Sáng kiến kinh nghiệm Rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học chương Cảm ứng, Sinh học 11

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO 
 TRƯỜNG THPT THANH CHƯƠNG 1 
 ĐỀ CƯƠNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
RÈN LUYỆN KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO 
 HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG CẢM ỨNG, SINH HỌC 11 
 Môn Sinh học 
 Tác giả: Lê Thanh Hương - Nguyễn Lệ Thủy 
 Tổ: Khoa học tự nhiên 
 Năm học: 2022-2023 
 Số điện thoại: 0942141074 
2.2. Một số biện pháp sư phạm rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến 
thức vào thực tiễn cho HS THPT trong dạy học chương "Cảm 18 
ứng", Sinh học 11... 
2.2.1. Sử dụng bài tập tình huống..... . 18 
2.2.2. Sử dụng bài tập thí nghiệm  21 
2.2.3. Sử dụng trò chơi dạy học... 24 
2.3. Tiêu chí đánh giá KNVD kiến thức vào thực tiễn cho học sinh 
 31 
trong dạy học Sinh học................. 
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM. 33 
3.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm 33 
3.2. Nội dung và phương pháp thực nghiệm.... 33 
3.3. Phân tích kết quả 33 
3.3.1. Phân tích kết quả định lượng. 33 
3.3.2. Phân tích kết quả định tính 34 
PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 41 
1. Kết luận 41 
2. Kiến nghị.. 42 
TÀI LIỆU THAM KHẢO. 44 
PHỤ LỤC.. 
 DANH MỤC CÁC BẢNG 
Số hiệu Tên bảng Trang 
Bảng 1.1 Cấu trúc, biểu hiện và mức độ của KNVDKT 7 
Bảng 1.2 Cấu trúc nội dung chương II: Cảm ứng 9 
Bảng 1.3 Kết quả điều tra về sử dụng phương pháp dạy học của 15 
 GV 
Bảng 1.4 Kết quả điều tra về sử dụng các biện pháp dạy học của 15 
 GV 
Bảng 1.5 Kết quả điều tra về rèn luyện KNVD kiến thức sinh 16 
 học vào thực tiễn cho HS trong dạy học bộ môn Sinh 
 học ở trường THPT 
Bảng 1.6 Kết quả điều tra về học tập của HS 18 
Bảng 2.1 Các tiêu chí và các mức độ đánh giá việc rèn luyện 37 
 KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học 
 cấp THPT. 
Bảng 2.2 Mức điểm tương ứng với từng tiêu chí 38 
Bảng 3.1 Bảng thống kê các bài thực nghiệm 40 
Bảng 3.2 Bảng tổng hợp kết quả các lần kiểm tra kỹ năng vận 41 
 dụng kiến thức vào thực tiễn của HS qua 3 lần kiểm tra 
Bảng 3.3 Bảng tổng hợp mức độ của từng tiêu chí của KNVD 45 
 kiến thức vào thực tiễn 
 Xây dựng được một số biện pháp sư phạm theo định hướng rèn luyện kỹ năng 
vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học chương Cảm ứng, Sinh 
học 11 nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học Sinh học ở THPT. 
3. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 
 Nghiên cứu rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức chương Cảm ứng vào thực 
tiễn cho HS lớp 11 ở trường THPT Thanh Chương I, Nghệ An. 
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 
4.1. Đối tượng nghiên cứu 
 Các biện pháp và quy trình để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực 
tiễn trong dạy học chương Cảm ứng, Sinh học 11 ở trường THPT. 
4.2. Khách thể nghiên cứu 
 Quá trình dạy học chương Cảm ứng, Sinh học 11 ở trường THPT. 
5. Giả thuyết khoa học 
 Nếu lựa chọn biện pháp sư phạm hợp lý, xây dựng quy trình khoa học và tổ 
chức dạy học đúng theo biện pháp đã lựa chọn sẽ rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến 
thức vào thực tiễn cho HS. 
6. Nhiệm vụ nghiên cứu 
 - Nghiên cứu cơ sở lý luận về rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn 
cho HS trong dạy học Sinh học phổ thông. 
 - Điều tra thực trạng dạy học Sinh học 11 trung học phổ thông ở trường THPT 
 - Đề xuất quy trình thiết kế một số biện pháp sư phạm nhằm rèn luyện kỹ năng 
vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS lớp 11 THPT trong dạy học chương Cảm ứng. 
 - Thiết kế bài học theo hướng sử dụng các biện pháp sư phạm để rèn luyện kỹ 
năng vận dụng kiến thức trong dạy học chương Cảm ứng, Sinh học 11 
 - Thực nghiệm sư phạm 
7. Phương pháp nghiên cứu 
7.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết 
 - Các văn bản, chỉ thị hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ năm của của chính phủ, 
Bộ Giáo dục và Đào tạo. 
 - Các tài liệu về lí luận dạy học Sinh học, Triết học, Tâm lí học, nhận thức, 
SGK, sách tham khảo về Cảm ứng, ... 
7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 
7.2.1. Phương pháp quan sát sư phạm: 
 PHẦN II. NỘI DUNG 
 Chương 1. CỞ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 
1.1. Cơ sở lí luận 
1.1.1. Các khái niệm cơ bản 
1.1.1.1. Kỹ năng 
 Định nghĩa về KN có rất nhiều cách, cụ thể: 
 - Theo Từ điển Tiếng Việt: 
 “Kỹ năng là khả năng vận dụng kiến thức thu nhận được trong một lĩnh vực 
nào đó vào thực tế” 
 - Theo Trần Bá Hoành: 
 “KN là khả năng vận dụng những tri thức thu nhận được trong một lĩnh vực 
nào đó vào thực tiễn. KN đạt tới mức hết sức thành thạo, khéo léo trở thành kĩ xảo” 
 Như vậy, khi nói về kỹ năng có nhiều quan điểm khác nhau, nhưng chung quy 
lại bất kỳ kỹ năng nào cũng dựa trên cơ sở lý thuyết - đó là kiến thức. Sở dĩ như vậy 
là vì xuất phát từ cấu trúc của kỹ năng (phải hiểu mục đích, biết cách thức đi đến kết 
quả và hiểu được những điều kiện cần thiết để triển khai cách thức đó). 
 Mục tiêu = Kỹ năng x Nội dung 
 Kỹ năng là yếu tố quyết định đến kết quả hành động. Nó biểu thị năng lực cá 
nhân. Bất kỳ một kỹ năng nào cũng có hai thuộc tính cơ bản là: 
 + Hoạt động thực tiễn. 
 + Dựa trên nền kiến thức đã có sẳn. 
 Vậy qua nghiên cứu, chúng tôi tóm tắt lại về KN là khả năng của cá nhân vận 
dụng cơ sở kiến thức đã có để thực hiện thuần thục một hay một chuỗi hành động 
nhằm tạo ra kết quả mong đợi. 
1.1.1.2. Vận dụng 
 Theo từ điển Tiếng Việt “Vận dụng là đem tri thức lý luận dùng vào thực tiễn”. 
Cũng theo một số tác giả khác thì vận dụng hiểu là đem những kiến thức đã học 
được áp dụng vào hoàn cảnh cụ thể mới nhằm giải quyết vấn đề đặt ra, là khả năng 
HS sử dụng kiến thức, biết sử dụng phương pháp, nguyên lý hay ý tưởng để giải 
quyết vấn đề cụ thể nào đó. 
1.1.1.3. Thực tiễn 
 “Thực tiễn là những hoạt động của con người trước hết là lao động sản xuất, 
nhằm tạo ra những điều kiện cần thiết cho sự tồn tại của xã hội”. Theo Từ điển 
Tiếng Việt (Hoàng Phê, 2000, trang 974). 
 Môn Sinh học ở phổ thông cung cấp cho các em các kiến thức liên quan đến tất 
cả các lĩnh vực như nông nghiệp, công nghiệp và đời sống con người. Những hiểu 
biết về sinh giới về cơ thể sống, cơ chế các hiện tượng sinh học, các qui luật sinh 
học  sẽ giúp các em độc lập, sáng tạo vận dụng kiến thức này trong tất cả các lĩnh 
vực cuộc sống như sản xuất, trồng trọt, chăn nuôi, chăm sóc và bảo vệ sức khỏe  
V́ vậy dạy học Sinh học góp phần đào tạo những con người biết làm chủ bản thân, 
làm chủ xã hội, có nhân cách, có văn hóa, khoa học, có năng lực nghề nghiệp, lao 
động tự chủ chủ sáng tạo, có kỹ luật, giàu lòng nhân ái, yêu nước, yêu CNXH, sống 
lành mạnh, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước ... 
 Thông qua nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn, chúng tôi nhận thấy rèn luyện kỹ 
năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn không chỉ giúp HS có thể độc lập và sáng tạo 
trong học tập mà còn là tiền đề để trở thành người lao động sáng tạo, chủ động trong 
cuộc sống. 
 Bảng 1.1. Cấu trúc, biểu hiện và mức độ của KNVDKT 
 Cấu trúc Biểu hiện và mức độ 
Nhận biết vấn đề thực HS nhận ra được mâu thuẫn phát sinh từ vấn đề thực tiễn, 
tiễn phân tích làm rõ nội dung của vấn đề 
Xác định các kiến Thiết lập các mối quan hệ giữa kiến thức đã học hoặc 
thức liên quan đến kiến thức cần tìm hiểu với vấn đề thực tiễn 
vấn đề 
 HS thu thập, lựa chọn và sắp xếp những nội dung kiến 
Tìm tòi, khám phá thức liên quan đến vấn đề thực tiễn. 
kiến thức liên quan 
 HS điều tra, khảo sát thực địa, làm thí nghiệm, quan 
vấn đề thực tiễn (nếu 
 sát, để nghiên cứu sâu vấn đề. 
cần thiết) 
Phân tích, đánh giá HS phân tích, đánh giá và phản biện vấn đề, có thể diễn 
vấn đề đạt vấn đề theo cách hiểu của mình. 
 HS: 
 - Lập kế hoạch 
 - Đề xuất các biện pháp 
Giải quyết vấn đề 
thực tiễn - Thực hiện các giải pháp để giải quyết vấn đề trong thực 
 tiễn 
 - Đề xuất các ý tưởng mới về vấn đề đó hoặc các vấn đề 
 thực tiễn liên quan. 
 Ứng động - Cơ chế chung của ứng động. 
 động. - Phân biệt được bản chất của ứng 
 - Tác nhân gây ứng động. động sinh trưởng và ứng động không 
 sinh trưởng. 
 - Các loại ứng động. 
 - Nêu được các ví dụ về hướng động, 
 - Vai trò của ứng động và 
 ứng động sinh trưởng và ứng động 
 ứng dụng. 
 không sinh trưởng. 
 - Phân biệt ứng động và 
 hướng động. 
 - Học sinh tiến hành thí - Lập được các thí nghiệm để nhận 
 nghiệm theo từng nhóm ở biết cảm ứng ở thực vật. 
 Bài 25: nhà sau đó từng nhóm 
 Thực hành: làm tường trình về thí 
Hướng động nghiệm và báo cáo trước 
 lớp kết quả thí nghiệm và 
 nhận xét kết quả TN. 
 - Khái niệm cảm ứng ở - Nêu được khái niệm cảm ứng ở 
 động vật. động vật. 
 - Cảm ứng ở động vật có - Mô tả được cấu tạo của hệ thần kinh 
 hệ thần kinh dạng lưới, dạng lưới và khả năng cảm ứng của 
 chuỗi hạch và dạng ống. động vật có hệ thần kinh dạng lưới. 
 - Mô tả được cấu tạo của hệ thần kinh 
 Bài 26, 27: dạng chuỗi hạch và khả năng cảm ứng 
 Cảm ứng ở của động vật có hệ thần kinh dạng 
 động vật chuỗi hạch. 
 - Nêu được sự phân hóa về cấu tạo 
 của hệ thần kinh dạng ống. 
 - Trình bày được sự ưu việt trong hoạt 
 động của hệ thần kinh dạng ống. 
 - Lập được bảng so sánh cảm ứng ở 
 động vật và thực vật 
 Bài 28, 29: - Khái niệm điện thế - Nêu được khái niệm điện thế nghỉ, 
 nghỉ. điện thế hoạt động. 
Điện thế nghỉ, 
Điện thế hoạt - Cơ chế hình thành điện - Vẽ được đồ thị điện thế hoạt động và 
 động và sự thế nghỉ. điền được tên các giai đoạn của điện 
 lan truyền - Phân biệt điện thế nghỉ thế hoạt động vào đồ thị. 
 xung thần và điện thế hoạt động. - Trình bày được cách lan truyền của 
 - Nguyên nhân và cơ chế - Tưới nước, bón phân hợp lí, tạo điều 
 của hướng động. kiện cho bộ rễ phát triển theo mong 
 muốn. Bảo vệ môi trường đất. 
 Bài 23: - Vai trò của hướng động 
 đối với đời sống thực vật. - Trồng cây với mật độ phù hợp 
Hướng động 
 - Không lạm dụng các hóa chất độc 
 hại với cây trồng. Hạn chế thải chất 
 độc hại vào môi trường không khí... 
 - Khái niệm ứng động. - Nhận thức được vai trò của ứng 
 - Cơ chế chung của ứng động đối với thực vật, từ đó có thể áp 
 động. dụng vào trong trồng trọt, cụ thể: 
 - Tác nhân gây ứng động. + Người ta có thể ứng dụng ứng động 
 vào thực tiễn để điều khiển nở hoa, 
 - Các loại ứng động. chồi, hạt, mầm. Trong quá trình nhập 
 Bài 24: - Vai trò của ứng động và nội các loài cây, cần đảm bảo nhiệt 
 Ứng động ứng dụng. độ, ánh sáng cho quá trình ra hoa. 
 - Phân biệt ứng động và + Ứng dụng trong tạo dáng thế cho 
 hướng động. cây 
 - Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường 
 sống ổn định, tránh những tác động 
 mạnh gây ra những thay đổi lớn trong 
 môi trường. 
 - Học sinh tiến hành thí Khả năng biến đổi của thực vật để 
 nghiệm theo từng nhóm ở thích nghi với môi trường là có mức 
 Bài 25: nhà sau đó từng nhóm độ. 
 làm tường trình về thí 
 Thực hành: 
 nghiệm và báo cáo trước 
Hướng động 
 lớp kết quả thí nghiệm và 
 nhận xét kết quả TN. 
 - Khái niệm cảm ứng ở - Nhận thức được tầm quan trọng của 
 động vật. cảm ứng đối với cơ thể, từ đó có ý 
 - Cảm ứng ở động vật có thức rèn luyện sức khoẻ và khả năng 
 hệ thần kinh dạng lưới, làm việc tập trung, kỹ năng tư duy và 
 Bài 26, 27: 
 chuỗi hạch và dạng ống. sự nhanh nhạy trong giải quyết các 
 Cảm ứng ở tình huống của cuộc sống. Đồng thời 
 động vật liên hệ được với thực tiễn về việc tiết 
 kiệm năng lượng trong các hoạt động 
 sống. 
 - Các yếu tố trong môi trường sống 
 tác động trực tiếp lên hoạt động sống