Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng kĩ thuật dạy học tích cực phát triển năng lực hợp tác và năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong chủ đề “Hệ thức lượng trong tam giác“ theo bộ sách Kết nối tri thức

 CHỮ VIẾT TẮT 
STT Chữ viết thường Chữ viết tắt 
 1 Giáo viên GV 
 2 Học sinh HS 
 3 Chương trình giáo dục phổ thông CTGDPT 
 4 Phương pháp dạy học PPDH 
 5 Kết nối tri thức KNTT 
 6 Trung học phổ thông THPT 
 7 Sách giáo khoa SGK 
 8 Sở giáo dục và đào tạo SGD&ĐT 
 9 Sách bài tập SBT 
 10 Giá trị lượng giác GTLG 
 11 Kĩ thuật dạy học KTDH 
 12 Thực nghiệm TN 
 13 Đối chứng ĐC 
 14 Nhiệm vụ NV 
 15 Giải pháp GP 
đề “Hệ thức lượng trong tam giác” Toán 10 sách giáo khoa KNTT. Chúng tôi chọn 
nghiên cứu đề tài: Sử dụng kĩ thuật dạy học tích cực phát triển năng lực hợp tác 
và năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong chủ đề “ Hệ thức lượng trong 
tam giác”. 
2. Mục đích và phạm vi nghiên cứu 
2.1. Mục đích nghiên cứu: 
- Sử dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực để phát triển năng lực hợp tác nhóm và 
năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông 
mới. 
- Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực hợp tác nhóm và năng lực giải quyết vấn 
đề cho học sinh. 
- Thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm hình học cho HS 
2.2. Phạm vi nghiên cứu: 
- Về nội dung: Cách thức tổ chức, sử dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong 
chủ đề “Hệ thức lượng trong tam giác” sách giáo khoa Toán 10 tập 1 – KNTT; Các 
tiêu chí đánh giá năng lực hợp tác nhóm và năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh. 
- Về địa điểm: trường THPT Quỳnh Lưu 1. 
3. Phương pháp nghiên cứu: Điều tra, khảo sát, phân tích tổng hợp 
4. Các bước tiến hành nghiên cứu thực hiện đề tài 
- Từ tháng 6/2022 đến tháng 9/2022: tìm hiểu thực trạng - Điều tra thông qua phiếu 
khảo sát và khảo sát trên google form với GV-HS trường THPT Quỳnh Lưu 1. 
- Từ tháng 10/2022 đến tháng 01/2023: nghiên cứu và thử nghiệm. 
- Từ tháng 01/2023 đến tháng 3/2023: viết thành đề tài. 
5. Tính mới của đề tài 
- Đã có một số sáng kiến, tài liệu viết về chủ đề “ Hệ thức lượng trong tam giác” 
tuy nhiên đây là đề tài được chúng tôi dựa trên cách tiếp cận dạy học chủ đề này 
theo định hướng phát triển năng lực hợp tác và năng lực giải quyết vấn đề dựa trên 
các kĩ thuật dạy học tích cực nhằm đáp ứng nhu cầu dạy học theo định hướng phát 
triển năng lực của CTGDPT năm 2018. 
- Xây dựng được bộ công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề và năng lực hợp 
tác nhóm cho học sinh. 
- Thiết kế và tổ chức được một giáo án hoạt động trải nghiệm hình học 
- Vận dụng phương pháp dạy học hiện đại, phát huy khả năng chuyển đổi số cho 
giáo viên và học sinh trong nhà trường phổ thông. 
 2 
giải/đáp án mẫu, theo hướng dẫn, hoặc tự xác định tiêu chí để có thể phê phán, tìm 
được nguyên nhân và nêu cách sửa chữa các sai sót (tạo điều kiện để học sinh tự bộc 
lộ, tự thể hiện, tự đánh giá). Do đó việc xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực cho 
học sinh là thực sự rất cần thiết. 
 Như vậy, để hình thành và phát triển năng lực cho học sinh, giáo viên cần sử 
dụng kết hợp nhiều phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực khác nhau, đặc biệt 
cần tổ chức các hoạt động học tập gắn liền với thực tiễn để kích thích và hoạt động 
hóa vai trò chủ động, tích cực của người học đồng thời cần xây dựng được bộ công 
cụ đánh giá năng lực cho học sinh để giúp quá trình học tập của học sinh hiệu quả 
hơn. 
1.2. Cơ sở lý luận 
1.2.1. Dạy học hợp tác với việc phát triển phẩm chất, năng lực theo xu hướng hiện 
đại. 
1.2.1.1. Khái niệm dạy học hợp tác. 
 Tuy có nhiều quan điểm khác nhau về dạy học hợp tác, trên cơ sở các tài liệu 
tập huấn chuyên môn và tài liệu tham khảo, chúng tôi đề xuất khái niệm: “Dạy học 
hợp tác là hình thức tổ chức dạy học trong đó GV tổ chức cho HS hình thành các 
nhóm hợp tác, cùng nhau nghiên cứu, trao đổi ý tưởng và giải quyết vấn đề do GV 
đặt ra”. 
 Các đặc điểm đặc trưng của dạy học hợp tác. 
- Có hoạt động xây dựng nhóm: nhóm thường giới hạn thành viên do GV phân công, 
trong đó tính đến tỉ lệ cân đối về sức học, giới tính, ; nhóm được xây dựng có thể 
gắn bó trong nhiều hoạt động và có thể linh hoạt thay đổi theo từng hoạt động. 
- Có sự phụ thuộc (tương tác) lẫn nhau một cách tích cực: HS hợp tác với nhau trong 
những nhóm nhỏ. Có thể nói, tương tác (tương tác tự do hay tương tác vì nhiệm vụ 
học tập) giữa những người học trong khi làm việc cùng nhau là đòi hỏi tất yếu của 
dạy học hợp tác, có nghĩa là các thành viên trong nhóm không chỉ liên kết với nhau 
về mặt trách nhiệm mà còn có mối liên hệ tình cảm, đạo đức, lối sống; thành công 
của cá nhân chỉ mang ý nghĩa góp phần tạo nên sự thành công của nhóm. 
- Có ràng buộc trách nhiệm cá nhân – trách nhiệm nhóm: Các cá nhân thể hiện trách 
nhiệm với bản thân và đối với các thành viên của nhóm, cùng hỗ trợ nhau trong việc 
thực hiện nhiệm vụ đặt ra; mỗi cá nhân cần có sự nỗ lực bản thân trong sự ràng buộc 
trách nhiệm của cá nhân và nhóm. 
 4 
được chia sẻ với các nhóm khác, để các nhóm góp ý và là cơ sở để triển khai các 
nhiệm vụ tiếp theo. Sau khi HS nhận xét, phản hồi, GV cùng với HS tổng kết các 
kiến thức cơ bản. Cần tránh tình trạng GV giảng lại toàn bộ vấn đề HS đã trình bày. 
Giai đoạn 3: Tổ chức đánh giá 
Bước 1: GV lập bảng tiêu chí đánh giá 
- Tiêu chí đánh giá được GV cho HS biết trước tiết học, có thể thông báo trực tiếp 
hoặc thông báo qua zalo, messenger nhóm lớp. 
-Tiêu chí đánh giá quá trình làm việc của nhóm: Nhóm tự đánh giá các thành viên 
của nhóm. 
- Tiêu chí đánh giá làm việc nhóm, sản phẩm nhóm bạn: “Nhóm mình đánh giá nhóm 
bạn”, các nhóm đánh giá chéo lẫn nhau. 
Bước 2: Báo cáo kết quả đánh giá 
Các nhóm báo cáo kết quả đánh giá có chữ ký của nhóm trưởng và thư kí của nhóm 
một cách công khai trước lớp hoặc kết quả đánh giá được gửi vào trang zalo, 
messenger nhóm lớp. 
1.2.1.2. Năng lực hợp tác. 
- Khái niệm năng lực hợp tác. 
 Năng lực luôn gắn liền với một hoạt động cụ thể nào đó, nếu năng lực gắn với 
những hoạt động hợp tác trong nhóm thì sẽ được gọi là năng lực hợp tác. 
 Căn cứ các tài liệu tham khảo, các công trình khoa học của các đồng nghiệp, 
chúng tôi sử dụng định nghĩa về năng lực hợp tác như sau: Năng lực hợp tác là 
những khả năng tổ chức, quản lý nhóm, đồng thời thực hiện các hoạt động trong 
nhóm một cách thành thạo, sáng tạo, linh động nhằm giải quyết nhiệm vụ một cách 
hiệu quả nhất. 
 Như vậy năng lực hợp tác có bản chất là sự kết nối giữa các cá nhân với nhau 
để phối hợp giải quyết có hiệu quả các nhiệm vụ được giao. 
- Cấu trúc năng lực hợp tác: 
Theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, năng lực hợp tác bao gồm các nhóm kĩ 
năng sau: 
+ Nhóm kĩ năng tổ chức và quản lí. 
+ Nhóm kĩ năng hoạt động. 
+ Nhóm kĩ năng đánh giá. 
 6 
 Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề có ba đặc điểm sau đây: 
- Học sinh được đặt vào tình huống có vấn đề do thầy giáo tạo ra chứ không phải là 
tiếp thu kiến thức một cách thụ động do người khác áp đặt lên mình. 
- Học sinh hoạt động tích cực, tự giác, sáng tạo, chủ động, tận lực huy động tất cả 
các kiến thức mà mình biết để hi vọng giải quyết được vấn đề đặt ra chứ không phải 
là tiếp thu kiến thức một cách thụ động. Thông qua những hoạt động và những yêu 
cầu của giáo viên, học sinh tham gia xây dựng bài toán, giải quyết bài toán đó. Học 
sinh là chủ thể sáng tạo ra hoạt động. 
- Mục tiêu dạy học không phải là chỉ làm cho học sinh nắm được tri thức mới tìm 
được trong quá trình tham gia vào giải quyết vấn đề mà còn giúp cho học sinh nắm 
được phương pháp đi tới tri thức đó và biết cách vận dụng phương pháp đó vào các 
quá trình như vậy. HS biết khai thác từ một bài toán đã biết để giải quyết bài toán 
mới, biết vận dụng quy trình cho những bài toán cùng dạng. 
 Như vậy, bản chất của dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề là quá trình nhận 
thức độc đáo của học sinh trong đó dưới sự chỉ đạo, hướng dẫn của giáo viên, học 
sinh nắm được tri thức và cách thức hoạt động trí tuệ mới thông qua quá trình tự lực 
giải quyết các tình huống có vấn đề. 
1.2.2.2. Năng lực phát hiện vấn đề. 
 Năng lực phát hiện vấn đề trong môn toán là năng lực hoạt động trí tuệ của 
học sinh khi đứng trước những vấn đề, những bài toán cụ thể, có mục tiêu và tính 
hướng đích cao đòi hỏi phải huy động khả năng tư duy tích cực và sáng tạo nhằm 
tìm ra lời giải cho vấn đề. 
 Một số biện pháp tăng khả năng phát hiện vấn đề cho học sinh: 
- Sử dụng đặc biệt hóa, khái quát hóa và tương tự hóa. 
- Sáng tác bài toán. 
- Chuyển đổi bài toán. 
1.2.2.3. Năng lực giải quyết vấn đề 
 Năng lực giải quyết vấn đề là tổ hợp các năng lực thể hiện ở các kĩ năng (thao 
tác tư duy và hoạt động) trong hoạt động học tập nhằm giải quyết có hiệu quả những 
nhiệm vụ của bài toán. 
 Một số biện pháp tăng khả năng giải quyết vấn đề cho học sinh: 
- Khai thác triệt để giả thiết của bài toán để tìm lời giải 
- Tìm nhiều lời giải cho bài toán 
 8 
- Nguyên tắc thiết kế 
 Để định hướng cho việc thiết kế và vận dụng các hoạt động có sử dụng kỹ 
thuật mảnh ghép, chúng tôi đã xây dựng một số hoạt động dựa trên các nguyên tắc 
sau: 
+ Về nội dung: các nhiệm vụ giao cho học sinh tìm hiểu phải đảm bảo tính vừa sức 
và cụ thể. 
+ Thành lập nhóm “mảnh ghép” phải có đủ thành viên của các nhóm “chuyên gia”. 
+ Các học sinh “chuyên gia” có thể có trình độ khác nhau, nhưng cần đảm bảo sự 
cân bằng ở mức độ nào đó để có thể dạy lẫn nhau khi thực hiện nhiệm vụ ở nhóm 
“mảnh ghép”. 
+ Các hoạt động cần hướng đến việc phát huy năng lực giải quyết vấn đề, kích thích 
được hứng thú học tập của học sinh. 
+ Số lượng mảnh ghép không quá lớn để đảm bảo các thành viên có thể dạy lại kiến 
thức cho nhau. 
- Quy trình thiết kế 
Quy trình thiết kế gồm 6 bước sau đây: 
Bước 1: Xác định nội dung có thể sử dụng kỹ thuật mảnh ghép. 
Bước 2: Xác định các nội dung của nhóm “chuyên gia”: các nội dung chủ đạo, bổ 
trợ, các nội dung nội môn và liên môn,  
Bước 3: Xác định và chuẩn bị các thiết bị, dụng cụ, phương tiện trực quan cần thiết 
để hỗ trợ cho việc thực hiện nhiệm vụ của các nhóm 
Bước 4: Thiết kế các nhiệm vụ cho các nhóm “chuyên gia” 
Bước 5: Thiết kế các nhiệm vụ cho nhóm “mảnh ghép” 
Bước 6: Tổ chức thực hiện 
1.2.3.2. Kĩ thuật sơ đồ tư duy 
 10 
Bước 4: Dùng SmartArt Text box ở bên trái, để thêm phần thông tin chi tiết và chỉnh 
sửa dễ dàng hơn. 
+ Vẽ sơ đồ tư duy trên Word: 
Bước 1: Mở trang Word mới, chọn vào Insert. 
Bước 2: Chọn lệnh vào Shapes. Đây là kho hình vẽ, hình khối, dùng để hỗ trợ 
sáng tạo mọi thứ. 
Bước 3: Để nhập phần thông tin vào phần sơ đồ tư duy click chuột phải chọn vào 
Add Text. 
Bước 4: Chọn vào đối tượng, tại phần Tab Format, chọn lệnh vào “Shape Fill” để 
chọn màu và lấp đầy khối, làm tương tự các hình khối khác và ghép lại để tạo nên 
sơ đồ tư duy. 
- Thực hiện: 
Giáo viên chia nhóm và giao chủ đề cho các nhóm. 
+ Mỗi thành viên lần lượt kết nối ý tưởng trung tâm với ý tưởng của cá nhân để mô 
tả ý tưởng thông qua hình ảnh, biểu tượng hoặc một vài ký tự ngắn gọn. 
Lưu ý: 
Giáo viên để học sinh tự lựa chọn sơ đồ: Sơ đồ thứ bậc, sơ đồ mạng, sơ đồ chuỗi. 
+ Giáo viên đưa câu hỏi gợi ý để các nhóm lập sơ đồ. 
Khuyến khích học sinh sử dụng biểu tượng, ký hiệu, hình ảnh và văn bản tóm tắt. 
+ Trong dạy học một chủ đề, trong hoạt động ôn tập, GV yêu cầu HS hoạt động theo 
nhóm tốt nhất là từ 5 - 6 người, thiết kế sơ đồ tư duy để minh hoạ các nội dung kiến 
thức cốt lõi về chủ đề đó tại nhà. 
+ Trong tiết lên lớp, GV tổ chức cho các nhóm HS trình bày sơ đồ tư duy đã chuẩn 
bị (có thể tổ chức dưới dạng phòng tranh). HS thảo luận, nhận xét, đánh giá sơ đồ tư 
duy của các nhóm. GV nhận xét và bổ sung. 
Sau đó, GV tổ chức cho HS tham gia hoạt động trả lời các câu hỏi ôn tập dưới dạng 
trắc nghiệm hoặc tự luận tổ chức dưới dạng trò chơi để đánh giá về nội dung vừa ôn 
tập. 
1.2.3.3. Kĩ thuật KWL 
 Kĩ thuật KWL (Know - Want - Learn) là cách thức tổ chức hoạt động học tập 
trong đó bắt đầu bằng việc HS sử dụng bảng KWL để viết tất cả những điều đã biết 
và muốn biết liên quan đến vấn đề, chủ đề học tập. Trong và sau quá trình học tập, 
 12