Sáng kiến kinh nghiệm Rèn luyện kỹ năng “Phát hiện và giải quyết vấn đề” trong chủ đề Thế giới Logo của em, cho học sinh Lớp 5

 2
 Trước tình hình thực tế như vậy, là một giáo viên trực tiếp giảng dạy bộ môn 
Tin học, tôi luôn băn khoăn suy nghĩ tìm ra một số cách để giúp các em học sinh 
có thể học tốt hơn, hứng thú hơn và giải quyết tốt các bài toán trên phần mềm 
Logo. Do đó, sau khi tìm hiểu, nghiên cứu các biện pháp dạy học và một số kinh 
nghiệm mà tôi đã tích lũy được trong quá trình học tập và giảng dạy, tôi đã áp 
dụng đề tài Rèn luyện kỹ năng “Phát hiện và giải quyết vấn đề” trong chủ đề 
Thế giới Logo của em, cho học sinh lớp 5 nhằm nâng cao chất lượng học tập của 
học sinh lớp 5 với môn Tin học.
 2.1. Các bước và cách thức thực hiện giải pháp:
 - Rèn luyện kỹ năng phát hiện vấn đề từ một tình huống.
 + Phát triển kỹ năng đọc, hiểu.
 + Rèn luyện kỹ năng quan sát.
 + Rèn luyện kỹ năng phân tích.
 - Rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề.
 + Hệ thống các câu lệnh Logo đã học.
 + Đề xuất và thực hiện hướng giải quyết vấn đề.
 2.2. Phân tích tình trạng của giải pháp đã biết:
 Dạy học giải quyết vấn đề là một trong các phương pháp dạy học tích cực 
đáng chú ý nhằm tạo ra sự kích thích, tính chủ động, sáng tạo và tự giải quyết vấn 
đề của học sinh. Phương pháp này hướng đến mục tiêu giúp học sinh rèn luyện 
năng lực và đưa ra giải pháp nhanh.
 Bản chất của phương pháp dạy học giải quyết vấn đề là thầy cô đưa ra những 
tình huống có vấn đề, hướng dẫn học sinh phát hiện vấn đề và khuyến khích học 
sinh chủ động nghiên cứu, sáng tạo để đưa ra giải pháp. Từ đó, học sinh tự tin 
chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện kỹ năng và đạt được mục đích học tập.
 Quy trình thực hiện phương pháp dạy học giải quyết vấn đề.
 Bước 1. Phát hiện hoặc thâm nhập vấn đề.
 - Phát hiện vấn đề từ một tình huống gợi vấn đề.
 - Giải thích và chính xác hóa tình huống (khi cần thiết) để hiểu đúng vấn đề 
được đặt ra.
 - Phát biểu vấn đề và đặt mục tiêu giải quyết vấn đề đó.
 Bước 2: Tìm giải pháp. 4
 Thông qua việc giải quyết vấn đề, học sinh được lĩnh hội tri thức, kĩ năng và 
phương pháp nhận thức (“giải quyết vấn đề” không còn chỉ thuộc phạm trù 
phương pháp mà đã trở thành một mục đích dạy học, được cụ thể hóa thành một 
mục tiêu là phát triển năng lực giải quyết vấn đề, một năng lực có vị trí hàng đầu 
để con người thích ứng được với sự phát triển của xã hội).
 * Hạn chế
 Phương pháp dạy học này đòi hỏi giáo viên phải đầu tư nhiều thời gian và 
công sức, phải có năng lực sư phạm tốt mới suy nghĩ để tạo ra được nhiều tình 
huống gợi vấn đề và hướng dẫn tìm tòi để phát hiện và giải quyết vấn đề.
 Việc tổ chức tiết học hoặc một phần của tiết học theo phương pháp phát hiện 
và giải quyết vấn đề đòi hỏi phải có nhiều thời gian hơn so với các phương pháp 
thông thường. 
 2.3. Nội dung đã cải tiến, sáng tạo để khắc phục những nhược điểm hiện tại:
 2.3.1. Rèn luyện kỹ năng phát hiện vấn đề từ một tình huống.
 a/ Phát triển kỹ năng đọc, hiểu.
 Lợi ích của đọc hiểu là có thể giúp người học cải thiện kỹ năng tư duy phản 
biện. Khi cố gắng hiểu một nội dung người học cần phân tích và hiểu được thông 
tin mình đang đọc. Sau đó có thể áp dụng quá trình tư duy phản biện đó vào việc 
phân tích và giải quyết vấn đề gặp phải. 
 Những học sinh thường xuyên rèn luyện kỹ năng đọc hiểu sẽ có nền tảng tốt 
và có khả năng đọc bao quát tổng thể nội dung tốt hơn. Kỹ năng đọc hiểu đòi hỏi 
học sinh phải rèn luyện bằng cách đọc tài liệu nhiều lần, từ đó giúp học sinh nắm 
vững nội dung học tập. 
 Ngoài ra khả năng nhận thức cũng được phát triển khi học sinh có kỹ năng 
đọc hiểu tốt. Khi đọc những thông tin có độ khó cao, học sinh cần tập trung tinh 
thần tuyệt đối để cố gắng giải mã hàm ý, thông điệp của một tình huống có vấn 
đề được đặt ra.
 Việc đọc, hiểu đòi hỏi não bộ cần hoạt động liên tục để suy nghĩ, lý giải nên 
việc tìm ra giải pháp cho những vấn đề phát sinh sẽ diễn ra một cách tự nhiên hơn 
sau khi đã hình thành thói quen. Kỹ năng đọc, hiểu khuyến khích sự lắng nghe, 
khả năng tư duy logic, tư duy linh hoạt để tìm ra giải pháp cho vấn đề. 
 Nghiên cứu cho thấy rằng việc đọc, hiểu cải thiện khả năng tập trung cho 
người học. Khi đọc, hiểu người học cần tập trung tuyệt đối, không có thời gian 
để suy nghĩ các vấn đề khác ngoài lề. Phương pháp đọc, hiểu cũng là một trong 6
 REPEAT 6[FD 100 RT 60] RT 72
 + Để giúp học sinh hiểu rõ và giải quyết được vấn đề này giáo viên cần phải 
định hướng học sinh phân tích dòng lệnh đó thành những câu lệnh riêng biệt và 
nhớ lại hành động của lệnh đó khi thực hiện. Với kiến thức đã học thì học sinh có 
thể phân tích thành 2 câu lệnh như sau: Repeat 6[FD 100 RT 60] và RT 72. (vì 
trong kiến thức đã học câu lệnh REPEAT có cấu trúc: REPEAT n[<các câu 
lệnh>]).
 + Sau khi đã phân tích dòng lệnh thành những lệnh riêng biệt, học sinh dựa 
vào thông tin kiến thức của lệnh đó có thể đọc được hành động của lệnh như sau: 
“Lặp lại 6 lần, mỗi lần thực hiện tiến tới 100 bước rồi quay phải một góc 60 độ 
sau khi câu lệnh lặp thực hiện xong quay phải một góc 72 độ”.
 b/ Rèn luyện kỹ năng quan sát.
 Kỹ năng quan sát giúp tập trung vào các chi tiết và thông tin quan trọng, 
trong khi tư duy phản biện giúp đánh giá, phân tích và đưa ra những kết luận có 
cơ sở từ những thông tin đó. Do đó, kỹ năng quan sát tốt có ảnh hưởng đáng kể 
tới tư duy phản biện của mỗi học sinh.
 Khi quan sát cần chú ý đến các chi tiết nhỏ là khả năng tiếp cận và hoàn 
thành nhiệm vụ một cách kỹ lưỡng, chính xác. Kỹ năng này góp một phần quan 
trọng đến việc phân tích và tìm ra giải pháp giải quyết vấn đề hiệu quả hơn, thông 
qua việc để ý đến các chi tiết nhỏ, chúng ta có thể phát hiện ra những vấn đề tiềm 
ẩn hoặc thông điệp toàn diện của một đối tượng nào đó.
 Để rèn luyện kỹ năng quan sát hiệu quả, việc phân tích, đánh giá thông tin 
một cách chính xác để hiểu rõ hơn về vấn đề hoặc tình huống đang xảy ra là rất 
cần thiết.
 Một ví dụ đơn giản là khi quan sát một bức tranh, các chi tiết nhỏ như màu 
sắc, đường nét và kích thước có thể mang lại nhiều thông tin về bức tranh đó. Nếu 
chỉ tập trung vào những chi tiết lớn và bỏ qua những chi tiết nhỏ, chúng ta sẽ bỏ 
qua nhiều thông tin quan trọng và không thể hiểu được đầy đủ thông điệp của bức 
tranh cần quan sát.
 Ví dụ: Viết lệnh điều khiển Rùa vẽ các hình sau: 8
 - Đọc nhiều tài liệu, nội dung của các bài học liên quan,... là một cách tuyệt 
vời để mở rộng kiến thức và rèn luyện khả năng tư duy. Khi đọc, giáo viên yêu 
cầu học sinh cố gắng tập trung vào việc hiểu ý chính, phân tích, đồng thời đưa ra 
ý kiến, suy nghĩ của riêng mình trong quá trình thảo luận nhóm hoặc với thầy cô.
 - Quan sát là một kỹ năng quan trọng giúp thu thập thông tin và phân tích 
vấn đề. Hãy tập trung vào việc quan sát chi tiết, ghi nhớ những gì mình thấy và 
suy nghĩ về ý nghĩa của chúng.
 - Hãy tự đặt câu hỏi để hiểu rõ vấn đề hơn và tìm kiếm các phương án và 
giải pháp khác nhau. Các câu hỏi có thể giúp phân loại thông tin quan trọng và 
không quan trọng, phát hiện mâu thuẫn hoặc logic trong các vấn đề, đặt các giả 
định để kiểm tra tính hợp lý của chúng.
 - Tham gia vào các cuộc thảo luận nhóm, tranh luận với bạn trong lớp. Đây 
là cách tốt để trao đổi ý kiến, đặt câu hỏi và phản biện. Lắng nghe quan điểm khác 
nhau và học cách đưa ra lập luận logic, có căn cứ.
 Ví dụ như vấn đề này: Viết lệnh điều khiển Rùa vẽ các hình sau:
 Hình 1 Hình 2 Hình 3
 Sau khi học sinh đã đọc, quan sát, thảo luận yêu cầu, học sinh đã nắm được 
hình cơ sở và phân tích hình được tạo ra như thế nào. Tiếp theo giáo viên đặt cho 
học sinh những câu hỏi yêu cầu học sinh phân tích cách vẽ hình đó và ghi lại quá 
trình tiến hành vẽ. 
 - Ví dụ để vẽ được hình 2 thì các em sẽ nêu ra cách tiến hành như sau:
 (1) Từ vị trí giữa hình điều khiển Rùa tiến tới khoản 100 bước;
 (2) Tiếp theo điều khiển Rùa vẽ hình bông tuyết nhỏ;
 (3) Sau khi đã vẽ xong hình bông tuyết nhỏ thì điều khiển Rùa lùi lại 100 bước;
 (4) Điều khiển Rùa quay một góc tương ứng để vẽ hình tiếp theo.
 + Bốn bước này được lặp lại 8 lần để hoàn thành yêu cầu của bài tập. 10
 CS ClearScreen Xóa toàn bộ sân chơi, Rùa về vị trí xuất phát.
 Sân chơi
 Clear Xóa toàn bộ sân chơi, Rùa ở vị trí hiện tại.
 Tính toán PR bt PRint bt Rùa tính toán bt và hiện trong ngăn chứa lệnh
 Lặp lại n lần các lệnh trong cặp dấu ngoặc 
 Lệnh lặp Repeat n[các lệnh]
 vuông ([])
 Viết chữ Label [nội dung] Viết nội dung trong dấu [] lên sân chơi.
 Các lệnh Wait t Dừng lại trong khoản t tick (60 tick=1 giây)
 khác Bye Thoát khỏi phần mềm Logo
 (Rùa là một nhân vật trong phần mềm Logo)
 Trong chương trình Logo ở lớp 5 các em được học thêm một vài câu lệnh 
mới, những lệnh này học sinh sẽ tạo ra nhóm mới hoặc bổ sung vào nhóm đã có:
 Nhóm Lệnh
 Hành động của lệnh
 lệnh Viết tắt Đầy đủ
 PU PenUp Nhấc bút
 PD PenDown Hạ bút
 Bút vẽ
 SetpenColor m Đặt màu bút
 SetpenSize [n m] Đặt nét bút
 Làm việc Edit “tên thủ tục Mở cửa số soạn thảo thủ tục
 với thủ Save “Tên tệp.lgo Lưu các thủ tục
 tục Load “Tên tệp.lgo Nạp các thủ tục từ tệp
 Repeat n[các lệnh] Lặp lại n lần các lệnh trong cặp 
 Lệnh lặp dấu ngoặc vuông ([])
 Repeat m[...Repeat n[các lệnh]...] Câu lệnh lặp lồng nhau
 Việc hệ thống các câu lệnh theo từng nhóm sẽ giúp các em học sinh dễ vận 
dụng lệnh trong việc giải quyết những bài toán phát sinh trong chủ đề.
 b/ Đề xuất và thực hiện hướng giải quyết vấn đề
 Kỹ năng giải quyết vấn đề là một loại kỹ năng mềm có khả năng xử lý, giải 
quyết một hoặc nhiều vấn đề phát sinh. Kỹ năng này bao gồm nhiều phương pháp, 
cách thức để tìm ra giải pháp giải quyết cho một hay nhiều vấn đề. 
 Kỹ năng giải quyết vấn đề tốt sẽ giúp học sinh giữ bình tĩnh khi gặp những 
bài toán khó trong học tập. Thay vì bối rối, các em sẽ bình tĩnh suy nghĩ, xem xét 
cẩn thận mọi khía cạnh của vấn đề để đưa ra hướng giải quyết hợp lý nhất. 12
 + Học sinh sẽ dùng bút chì vẽ 1 đoạn thẳng có kích thước ước lượng 100 
bước theo một hướng nào đó rồi đổi hướng vẽ 1 góc 90 độ và lặp lại 4 lần hành 
động này thì kết quả cho thấy một hình vuông.
 * Giải quyết các bài toán vẽ hình thì giáo viên định hướng cho học sinh cần 
phải thực hiện các việc như sau để hoàn thành:
 1) Xác định yêu cầu của bài tập cần làm gì?
 2) Xác định hình cơ sở cho từng hình mẫu: hình gì, màu sắc và cỡ nét 
 vẽ.
 3) Phân tích tìm ra cách vẽ hình cơ sở.
 4) Viết thủ tục vẽ các hình cơ sở.
 5) Xác định số lượng hình cơ sở trong hình mẫu.
 6) Phân tích tìm ra cách vẽ hình mẫu.
 7) Viết thủ tục vẽ hình hoàn thiện cho hình mẫu.
 8) Báo cáo kết quả với giáo viên.
 Ví dụ: Viết chương trình gồm một hoặc nhiều thủ tục để vẽ các hình sau:
 Hình 1 Hình 2
 - Với bài tập này, sau khi học sinh đọc yêu cầu đề bài sẽ nắm được yêu cầu 
là “viết một hoặc nhiều thủ tục” để vẽ hình.
 - Vận dụng kỹ năng quan sát và phân tích hình mẫu, học sinh biết được rằng 
hình cơ sở để tạo cho hình mẫu 1 là hình cây cờ, có màu đỏ, nét bút số 3 và hình 
mẫu 2 là hình vuông, có màu xanh lơ, nét bút số 3. 
 - Muốn viết đúng thủ tục để vẽ ra hình cơ sở thì học sinh cần phải phân tích 
cách vẽ và ghi lại các thao tác cần thực hiện, sau đó đó sử dụng câu lệnh hợp lý 
để thực hiện.
 Cách vẽ hình 14
 Cách 1
 Hình cơ sở Tiến tới 65 bước quay phải 60 độ lùi lại 10 bước vẽ lại hình vuông
 Cách 2 Hình cơ sở Tiến tới 10 bước quay trái 60 độ lùi lại 65 bước vẽ lại hình vuông
 - Trong thủ tục hoàn thiện giáo viên cần nhắc nhở học sinh cần sử dụng các 
câu lệnh sau trước khi viết lệnh vẽ hình: Lệnh đặt màu bút vẽ, lệnh đặt nét bút vẽ. 
(có nghĩa là muốn hình vẽ có màu gì, nét vẽ bao nhiêu thì chúng ta phải thực hiện 
chọn trước khi thực hiện vẽ hình đó)
 + Thủ tục vẽ Hình 1
 + Thủ tục vẽ Hình 2
 Hoặc 16
 REPEAT 10[hinhvuong RT 360/10]
 ...
 * Tóm lại để giải quyết vấn đề cho một bài toán trong thế giới Logo nói riêng 
và các bài toán ở các môn học khác nói chung thì học sinh cần phải có các kỹ 
năng đọc-hiểu, quan sát, phân tích hợp lý để phát hiện vấn đề của bài toán cần gì 
và đề xuất hướng giải quyết. Hệ thống các kiến thức đã học thành các nhóm nhằm 
giải quyết một vấn đề nào đó và thực hiện ghi nhớ. Khi đọc, quan sát và phân 
tích, học sinh phải ghi ra hoặc vẽ ra thứ tự các vấn đề cần giải quyết, từ đó chuyển 
các thao tác đã phân tích thành câu lệnh hoặc công việc tương ứng và sắp xếp hợp 
lý thì vấn đề sẽ được giải quyết.
 2.4. Khả năng áp dụng của sáng kiến:
 - Với những biện pháp nêu trên, sáng kiến này có tính khả thi khi thực hiện, 
học sinh tự tin, mạnh dạn hơn trong việc học, giờ học tạo được sự hứng thú và 
sôi nỗi phát biểu ý kiến xây dựng bài học, giúp các em phát huy tốt năng lực và 
phẩm chất của mình.
 - Sáng kiến có một số phương pháp có thể áp dụng cho các môn học ở các 
cấp, với môn tin học theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 chúng ta cũng 
có thể áp dụng cho chủ đề “Giải quyết vấn để với sự trợ giúp của máy tính” với 
ngôn ngữ lập trình trực quan SCRATCH khối lớp 4 và 5 cho các năm học sau. 
 2.5. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng 
sáng kiến theo ý kiến của tác giả và theo ý kiến của tổ chức, cá nhân đã tham 
gia áp dụng sáng kiến lần đầu, kể cả áp dụng thử.
 2.5.1. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng 
sáng kiến theo ý kiến của tác giả:
 - Giáo viên cần nhận thức một cách đúng đắn tính tất yếu của việc đổi mới, 
từ đó chủ động suy nghĩ, tìm tòi, vận dụng linh hoạt các phương pháp phù hợp 
theo từng bài học khác nhau nhằm giúp học sinh biết cách tự học, tự nghiên cứu, 
sáng tạo trong quá trình học tập.
 - Giúp giáo viên nâng cao được kỹ năng xây dựng kế hoạch bài dạy, xây 
dựng tốt các câu hỏi phù hợp với lứa tuổi, tăng độ hứng thú cho các em khi tham 
gia buổi học.
 - Giúp học sinh nhận thức đúng đắn về sự cần thiết và lợi ích của tự học. 
Phát triển tốt các kỹ năng như: đọc tài liệu, phân tích và giải quyết các tình huống 
phát sinh trong quá trình học trên lớp.