực. 
 - Học liệu cần đảm bảo tính khoa học, đặc biệt là các loại tư liệu như thí 
nghiệm ảo, tranh hình, phim, mẫu vậtKhi đảm bảo tính khoa học thì học liệu mới 
phù hợp cho yêu cầu nội dung bài học và thực tiễn, đáp ứng sự tiếp cận theo logic 
bài học cho học sinh, từ đó góp phần hình thành và phát triển năng lực cho học sinh. 
 - Học liệu phải đảm bảo tính trực quan, sinh động: Các hình ảnh, lời thoại mô 
phỏng các sự kiện, nhân vật lịch sử phải dễ quan sát, dễ tiếp nhận và tìm kiếm nhanh 
được thông tin hàm ẩn trong đó. 
 • Học liệu phải bảo đảm tính cập nhật: 
 Học liệu trong dạy học phải mang tính cập nhật, nghĩa là phải phù hợp với 
trình độ khoa học ngày nay. Cập nhật ở đây chính là cập nhật về nội dung và phương 
pháp dạy học. Học liệu có tính cập nhật sẽ đáp ứng được mục tiêu bài học và phù 
hợp với thực tiễn đổi mới phương pháp dạy học. 
 Bên cạnh đó, giáo viên phải lựa chọn những học liệu có thể kích thích sự tìm 
tòi của HS, như vậy, các em có thể phát hiện ra những mâu thuẫn, thúc đẩy sự tìm 
tòi, khám phá kiến thức để giải thích và làm sáng tỏ được chúng. Nói cách khác, học 
liệu càng cập nhật về nội dung và cập nhật về phương pháp dạy học sử dụng nó sẽ 
càng phát huy hiệu quả cao trong dạy học. 
 • Học liệu mang tính thẩm mĩ và sư phạm: 
 Các học liệu đều là những tư liệu giúp HS quan sát để tìm tòi vấn đề nên yêu 
cầu cần có tính thẩm mĩ và tính sư phạm để phát huy tốt vai trò của nó. Đặc biệt đòi 
hỏi yêu cầu về hình ảnh phải sắc nét, thẩm mĩ và âm thanh phải rõ ràng, như vậy sẽ 
kích thích sự hứng thú của HS. 
 Trên thực tế, có rất nhiều hình ảnh khác nhau minh họa cho cùng một nội 
dung bài học, một vấn đề, nhưng nếu sử dụng những hình ảnh không “sư phạm” thì 
có thể phản tác dụng giáo dục, còn nếu sử dụng những hình ảnh thiếu thẩm mĩ có 
thể gây nhàm chán cho học sinh. Vì vậy, khi sưu tầm và thiết kế học liệu cần đảm 
bảo tính thẩm mĩ và sư phạm để cung cấp nguồn tư liệu “chuẩn” cho quá trình dạy 
và học. 
b) Quy trình sưu tầm học liệu trong dạy học Lịch sử lớp 8