Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học môn Giáo dục công dân nhằm nâng cao hứng thú và hiệu quả học tập cho học sinh Lớp 12 tại trường Trung học phổ thông Lạng Giang số 3

 2
 Về đồ dùng dạy học bộ môn thiếu, chưa có so với quy định của bộ 
giáo dục và đào tạo. 
 5. Sự cần thiết phải áp dụng giải pháp sáng kiến: 
 Dạy học thông qua việc sử dụng kỹ thuật sơ đồ tư duy là vô cùng cần 
 thiết và hết sức phù hợp với xu thế hiện nay, điều này không chỉ góp phần 
 nâng cao khả năng tư duy độc lập, tăng cường khả năng sáng tạo trong học 
 tập, kích thích lòng ham muốn tìm tòi khám phá những kiến thức mới của 
 người học mà còn góp phần hoàn thiện khả năng chuyên môn và năng lực sư 
 phạm của người dạy trong quá trình chuẩn bị và đồng hành cùng người học 
 khám phá kiến thức mới. Tôi hy vọng những giải pháp sáng kiến của tôi sẽ là 
 những định hướng có giá trị, là những tư liệu đáng tin cậy giúp giáo viên thiết 
 kế, tổ chức và hướng dẫn có hiệu quả các giờ học GDCD 12 trong chương 
 trình THPT.
 Học sinh lớp 12 trường THPT Lạng Giang số 3 đăng ký dự thi tốt nghiệp 
đa số các em đăng ký thi tổ hợp khoa học xã hội ( có 8/11 lớp thi ). Vì vậy sử 
dụng sơ đồ tư duy trong dạy học trong các giờ học trên lớp, ôn tập, ôn tốt nghiệp 
sẽ giúp các em chủ động lĩnh hội kiến thức, nắm chắc kiến thức để làm tốt 
những câu hỏi trắc nghiệm mức độ nhận biết, thông hiểu, vận dụng và vận dụng 
cao trong đề thi tốt nghiệp THPT, đạt kết quả cao.
 Xuất phát từ những lí do trên, tôi mạnh dạn chọn đề tài: “Sử dụng sơ đồ 
tư duy trong dạy học môn Giáo dục công dân nhằm nâng cao hứng thú và 
hiệu quả học tập cho học sinh lớp 12 tại trường trung học phổ thông Lạng 
Giang số 3” mong đóng góp công sức để hoàn thành mục tiêu giáo dục con 
người mới - con người XHCN. Đồng thời, qua đây tôi mong muốn sẽ cùng các 
đồng nghiệp tháo gỡ phần nào những khó khăn trong quá trình giảng dạy bộ 
môn.
 6. Mục đích của giải pháp sáng kiến :
 - Dạy cho học sinh “ học cách học”, từ đó giúp học sinh nắm vững kiến 
thức giúp các em biết vận dụng linh hoạt vào việc giải các bài tập, câu hỏi trắc 
nghiệm khách quan môn GDCD 12. 4
 GV cho học sinh các nhóm làm việc theo bàn hoặc theo cặp đôi, tự vẽ sơ đồ 
tư duy và sau đó trình bày kết quả ra giấy A4 hoặc ra vở.
 + Thực hiện nhiệm vụ
 Học sinh các nhóm thực hiện nhiệm vụ, trình bày sơ đồ tư duy trên tờ A4 
hoặc vẽ vào vở ghi . GV quan sát các nhóm hoạt động.
 + Báo cáo kết quả và thảo luận
 GV gọi một em lên bảng trình bày kết quả sơ đồ tư duy của nhóm mình đã 
thực hiên, các nhóm còn lại đối chiếu kết quả. Các em nhóm khác đưa ra ý kiến 
phản hồi và thảo luận, bổ sung thêm kiến thức còn thiếu.
 Các nhóm học sinh đánh giá chéo kết quả hoạt động.
 Hình 1: Học sinh tại lớp 12A2 trường THPT Lạng Giang số 3 tóm tắt nội dung 
 kiểm tra bài cũ .
 + Đánh giá kết quả học tập
 GV nhận xét kết quả, chỉ ra ưu điểm, hạn chế của từng nhóm và kết luận 
bằng việc chiếu sơ đồ tư duy của giáo viên đã chuẩn bị để đối chứng với sản 
phẩm của học sinh. Đặc biệt trong sơ đồ nhấn mạnh các từ khóa ở mỗi nội dung 
là điểm nhớ để học sinh nắm được.
 GV cho điểm nhóm học sinh lên bảng trình bày sơ đồ tư duy mình đã chuẩn 
bị và các học sinh khác có ý kiến bổ sung. 6
một gợi ý cho cách trình bày mà còn làm cho bài dạy trở nên dễ hiểu, dễ nhớ, 
tạo nên sự hứng thú cho học sinh trong quá trình học. Tùy thuộc vào từng bài 
dạy, từng đơn vị kiến thức, sẽ có những sơ đồ tư duy khác nhau.
 Ở một số bài mới, tôi không ghi tiêu mục theo cách cũ mà vẽ chủ đề 
chính của bài lên bảng. Sau đó, tôi cho các em ngồi theo nhóm, thảo luận sơ 
đồ tư duy của mỗi học sinh đã chuẩn bị trước ở nhà, đối chiếu với sơ đồ tư duy 
của các bạn trong nhóm. Tôi đặt câu hỏi chủ đề nội dung chính hôm nay có 
mấy nhánh chính số 1 và gọi học sinh lên bảng vẽ nối tiếp chủ đề chia thành 
các nhánh lớn lên bảng và có ghi chú thích lên từng nhánh lớn. Sau khi học 
sinh ghi xong nhánh chính số 1, tôi tiếp tục đặt câu hỏi ở nhánh thứ nhất có 
mấy nhánh nhỏ cấp số 2 Cứ như vậy, học sinh sẽ tìm hiểu kiến thức và 
hoàn thành sơ đồ tư duy dễ dàng.
 Các bước tiến hành: 
 Ví dụ sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng bài mới Tiết PPCT: 13 - Công 
dân với các quyền dân chủ. Trong tiết học, giáo viên yêu cầu học sinh cả lớp 
tự đọc phần “1. Quyền bầu cử và ứng cử vào cơ quan đại biểu của nhân dân” 
trong sách giao khoa. Sau khi đọc xong, giáo viên sẽ phân lớp thành các nhóm 
và giao nhiệm vụ cho các nhóm nghiên cứu, tìm hiểu và vẽ sơ đồ tư duy khái 
quát kiến thức quyền bầu cử và ứng cử vào cơ quan đại biểu của nhân dân.
 + Chuyển giao nhiệm vụ 
 GV yêu cầu học sinh đọc khái niệm, nội dung quyền bầu cử và ứng cử và 
chuyển giao câu hỏi: Vẽ sơ đồ tư duy trình bày khái niệm, nội dung quyền bầu 
cử và ứng cử.
 GV chia lớp thành các nhóm và thực hiện nhiệm vụ giáo viên giao. 
 + Thực hiện nhiệm vụ
 Các nhóm thực hiện nhiệm vụ đọc khái niệm, nội dung quyền bầu cử, ứng 
cử, trình bày khái quát kiến thức sơ đồ tư duy trên tờ A0. 
 + Báo cáo kết quả và thảo luận 8
 mức độ: nhận biết, thông hiểu, vận dụng và vận dụng cao của phần 1 bài 7. 
 Tôi thấy các em trả lời rất nhanh và rất chính xác các câu trắc nghiệm thuộc 
 phần nhận biết, thông hiểu, vận dụng thấp. Câu hỏi mức độ vận dụng cao 
 khoảng 55% học sinh trả lời được ( chủ yếu học sinh khá, giỏi). Đặc biệt, 
 các em đều rất thích và hứng thú khi học phương pháp này.
 * Giải pháp 3 
 - Tên giải pháp : Sử dụng sơ đồ tư duy trong việc củng cố kiến thức bài 
học.
 - Nội dung: Củng cố kiến thức cho học sinh sau bài học.
 Củng cố kiến thức cho học sinh sau bài học giúp học sinh nắm chắc, ghi 
nhớ kiến thức bằng cách học sinh tự thiết kế cho mình một bản đồ tư duy theo ý 
muốn sáng tạo của mình với màu sắc tùy ý, có thể sơ đồ thiếu nội dung kiến thức 
cụ thể hoặc đầy đủ lượng kiến thức của bài học như vừa tiếp thu trong bài học, 
học sinh có thể hoạt động cá nhân hoặc nhóm. Tuy nhiên, các thông tin còn thiếu 
này sẽ bao trùm nội dung toàn bài để một lần nữa nhằm khắc sâu kiến thức và lưu 
ý đến trọng tâm của bài học.
 Ví dụ sử dụng sơ đồ tư duy trong củng cố kiến thức sau khi học xong bài 
 học trong phần luyện tập. Nhằm củng cố, hệ thống hóa, hoàn thiện kiến thức 
 mới mà HS đã được lĩnh hội ở hoạt động hình thành kiến thức
 - Cách tiến hành: 
 - Chuyển giao nhiệm vụ học tập: Giáo viên tổ chức cho học sinh hoạt 
 động nhóm để thảo luận và vẽ sơ đồ tư duy:
 GV chia lớp thành 4 nhóm. Cả 4 nhóm cùng thực hiện nhiệm vụ thảo luận 
 và vẽ sơ đồ tư duy“Bài 3: Công dân bình đẳng trước pháp luật” theo các bước 
 sau:
 + Thảo luận xác định các ý chính.
 + Mỗi cá nhân triển khai các ý con của một ý chính.
 + Thống nhất và hoàn chỉnh sơ đồ tư duy.
 + Đại diện 1 nhóm lên trình bày.
 + Các nhóm khác nhận xét, bổ sung. 10
 độ: nhận biết, thông hiểu, vận dụng và vận dụng cao của bài 3. Tôi thấy các 
 em trả lời rất nhanh và rất chính xác các câu trắc nghiệm thuộc phần nhận 
 biết, thông hiểu, vận dụng thấp. Câu hỏi mức độ vận dụng cao khoảng 65% 
 học sinh trả lời được ( chủ yếu học sinh khá, giỏi). Đặc biệt, các em đều rất 
 thích và hứng thú khi học phương pháp này.
* Giải pháp 4:
 - Tên giải pháp: Sử dụng sơ đồ tư duy để ra bài tập về nhà.
 - Nội dung: 
 Sau mỗi chủ đề bài học, để học sinh có thể nắm bài và học bài tốt hơn, tôi 
thường ra bài tập phù hợp với thời gian, trình độ của học sinh. So với một số yêu 
cầu trên lớp, bài tập về nhà cũng cần khó hơn, mang tính khái quát, tổng hợp 
hơn và cần có sự đầu tư lớn hơn, nhất là những em khối C, D ở lớp chọn như 
12A2. Qua một số bài tập này, giáo viên sẽ thấy được tính sáng tạo cũng như sự 
tích cực trong việc tìm hiểu thông tin, tìm kiếm tài liệu của học sinh.
 Chẳng hạn, để học sinh nắm chắc kiến thức cơ bản chủ đề : Công dân 
bình đẳng trước pháp luật gồm bài 3 : “Công dân bình đẳng trước pháp luật” và 
bài 4 : “Quyền bình đẳng của công dân trong một số lĩnh vực của đời sống xã 
hội”, tôi giao cho học sinh về nhà tìm kiếm nội dung của bài học theo các câu 
hỏi ở cuối mỗi mục trong bài. Mặt khác, yêu cầu học sinh sưu tầm một số tranh 
ảnh về chủ đề bài học và yêu cầu học sinh vẽ sơ đồ tư duy về nội dung chủ đề 
bài học. 12
tư duy giúp các em chủ động, sáng tạo trong việc nắm bài và nhớ kiến thức cơ 
bản tốt hơn. Đặc biết là ôn thi tốt nghiệp.
 - Cách tiến hành:
 Ví dụ về sử dụng sơ đồ tư duy trong ôn tốt nghiệp THPT môn GDCD lớp 
12 chủ đề - Thực hiện pháp luật.
 Học sinh tái hiện kiến thức nội dung cơ bản bài Thực hiện pháp luật. Học sinh 
 trình bày được các kiến thức bài thực hiện pháp luật đã học.
 +Chuyển giao nhiệm vụ
 GV yêu cầu học sinh: Vẽ sơ đồ tư duy tái hiện nội dung kiến thức trọng 
 tâm của bài thực hiện pháp luật ( vẽ trước ở nhà).
 GV cho học sinh chia theo từng nhóm, phân công nhiệm vụ cho mỗi 
 nhóm.
 Nhóm 1,3: Sơ đồ bài 2 (các ý lớn)?
 Nhóm 2,4: Các hình thức thực hiện pháp luật?
 Nhóm 5,6: Các loại vi phạm pháp luật và trách nhiệm pháp lý?
 + Thực hiện nhiệm vụ
 Các nhóm thực hiện nhiệm vụ, trình bày sản phẩm ra giấy A0 đã chuẩn bị 
 trước, trình bày trước lớp, treo sản phẩm của nhóm mình lên bảng.
 GV quan sát các nhóm hoạt động, GV có thể gợi ý qua hệ thống câu hỏi 
 nhỏ, giúp HS các nhóm khi HS gặp khó khăn, hoặc nhờ HS nhóm khác trợ giúp.
 + Báo cáo kết quả và thảo luận
 Đại diện nhóm treo bảng phụ kết quả hoạt động của nhóm theo cách sau:
 1 nhóm trình bày, nhóm còn lại đối chiếu kết quả. Các nhóm khác và học sinh 
 khác đưa ra ý kiến phản hồi và thảo luận, bổ sung thêm kiến thức còn thiếu.
 Các nhóm đánh giá chéo kết quả hoạt động.
 + Đánh giá kết quả học tập
 GV nhận xét kết quả của từng nhóm, chỉ ra ưu điểm, hạn chế của từng 
 nhóm và kết luận bằng việc chiếu sơ đồ tư duy của giáo viên đã chuẩn bị để đối 
 chứng với sản phẩm của học sinh. Đặc biệt trong sơ đồ nhấn mạnh các từ khóa ở 
 mỗi nội dung là điểm nhớ để học sinh ôn tập. 14
 Ví dụ như khi đề cập đến các hình thức thực hiện pháp luật (bài 2, SGK 
 GDCD 12), học sinh cần phân biệt: sử dụng pháp luật (công dân thực hiện 
 quyền - được làm); thi hành pháp luật (công dân thực hiện nghĩa vụ - phải làm); 
 tuân thủ pháp luật (công dân không làm điều pháp luật cấm), từ đó học sinh dễ 
 dàng nhận ra đáp án đúng mà không lo bị đáp án nhiễu chi phối.
 Cụ thể: Ông A là người có thu nhập cao , hàng năm ông A chủ động đến cơ 
 quan thuế để nộp thuế thu nhập cá nhân.Trong trường hợp này ông A đã thực 
 hiện pháp luật theo hình thức nào?
 A.Sử dụng pháp luật. B.Thi hành pháp luật.
 C.Tuân thủ pháp luật. D. Áp dụng pháp luật.
 Như vậy, rõ ràng hệ thống kiến thức bằng sơ đồ tư duy: đây được xem là 
 phương pháp học tập đơn giản nhưng khoa học, có hệ thống và mang lại hiệu 
 quả cao, giúp học sinh nắm vững và khắc sâu kiến thức cơ bản.
2. Vi phạm pháp luật và trách nhiệm pháp lý:
a. Các loại vi phạm pháp luật:
 Hình 7: Học sinh lớp 12A2 Trường THPT Lạng Giang số 3 trong giờ học ôn thi 
 tốt nghiệp. 16
 dung liên quan trong SGK và kiểm chứng kết quả. Chủ động tìm hiểu, cập nhật 
 thông tin từ các phương tiện thông tin đại chúng để vận dụng giải quyết các câu 
 hỏi tình huống mang tính thực tiễn.
Ngoài ra , Giáo viên cần hướng dẫn học sinh kỹ năng giải quyết các câu hỏi tình 
huống:
+B.1: đọc kỹ phần dẫn để xác định: các chủ thể vi phạm (không vi phạm pháp 
luật); các hình thức vi phạm và trách nhiệm pháp lý.
+B.2: đọc kỹ câu hỏi (thường ở cuối phần dẫn) để xác định vấn đề câu hỏi đề cập 
đến, tránh để phần dẫn của câu làm cho bị nhiễu.
+B.3: loại trừ những chủ thể, hình thức vi phạm và trách nhiệm pháp lý mà câu 
hỏi không đề cập đến và cuối cùng là chọn đáp án đúng.
 (Chú ý: nên gạch chân những dữ liệu quan trọng)
 - Kết quả: Khi các em đã hoàn thiện và nắm được sơ đồ tư duy, các em đã 
 hiểu được bài, trình bày được nội dung bài học, nói được trước lớp những kiến 
 thức cơ bản và tôi đã cho các em làm bài tập trắc nghiệm theo 4 mức độ: nhận 
 biết, thông hiểu, vận dụng và vận dụng cao của toàn bài 2. Tôi thấy các em trả 
 lời rất nhanh và rất chính xác các câu trắc nghiệm thuộc phần nhận biết, thông 
 hiểu, vận dụng thấp, vận dụng cao. Đặc biệt, các em đều rất thích và hứng thú 
 khi học phương pháp này.
 7.2. Thuyết minh về phạm vi áp dụng sáng kiến:
 - Sáng kiến đã và đang áp dụng trong giảng dạy bộ môn GDCD tại trường 
 THPT Lạng Giang số 3 từ ôn thi tốt nghiệp năm học 2021-2022 , năm học 
 2022-2023 và được các đồng nghiệp sử dụng, đánh giá cao.
 - Nội dung của sáng kiến trình bày phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy để 
 trong dạy học môn GDCD cho học sinh phù hợp với nhiều đối tượng học sinh 
 của nhà trường.
 - Sơ đồ tư duy đã được áp dụng dạy học trong các giờ kiểm tra bài cũ, dạy 
 bài mới, củng cố bài, ôn tập, ôn tốt nghiệp môn giáo dục công dân cho học sinh 
 lớp 12 trường THPT Lạng Giang số 3 nhằm nâng cao hứng thú và hiệu quả học 
 tập cho học sinh.