Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng hiệu quả trò chơi trong dạy học lịch sử ở trường THCS

 PHẦN A: MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài 
2. Mục đích nghiên cứu 
3. Đối tượng nghiên cứu 
4. Phương pháp nghiên cứu 
5. Kế hoạch nghiên cứu
 PHẦN B: NỘI DUNG
 1. Cơ sở lí luận
1.1.Cơ sở lý luận
1.2. Cơ sở thực tiễn
 2. Thực trạng công tác giảng dạy bộ môn Lịch sử
2.1.Thuận lợi
2.2. Khó khăn
 3. Nội dung và biện pháp thực hiện
3.1 Một số yêu cầu khi sử dụng trò chơi 
3.2 Các biện pháp thiết kế, tổ chức trò chơi trong dạy học Lịch sử ở trường THCS
3.2.1 Sử dụng trò chơi trong dạy học nội khóa
3.2.2 Thiết kế một số trò chơi trong dạy học Lịch sử ở trường THCS
3.2.2.1 Trò chơi ô chữ
3.2.2.2 Trò chơi xúc xắc
3.2.2.3 Trò chơi vòng xích
3.2.2.4 Trò chơi mật mã
3.2.2.5 Ủng hộ hay phản đối
3.2.2.6 Thả văn Lịch sử
4. Kết quả đạt được và bài học kinh nghiệm
4.1.Kết quả đạt được
4.2. Bài học kinh nghiệm
 2 PHẦN A: MỞ ĐẦU
1.Lý do chọn đề tài
Từ những thực trạng của nền giáo dục hiện nay vấn đề đổi mới dạy học nói chung 
và đổi mới dạy học lịch sử nói riêng trở thành một yêu cầu bắt buộc và hết sức cấp 
thiết đối với cấp học THCS . Trong quá trình đó các nhà giáo dục, các thầy cô giáo 
đã không ngừng trăn trở, tìm tòi những cách dạy mới nhằm nâng cao chất lượng 
dạy – học, đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới giáo dục,việc đổi mới phương 
pháp dạy học trong đó việc kết hợp sử dụng trò chơi vào trong dạy học lịch sử là 
hết sức cần thiết. Do đặc tính khô khan của môn học nên việc kết hợp các trò chơi 
vào bài học nhằm củng cố bài học sẽ làm cho học sinh cảm thấy hứng thú hơn qua 
đó hiểu bài hơn, rèn luyện được tính năng động của học sinh,khả năng làm việc 
nhóm.
Phương châm đổi mới hiện nay được giáo dục đặt ra là “Lấy học sinh làm trung 
tâm”, “Phát huy tính tích cực, sáng tạo, chủ động của học sinh trong việc tìm hiểu, 
tiếp cận và lĩnh hội tri thức”.Vậy làm thế nào để phát huy tính tích cực của học 
sinh trong dạy – học Lịch sử ? Trong thực tế dạy – học, có rất nhiều phương pháp 
được áp dụng : Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan, phương pháp hướng dẫn 
học sinh ghi nhớ sự kiện lịch sử, nắm vững và sử dụng sách giáo khoa, vở bài tập, 
tiến hành công tác ngoại khoá
Qua tìm hiểu về các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học tôi nhận thấy việc tổ 
chức trò chơi trong dạy học có sức hấp dẫn kì lạ, không đơn thuần là phương tiện 
giải trí bổ ích mà qua đó giúp học sinh dễ hiểu,dễ khắc sâu kiến thức, nắm được 
một số kĩ năng quan trọng như kĩ năng giao tiếp, kĩ năng vận động nhanh nhẹn, 
khéo léo, kĩ năng hợp tác, kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng ra quyết định, điều đặc 
biệt hơn cả là qua tổ chức trò chơi sẽ kích thích học sinh học tập, các em sẽ lĩnh 
hội tri thức lịch sử một cách dễ dàng, củng cố kiến thức một cách vững vàng, tạo 
niềm say mê, hứng thú hơn trong giờ học lịch sử.
 4 PHẦN B: NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận
1.1 Cơ sở lí luận
Trò chơi là một hình thức tổ chức các hoạt động thi đua sôi nổi trong một tiết học 
nhằm giảm bớt căng thẳng, mệt mỏi. Dưới sự hướng dẫn của GV, học sinh được 
hoạt động bằng cách tự chơi trong đó mục đích của trò chơi là truyền tải nội dung 
kiến thức bài học. Luật chơi và cách chơi thể hiện nội dung và phương pháp học, 
đặc biệt là phương pháp học tập có sự hợp tác và tự đánh giá.
Sử dụng hiệu quả trò chơi trong dạy học Lịch sử là chúng ta biến những giờ học 
khô khan thành những tiết học sôi nổi, hứng thú cho học sinh.
1.2. Cơ sở thực tiễn
 Trong quá trình giảng dạy giáo viên chưa mạnh dạn trong việc đổi mới 
phương pháp dạy học chính vì vậy mà giờ học thường cứng nhắc, giáo viên luôn 
có tâm lí dạy làm sao cho hết được bài học, không hướng tới học sinh làm trung 
tâm của việc dạy học, các tiết làm bài tập lịch sử, hơn nữa Sở Giáo dục chưa quy 
định thống nhất về cách thức tổ chức dạy tiết Bài tập lịch sử như thế nào, do vậy 
các tiết này đa phần giáo viên thường thờ ơ, coi nhẹ, hoặc cắt xén để dạy các bài 
khác .
 Học sinh trường THCS hiện nay nói riêng đa phần các em chưa xác định 
được rõ ràng mục tiêu học tập, chưa thực sự cố gắng trong các tiết học, làm bài tập 
ở nhà, đang còn khép kín, chưa dám mạnh dạn khi giáo viên yêu cầu trả lời câu 
hỏi, chỉ bản đồ, lược đồ
 Qua việc khảo sát thực tế giảng dạy ở trường THCS, có thể thấy các GV lịch sử 
đã tiến hành tổ chức trò chơi khi dạy học nhưng nhìn chung vẫn còn hết sức hạn chế khi 
tiến hành các bài học lịch sử ở trường THCS. Tuy nhiên cũng theo kết quả điều tra thực 
tế thì hiện nay, tần suất và mức độ sử dụng phương pháp này của các GV Lịch sử còn 
 6 sâu được kiến thức vì vậy sẽ mau quên kiến thức cũ, hoặc có nhớ thì cũng không 
 thực sự chính xác các sự kiện lịch sử.
3. Nội dung, giải pháp tổ chức sử dụng trò chơi trong dạy học Lịch sử ở 
trường THCS
3.1. Một số yêu cầu khi sử dụng trò chơi
- Chọn trò chơi phù hợp với điều kiện,cơ sở vật chất của nhà trường
- Xác định phạm vi,mục đích của trò chơi
- Tổ chức,biên soạn câu hỏi cho trò chơi phải bám vào “ Chuẩn kiến thức kỹ năng” của 
bộ môn
- Tổ chức các trò chơi phải xác định được thời gian trừ các trò chơi tổ chức ở các tiết 
ngoại khóa,các tiết làm bài tập Lịch sử thì các trò chơi tổ chức trong tiết dạy chỉ dừng 
lại từ 4-6 phút.
- Trò chơi phải có sức hấp dẫn,thu hút,được sự tham gia của học sinh,tạo cảm giác thoải 
mái,hấp dẫn trong học tập.
- Luôn thay đổi trò chơi để thu hút học sinh,tuy nhiên phải dựa vào dạng bài,kiểu bài để 
thực hiện.
- Khi tổ chức trò chơi GV là trọng tài công bằng,chính xác và là cổ động viên tích cực 
của học sinh tham gia trò chơi,ngợi khen và cho điểm các em trước lớp.
 Các nhiệm vụ, quy tắc, luật chơi và các quan hệ trong trò chơi dạy học được tổ 
chức tương đối chặt chẽ trong khuôn khổ các nhiệm vụ dạy học và được định hướng 
vào mục tiêu, nội dung học tập.
3.2. Các biện pháp thiết kế, sử dụng trò chơi trong dạy học Lịch sử ở trường THCS.
- Có những hình thức tổ chức sau đây:
+ Tổ chức trong phạm vi một lớp hay đại biểu các tổ trong một lớp thi đấu trong một 
giờ ngoại khóa
+ Tổ chức trong phạm vi một khối lớp hay đại biểu các lớp trong một khối thi đấu trong 
một giờ ngoại khóa
 8 Học sinh: Đọc trước bài ở nhà.
+ Tiến hành trò chơi
 * Bước 1: GV giới thiệu trò chơi.
 * Bước 2: GV lựa chọn đội chơi.
 - GV chia lớp thành 2 đội (mỗi dãy 1 đội), mỗi đội cử lấy 05 học sinh và đặt 
tên cho từng đội : Đội 1- Hoa đào; Đội 2- Hoa mai
 - Mỗi đội giáo viên cử 1 đội trưởng, đồng thời giáo viên cử 2 học sinh 
(không nằm trong 2 đội chơi) làm trọng tài cùng với giáo viên.
 * Bước 3: GV quy định luật chơi.
 Thời gian: 3 – 4phút
 Mỗi đội xếp hàng trên bảng (kiểu cánh gà) sau đó mỗi đội sẽ cử lần lượt các 
bạn lên chọn ô chữ để dán cho đúng mà giáo viên đã chuẩn bị sẳn để trên bàn để 
dán lên sơ đồ hình minh hoạ trên.Sao cho đạt được kết quả như sơ đồ dưới đây.Đội 
nào hoàn thành chính xác trước đội đó thắng cuộc.Thời gian tối đa là 4 phút.Điểm 
tối đa của mỗi đội là 10 điểm.
 * Bước 4: Tổ chức trò chơi
 - Giáo viên hỏi học sinh.
 ? Sau khi hoàn thành xong GV đưa ra câu hỏi
 - GV chuẩn hoá và tiến hành hướng dẫn học sinh gia trò chơi luôn.
 - Giáo viên treo 02 sơ đồ trống như sơ đồ minh hoạ trên lên bảng và nêu yêu 
cầu 
 - 2 đội lên thực hiện dán ô chữ vào sơ đồ minh hoạ trên ( mỗi đội dán một sơ 
đồ) sao cho đúng như sơ đồ dưới đây.
 * Bước 5: Tổng kết trò chơi, giáo viên nhận xét, hoàn thiện bảng và chuẩn 
hoá kiến thức.
Đây là một ví dụ về việc sử dụng trò chơi trong dạy học Lịch sử nội khóa trong 
việc dạy kiến thức mới cho học sinh. Việc được tổ chức trò chơi như thế này sẽ 
 10 Bước 2: Giáo viên treo bảng ô chữ và gọi một học sinh lên chọn ô hàng ngang rồi 
trả lời câu hỏi :
*Ô hàng ngang số 1 gồm 6 chữ cái: Đây là cuộc khởi nghĩa nổ ra vào năm 1771( 
Tây Sơn)
 *Ô hàng ngang số 2 gồm 15 chữ cái: Nghĩa quân Tây Sơn lập căn cứ đầu 
tiên ở đâu ( Tây Sơn Thượng Đạo)
 *Ô hàng ngang số 3 gồm 13 chữ cái: Chiến thắng nào đã đánh tan quân xâm 
lược Xiêm ( Rạch Gầm- Xoài Mút)
 *Ô hàng ngang số 4 gồm 7 chữ cái: Tháng 9-1773,Nghĩa quân Tây Sơn đã 
hạ được phủ thành nào: ( Quy Nhơn)
 * Ô hàng ngang số 5 gồm 14 chữ cái: Sauk hi quyết định tiến thẳng ra Đàng 
Ngoài,Nguyễn Huệ đã nêu danh nghĩa gì( Phù Lê diệt Trịnh)
 *Ô hàng ngang số 6 gồm 10 chữ cái: 12-1788 Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng 
đế và lấy niên hiệu là gì ( Quang Trung)
 *Ô hàng ngang số 7 gồm 7 chữ cái: Chiến thắng nào đã đánh tan quân xâm 
lược Thanh ( NgọcHồi)
 *Ô hàng ngang số 8 gồm 15 chữ cái: Để phục hồi nông nghiệp Nguyễn Huệ 
đã ban hành chính sách gì ( Chiếu Khuyến nông)
 *Ô hàng ngang số 9 gồm 13 chữ cái: Thời Quang Trung đây là nơi dịch chữ 
Hán sang chữ Nôm ( Viện Sùng Chính)
 Từ khóa: NGUYỄN HUỆ
3.2.2.2 Trò chơi xúc xắc
Giả dụ có 4 em học sinh tham gia vào phần giữa lịch sử lớp 8( hết tập 1)
Vật liệu: Một quân xúc xắc,chuẩn bị độ 20 tấm hình. Vẽ lại hình theo giáo khoa và 
nên tìm thêm những hình ảnh ở sách khác,nhưng là nên tìm những hình phổ biến 
để mở rộng kiến thức.Các hình này thường được lựa chọn với 4 chủ đề phù hợp 
với 4 người chơi.
 12 3.2.2.3 Trò chơi vòng xích
* Ở đây em xin giới thiệu một trò vòng xích tiêu biểu và cơ bản nhất,dễ chơi nhất 
đó là :Vòng xích niên đại
Tổ chức thành nhóm,đội từ 4-6 em cùng chơi. Theo thứ tự vòng tròn,một em mở 
đầu bằng cách đọc lên một niên đại của một sự kiện nào đó. Lần lượt em thứ hai 
đọc một niên đại tiếp theo.Nguyên tắc là có thể chọn một niên đại bất kỳ,hoặc niên 
đại trong một giáo khoa cụ thể,nhưng số đầu của niên đại sau phải là số cuối của 
niên đại trước.Cứ như thế và tiếp tục cho đến khi nào các em thấy bí thì lại chuyển 
trò chơi.Tất nhiên trước khi chơi phải thống nhất với nhau một số quy định. Ví dụ 
ở lớp 6 thì: 
+ Tạm lấy 3 số sau của niên đại,bỏ số đầu chỉ thiên niên kỷ đi,vì rất ít số có tận 
cùng là 1.Chẳng hạn năm 1258 thì chỉ lấy 258.
+ Không lấy số tận cùng là 9,vì trong chương trình không có đến thế kỷ XX.
Số điều quy định phải ít thì mới hay các em mới có thể thử thách nhau bằng những 
niên đại hóc hiểm được.
Ví dụ cụ thể: Sau đây là một vòng xích để các bạn tham khảo:
 6 7 2 5 8 6 2 8 4 0 0 1 0 7 7 8 4 8
 4 9 7 8 6 2 7 8 8 8 4 0 7 8 9 
1672 Trịnh- Nguyễn phân tranh lấy sông Gianh làm ranh giới
258, chống quân Nguyên lần thứ nhất
1284,chống quân Nguyên lần thứ hai
1400, Hồ Qúy Ly lập nên nhà Hồ
1010, Lý Công Uẩn lập nên nhà Lý
1077,nhà Tống xâm lược nước ta
1784, Nguyễn Huệ đánh tan quân Xiêm
1848, Lê Thánh Tông cho dựng bia đá ở Văn Miếu
1497, Lê Thánh Tông mất
 14 A=1 B=2 C=3 D=4 Đ=5 
E=6 G=7 H=8 I=9 K=10 
L=11 M=12 N=13 O=14 P=15
Q=16 R=17 S=18 T=19 U=20 
V=21 X=22 Y=23
5.1’’.20 - 19.8.1’’.13 - 3.8.20’.1 – 17.14’’.9 – 22.20.14’.13.7 – 5.1’’19 .
22.9.13. - 2.6’. – 8.1 – 5.20’13.7 – 11.14
Chuyển thành chữ: “ Đầu thần chưa rơi xuống đất. Xin bệ hạ đừng lo”
Trích trong “Đại việt sử ký toàn thư” – Bài 14- SGK Sử lớp 7 tr 57
Đây là câu trả lời của Thái sư Trần Thủ Độ sau khi vua Trần lo lắng trước thế giặc 
mạnh của quân Mông Cổ khi chúng tiến hành xâm lược nước Đại Việt ta lần thứ 
nhất.
3.2.2.5 Ủng hộ hay phản đối
Dựa vào tài liệu của một phần hay toàn bộ chương trình học của một lớp,cấu tạo 
một số mối quan hệ lịch sử giữa người và việc,giai cấp và chính sách,giữa quốc gia 
với quốc giarồi yêu cầu các em trả lời xem mối quan hệ đó là thống nhất hay đối 
lập,ủng hộ hay phản đối?
Ví dụ trong chương trình lớp 8:
1.Chính phủ vệ quốc và công nhân
2.Giai cấp quý tộc và giai cấp tư sản Phổ
3.Care và chế độ dân chủ
4.Béc-xtain và chủ nghĩa xét lại
5.Đảng công nhân xã hội dân chủ Nga và chiến tranh Nga-Nhật
6.Đảng quốc đại và thực dân Anh
7.Vua Quang Tự và phong trào duy tân của Lương Khải Siêu
8.Thái hậu Từ Hi và Nghĩa hòa Đoàn
9.Mỹ và Hội liên hiệp nhân dân Philip-pin
 16 Thầy cô giáo hoặc người chủ trì ra một số câu hoặc đoạn văn nhưng để khuyết () 
một hay một số từ. Yêu cầu:
1. Bổ sung những từ để khuyết
2. Xác định xuất xứ tác phẩm và nội dung của đoạn văn
Những tác phẩm mà ta có thể chọn tất nhiên tùy thuộc vào thực tế giảng dạy,học 
tập và tham khảo của học sinh. Đó là thơ của Lý Thường Kiệt, Trần Quang 
Khải,bài hịch của Trần Hưng Đạo, bài cáo do Nguyễn Trãi viết, hay “Bản án chế 
độ thực dân Pháp” hay “Đường Kách mệnh” của Hồ chủ tịch
Việc chọn câu đã đành,việc chọn từ để khuyết cũng đòi hỏi những công phu nhất 
định.Làm sao để những từ đó mang ít nhiều những tính chất bất ngờ đối với những 
người không nắm vững hoàn toàn.Tất nhiên không nên quá cầu kỳ.
Ví dụ: “ Nay hãy ăn Tết nguyên đán trước,đến sang xuân,ngày mồng 7 vào .. sẽ 
mở tiệc lớn.Các ngươi hãy nhớ lời ta xem có đúng thế không?”
Chỗ để khuyết là từ “Thăng Long” trích lời tuyên bố của Quang Trung trước khi 
cho quân vào Thăng Long đánh quân Thanh”.
Có bạn sẽ nghĩ rằng học sinh học sách giáo khoa và bài giảng cũng đã đủ mệt 
rồi,thì thời gian đâu nữa để mà tổ chức trò chơi? Đó là một thực tế.Song chúng ta 
lại muốn rằng là làm sao để học sinh hứng thú học Lịch sử hơn và trong chúng 
em,những người giáo viên Lịch sử trong tương lai hẳn không ai bằng lòng tình 
trạng học sinh không thích học,thậm chí là chán ghét môn Lịch sử vì nó quá khô 
khan. Việc thiết kế một trò chơi trong dạy học Lịch sử là không đơn giản nhưng 
nếu các giáo viên chịu khó đầu tư thì chắc chắn bài dạy Lịch sử sẽ hấp dẫn và sinh 
động hơn rất nhiều.
4.Kết quả đạt được và bài học kinh nghiệm
4.1. Kết quả đạt được 
 18