Sáng kiến kinh nghiệm Rèn luyện kỹ năng tranh biện cho học sinh Lớp 10 qua dạy học phần Nói và nghe ”Thảo luận về một vấn đề xã hội có ý kiến khác nhau” (Bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống, Ngữ văn 10)

 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 Đề tài: 
 RÈN LUYỆN KỸ NĂNG TRANH BIỆN CHO HỌC SINH LỚP 10 
QUA DẠY HỌC PHẦN NÓI VÀ NGHE: THẢO LUẬN VỀ MỘT VẤN 
 ĐỀ XÃ HỘI CÓ Ý KIẾN KHÁC NHAU ( BỘ SÁCH KẾT NỐI TRI 
 THỨC VỚI CUỘC SỐNG, NGỮ VĂN 10) 
 LĨNH VỰC: NGỮ VĂN 
 2. Một số biện pháp cụ thể nhằm nâng cao kỹ năng tranh biện cho học 27 
 sinh THPT qua dạy học phần Nói và nghe thảo luận về vấn đề xã hội có ý 
 kiến khác nhau 
2.1. Chiến lược xây dựng câu hỏi. 27 
2.1.1. Xây dựng các chủ đề tranh biện phù hợp 27 
2.1.2. Tạo cơ hội cho học sinh tranh luận thông qua hình thức trao đổi, thảo 29 
luận nhóm với hệ thống bài tập có chủ định. 
2.1.3. Tổ chức thuyết trình và tranh biện . 30 
2.2. Hướng dẫn HS cách xây dựng một lập luận............................................. 32 
2.2.1. Để có một lập luận tốt trong tranh biện, cần chú ý ba tiêu chí khi xây 33 
dựng lập luận: tính liên quan, tính đúng đắn, tính quan trọng.......................... 
2.2.2. Để có một lập luận tốt trong tranh biện cần thiết lập một cấu trúc lập 34 
luận chặt chẽ giữa Luận điểm, lý lẽ, dẫn chứng để đi đến một kết luận vững 
chắc trước đối phương... 
 2.3. Rèn luyện một số kỹ năng đi kèm để nâng cao hiệu quả tranh biện . 37 
 2.3.1.Rèn luyện kỹ năng làm chủ nội dung tranh biện 37 
2.3.2.Rèn luyện kỹ năng lắng nghe và kiểm soát cảm xúc khi tranh biện. 39 
2.3.3.Rèn luyện kỹ năng sử dụng kết hợp phương tiện ngôn ngữ và 39 
phương tiện phi ngôn ngữ khi tranh biện 
2.3.4. Rèn luyện kỹ năng sử dụng hiệu quả các thủ thuật phản biện 40 
3. Khảo sát tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất. 49 
4. Khả năng và ứng dụng của đề tài... 53 
Phần III. Kết luận 55 
Phụ lục 
Tài liệu tham khảo 
 PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 
 1. Lý do chọn đề tài 
 1.1. Các mối quan hệ trong xã hội dù ở bất kỳ lĩnh vực nào của đời sống: từ 
đạo đức, văn hóa, giáo dục đến chính trị, khoa học, kinh tế, luật phápluôn 
luôn làm nảy sinh, xuất hiện những tình huống phức tạp, chứa đựng những mâu 
thuẫn đòi hỏi phải giải quyết. Đối thoại, tranh luận phản biện là cách giải quyết các 
mâu thuẫn dựa trên sức mạnh của trí tuệ - ngôn từ, là phương thức ôn hòa để hóa 
giải mâu thuẫn, cân bằng các mối quan hệ, san bằng cách biệt, giúp tiếp cận và làm 
sáng tỏ chân lý, tạo động lực để xã hội phát triển và là phương tiện giao tiếp không 
thể thiếu trong thế giới tiến bộ. Là hình thức giao tiếp ngôn ngữ đặc thù, kỹ năng 
tranh biện luôn gắn bó tự nhiên, giao thoa và song hành cùng kỹ năng lập luận và 
kỹ năng tư duy phản biện để hình thành nhóm kỹ năng tư duy - ngôn ngữ. Đây là 
nhóm kỹ năng vừa mang tính khoa học, vừa mang tính nghệ thuật, trong đó có thể 
coi kỹ năng tư duy phản biện là khối óc và kỹ năng lập luận, tranh biện là dòng 
máu, là hơi thở để duy trì “sức sống” cho đối thoại, tranh luận. 
 Mặt khác, rèn luyện KNTB là cơ sở để hình thành và phá triển các kỹ năng 
sáng tạo, kỹ năng giao tiếp và kỹ năng hợp tác, mà theo Diễn đàn kinh tế Thế giới 
(WEF – 2015) đây là những kỹ năng hình thành nên nhóm kỹ năng hội nhập, là 
hành trang của công dân trong thế kỷ XXI. Vì vậy, việc rèn luyện và nâng cao kỹ 
năng lập luận và tranh biện là một trong những phương pháp hiệu quả để nâng cao 
năng lực và giá trị bản thân, đó không chỉ là thước đo để đánh giá phẩm chất và 
thái độ sống của mỗi người mà còn là “nguồn lực” để phát triển trong một thế giới 
đầy biến động và bất định. Chính vì thế, trong mục tiêu chương trình GDPT 2018, 
việc phát triển KNTB là hướng đi phù hợp đáp ứng được nhu cầu đổi mới của giáo 
dục và phù hợp với xu thế của các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới. 
 1.2.Thực tế trong học tập và trong cuộc sống hiện nay luôn chú trọng đến 
hoạt động tranh biện. Trên các diễn đàn, chương trình truyền hình đã xuất hiện 
những chương trình hình thành và rèn luyện kỹ năng tranh biện cho học sinh các 
cấp như Trường Teen trên kênh VTV7, Thanh niên nói, Học thuật đồng đội(World 
Scholars cup) hay những cuộc thi tranh biện bằng tiếng Anh. Khi HS tham gia các 
cuộc thi trên đã phát triển tốt kỹ năng tranh biện cũng như phát triển tư duy logic 
và tư duy phản biện. Đồng thời rèn luyện được sự tự tin trong giao tiếp, sự sáng tạo 
trong lập luận, kỹ năng làm việc nhóm và cả kỹ năng lãnh đạo. Không những thế, 
để làm tốt hoạt động tranh biện thì HS phải tự kiến tạo tri thức, xây dựng được 
chính kiến của bản thân, có khả năng đánh giá và phản biện đưa ra các lí lẽ sắc sảo, 
cách lập luận chặt chẽ để phản bác lại quan điểm của người khác, bảo vệ quan 
điểm của mình. Chính vì thế mà phát triển những sân chơi như thế đã thu hút đông 
 6 khi học sinh phát biểu hoặc trình bày vấn đề thì còn mang tính chất một chiều; 
thiếu sự tranh biệnChính vì vậy, các giờ học này khá khô khan, nhàm chán; chưa 
phát huy được sự tích cực, chủ động từ phía người học. 
 Mặt khác, từ thực tế giảng dạy của bản thân cũng như việc đi dự giờ của 
đồng nghiệp trong và ngoài trường, chúng tôi nhận thấy rằng việc sáng tạo trong 
đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh; dạy học 
phát triển năng lực cho người học đặc biệt là phát triển kỹ năng tranh biện rất cần 
thiết, được xem như mục tiêu cốt lõi của chương trình giáo dục phổ thông mới. 
 Xuất phát từ các lý do trên, Chúng tôi đã nghiên cứu, áp dụng và từ đó đúc 
rút kinh nghiệm để viết nên bản sáng kiến với đề tài:“Rèn luyện kỹ năng tranh biện 
cho học sinh lớp 10 qua dạy học phần Nói và nghe:Thảo luận về một vấn đề xã hội 
có ý kiến khác nhau”(Bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống, Ngữ văn 10). 
 Trong quá trình giảng dạy các tiết dạy học phần Nói và nghe: Thảo luận về 
một vấn đề xã hội có ý kiến khác nhau - Bộ sách Kết nối với tri thức, Ngữ văn 10 
trong chương trình học kỳ 1 và 2, Chúng tôi đã vận dụng một số biện pháp dạy học 
tích cực nhằm phát triển kỹ năng tranh biện cho học sinh như dạy học bằng cách 
đưa ra chiến lược xây dựng câu hỏi gồm xây dựng các chủ đề tranh biện có tính 
thời sự; hướng dẫn HS cách xây dựng một lập luận vững chắc; các biện pháp rèn 
luyện kỹ năng làm chủ nội dung tranh luận, kỹ năng lắng nghe và kiểm soát cảm 
xúc khi tranh luận để các em có cơ hội bày tỏ suy nghĩ, quan điểm của mình. 
Chúng tôi nhận thấy các tiết học sôi động hơn, học sinh thích thú, say mê; học sinh 
thực sự chủ động, tích cực và sáng tạo; không khí học tập dường như sôi nổi hẳn 
lên. Học sinh vận dụng linh hoạt kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn 
trong đời sống, rèn luyện kỹ năng sống; đặc biệt học sinh làm chủ suy nghĩ và biết 
cách bảo vệ ý kiến của mình trước những thông tin đa chiều; qua đó phát triển một 
cách toàn diện về thể chất, trí tuệ và rèn luyện trở thành một con người năng động, 
dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm trước những yêu cầu của thời đại mới. 
Đồng thời, khi thực hiện các tiết dạy này, giáo viên sáng tạo hơn trong việc chuẩn 
bị nội dung và thiết kế dạy học. Như vậy, việc thực hiện đề tài này đã thay đổi cách 
dạy và học của giáo viên và học sinh, mang lại hiệu quả cao trong dạy học. 
 2. Mục đích - Nhiệm vụ nghiên cứu 
 Nghiên cứu đề tài này nhằm đề xuất được các biện pháp rèn luyện và phát 
triển kỹ năng tranh biện cho học sinh lớp 10 thông qua dạy học phần Nói và nghe : 
Thảo luận về một vấn đề xã hội có ý kiến khác nhau (Bộ sách Kết nối với tri thức, 
Ngữ văn tập 1,2). Đồng thời tạo ra một không khí dạy học dân chủ, thoải mái, góp 
phần làm nên sức hấp dẫn của tiết dạy, thực hiện đúng mục tiêu của Chương trình 
GDPT Ngữ văn 2018. 
 Nhiệm vụ cụ thể mà chúng tôi tiến hành như sau: 
 8 Bước 3: Khảo sát và lấy kết quả sau mỗi tiết dạy. 
Bước 4: Đối chiếu kết quả và kết luận. 
 5. Tính mới, đóng góp của sáng kiến 
 - Góp phần làm sáng tỏ và sâu sắc thêm hệ thống lý luận về vấn đề rèn luyện 
kỹ năng tranh biện cho học sinh THPT; xác định những phương pháp, cách thức 
tổ chức hoạt động trong dạy học bài Nói và nghe: Thảo luận về một vấn đề xã hội 
có ý kiến khác nhau nhằm rèn luyện kỹ năng tranh biện cho học sinh. 
 - Đánh giá khách quan những thành tựu và tồn tại của việc rèn luyện kỹ 
năng tranh biện trong dạy học Chương trình Ngữ văn 2018. Đó là cơ sở thực tiễn 
để đề xuất các biện pháp rèn luyện kỹ năng này cho học sinh, đáp ứng yêu cầu 
chương trình GDPT 2018. 
 - Đề xuất những biện pháp cụ thể như chiến lược xây dựng hệ thống câu hỏi/ 
bài tập, hướng dẫn HS cách xây dựng một lập luận và rèn luyện một số kỹ năng đi 
kèm như kỹ năng làm chủ nội dung tranh biện, kỹ năng sử dụng phương tiện ngôn 
ngữ và phi ngôn ngữđể nâng cao hiệu quả tranh biện cho học sinh lớp 10 THPT. 
 Đây là những biện pháp mới đã được thực hiện có hiệu quả tại đơn vị công 
tác, có khả năng áp dụng đối với các trường THPT. 
 10 Tranh biện có khi còn được gọi là tranh luận (tranh luận – phản biện) là một 
hình thức giao tiếp ngôn ngữ đặc thù, thường xuất hiện trong những tình huống 
giao tiếp có tính đối kháng cao, trong đó các bên tranh luận dùng lý lẽ, lập luận để 
phân tích, luận giải nhằm xác định đúng/sai, phải/trái về một quan điểm, một tư 
tưởng, một vấn đề, một sự việc nào đó. “Tranh biện” là một trong những hoạt 
động lâu đời nhất của nền văn minh. Tại các quốc gia phát triển như Mỹ, Anh, Pháp, 
Đức, việc thực hành tranh biện được thể hiện rõ ràng không chỉ qua các hoạt 
động giáo dục mà còn qua các phương tiện truyền thông và đời sống chính trị, kinh 
tế, văn hóa xã hội. Tranh biện là cuộc trình diễn tổng hợp các kỹ năng: tư duy phản 
biện, nói trước công chúng, tổ chức sắp xếp, làm việc nhóm, nghe, ghi chép 
 Vì thế, chúng ta có nhiều quan niệm và định nghĩa khác nhau về tranh biện. 
 Theo “Từ điển Hán Việt Từ Nguyên” của Bửu Kế đã định nghĩa “Tranh” là 
“giành”; “biện” là “cãi lẽ”; “tranh biện” là “cãi lẽ để giành lẽ phải về phần mình”; 
“Tranh biện” đồng nghĩa với “tranh luận”. 
 Hay nhóm tác giả Hoàng Phê, Hoàng Thị Tuyền Linh, Vũ Xuân Lương, 
Phạm Thị Thủy, Đào Thị Minh Thu, Đặng Thanh Hòa trong cuốn “Từ điển Tiếng 
Việt” cũng có quan niệm khác: “Tranh biện” là “tranh luận phải trái”; “Tranh 
luận” là “bàn cãi để tìm ra lẽ phải”; “tranh biện” đồng nghĩa với “tranh cãi”. 
 Theo “Từ điển Oxford” định nghĩa “tranh biện là việc tham gia vào cuộc 
tranh luận bằng việc nêu ra ý kiến trái ngược”. 
 Còn hiểu theo tổ chức Vietnam Youth to Debate (Y2D) – tổ chức nghiên cứu 
và giáo dục về tranh biện cho thanh thiếu niên Việt Nam lại có định nghĩa khác. 
Hiểu theo nghĩa hẹp, “tranh biện là một trong những loại hình giao tiếp bằng lời”. 
Tuy nhiên, tranh biện cũng có những đặc điểm khác với những loại hình giao tiếp 
bằng lời khác. Những đặc điểm của tranh biện trong tương quan với các loại hình 
khác có thể được thầy Nguyễn Thiên Minh - cán bộ trung tâm Ứng dụng Việt ngữ 
học, ĐH Khoa học xã hội và Nhân văn thể hiện thông qua bảng sau: bảng 1.1.1 
 Phương Ứng 
 Loại hình Mục đích Đặc điểm Biến thể 
 tiện chủ dụng chủ 
 giao tiếp Ví dụ chính nổi bật (nếu có) 
 yếu yếu trong 
 Đối thoại Nói Trao đổi Mọi hình Tự do, Giao tiếp 
 chuyện thông tin thức của không hạn 
 lời nói định 
 12 Trên cơ sở tham khảo ý kiến từ các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước, 
theo chúng tôi: Tranh biện là quá trình giao lưu ngôn ngữ đòi hỏi những người 
tham gia phải chứng minh được quan điểm của mình là đúng đắn bằng hệ thống 
các lập luận logic. Đó là cách ngắn nhất và ôn hòa nhất giúp mọi người cùng đi 
đến một nhận thức chung. 
 Tranh biện cũng khác với kiến nghị, thảo luận, tranh luận và phản biện. 
 Trong đó, “Kiến nghị là đưa ra ý kiến về một vấn đề để mọi người bàn 
bạc và đưa ra hướng giải quyết”. Trong tranh biện, kiến nghị là vấn đề được đưa 
ra để làm chủ đề để tranh biện. Đó có thể là một nhận định, một đề xuất, hay 
một dự báo về một vấn đề nào đó. 
 “Thảo luận là trao đổi ý kiến về một vấn đề, có phân tích lý lẽ”. Thảo luận sẽ 
là một khâu nằm trong tranh biện bởi nó là quá trình mọi người giao lưu, bàn bạc 
để nhất trí đường hướng, cùng nhau giải quyết vấn đề mà chúng ta đang cần phải 
tranh biện với nhau. 
 Trong cuốn “Từ điển tiếng Việt thông dụng” của Như Ý, NXB Giáo dục 
định nghĩa “Tranh luận là bàn cãi có phân tích lí lẽ để tìm ra lẽ phải”. Như vậy, 
mục đích cuộc tranh luận ở đây là tìm xem ai đúng. 
 Còn Phản biện là việc sử dụng một lý lẽ để chống lại một lý lẽ, chỉ ra điểm 
yếu, điểm sơ hở của lý lẽ đó dựa trên các luận điểm được đưa ra. Mục tiêu chính là 
thiết lập sự cân nhắc đối với các lựa chọn được đưa ra và tăng cường sự thuyết 
phục đối với quan điểm cá nhân bằng cách làm suy yếu quan điểm của đối 
phương. 
 Như vậy, chúng ta thấy rằng “tranh biện” là một khái niệm khác hẳn với 
những khái niệm trên và không thể đồng nhất tất cả các khái niệm đó với nhau. Về 
bản chất, tranh biện là quá trình giao lưu ngôn ngữ đòi hỏi những người tham gia 
phải chứng minh được quan điểm của mình là đúng đắn. Đó là cách ngắn nhất và 
ôn hòa nhất giúp mọi người cùng đi đến một nhận thức chung. Tranh biện được coi 
là tinh hoa của năng lực sử dụng ngôn ngữ, là cách thức phát triển trí tuệ, là hòn đá 
mài sắc tư duy. Chính vì vậy, tranh biện là một kỹ năng thiết yếu của con người, 
nhất là trong thời đại ngày nay. 
1.2.2. Phương pháp tranh biện 
 Tranh biện là xương sống của giáo dục. Trong các môn khoa học tự nhiên, 
người nghiên cứu có thể chứng minh được sự thật khi dùng những dữ kiện hay thử 
nghiệm tự nhiên vào việc này. Tuy nhiên, đối với những môn xã hội chẳng hạn thì 
cách tiếp cận vấn đề hoàn toàn khác. Trong dạy học, tổ chức cho học sinh tranh 
 14