Sáng kiến kinh nghiệm Rèn luyện kỹ năng nói cho học sinh Lớp 9 qua hoạt động nhóm trong tiết đọc - Hiểu văn bản và tiết luyện nói

 Và ở một vài giáo viên, việc dạy tiết Đọc-hiểu văn bản rơi vào đơn điệu, 
nhàm chán bởi giáo viên chỉ sử dụng hệ thống câu hỏi phát vấn, đàm thoại. 
Những học sinh phát biểu đa số là học sinh khá giỏi. Còn những học sinh trung 
bình, yếu kém thì vẫn cứ trầm lặng, nhút nhát việc tạo hứng thú cho những đối 
tượng này hầu như không có. Và như thế nhiều học sinh không có cơ hội để rèn 
kĩ năng nói. 
 Khi giáo viên có sự đầu tư cho tiết dạy và hướng dẫn cho học sinh chuẩn bị 
chu đáo thì việc tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm trong giờ học tiết đọc-hiểu 
văn bản cũng như trong tiết luyện nói đạt hiệu quả cao. Không khí học tập của 
học sinh khác hẳn khi GV (giáo viên) thuyết giảng. Ở các em lộ rõ sự thích thú, 
đa số các thành viên trong nhóm có vẻ háo hức và nói một cách tự nhiên. Tất cả 
như có một luồng điện vô hình nào đó được lan truyền cho cả lớp làm nóng lên 
không khí học tập. Nhiều em giơ tay xin được trình bày kết quả thảo luận, được 
trình bày những điều mà nhóm đã phát hiện, cảm nhận tổng hợp và thật là thoả 
mãn với những kiến thức được chắc lọc rút ra từ chính sự hiểu biết của các em. 
Đó cũng là lúc GV cho các em thêm sự tự tin vào khả năng của mình, các em sẽ 
cố gắng hơn để được phát biểu, nói trước lớp trong lần sau. Đây cũng là kĩ năng 
vừa giúp các em thể hiện mình, tự bày tỏ những suy nghĩ cảm xúc những điều 
cảm thụ, phân tích, đánh giá một cách tự tin trứơc tập thể. Vừa là biện pháp có 
khả năng khắc phục đựơc những khó khăn, thực trạng mà chúng ta đang quan 
tâm. Từ đó nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn.
 Qua nhiều năm giảng dạy Ngữ văn (đặc biệt thường xuyên dạy lớp 9) với 
những thuận lợi và khó khăn mà bản thân tôi đã gặp trong quá trình dạy - học bộ 
môn nói chung và tiết luyện nói, nói riêng, tôi đã rút ra được những vấn đề 
mang tính kinh nghiệm. Tôi xin mạnh dạn trình bày sáng kiến của mình về việc: 
“Rèn luyện kỹ năng nói cho học sinh lớp 9 qua hoạt động nhóm trong tiết đọc 
- hiểu văn bản và tiết luyện nói”. 
 II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI. Để đảm bảo tính khoa học, khách quan và chân thực của kết quả nghiên cứu đề 
tài, ngay từ đầu tôi đã xác định đối tượng và phạm vi nghiên cứu cụ thể của đề 
tài là: 
 1. Những tình huống sư phạm bản thân đã gặp và giải quyết trong quá trình 
dạy học giờ thảo luận nhóm, giờ luyện nói trên lớp. 
 2. Những khó khăn và thuận lợi đối với GV và HS trong tiết học luyện nói.
 3. Những kinh nghiệm mà bản thân học hỏi tích lũy được kết hợp với những 
kiến thức nghiệp vụ được bồi dưỡng qua các lớp chuyên đề của Phòng, nhà 
trường và tổ chuyên môn liên quan đến kĩ năng nói và giờ luyện nói.
 4. Những mục tiêu cần đạt theo chuẩn kiến thức, kĩ năng đối với bài học 
luyện nói.
 5. Thực trạng của vấn đề dạy học bài luyện nói và khả năng nói của học sinh 
trước một vấn đề.
 Đối tượng áp dụng, thử nghiệm của đề tài là các em học sinh ở các lớp 6A7, 
9A9 (thực nghiệm năm trước ở lớp 8A8 và lớp 8A9 (nay là 9A9) mà bản thân 
đang phụ trách giảng dạy tại trường THCS Ngũ Hiệp trong năm học 2022 – 
2023 này.
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tôi đã sử dụng phối hợp nhiều phương pháp 
điều tra, nghiên cứu khác nhau. Sau đây là một vài phương pháp tiêu biểu:
+ Phương pháp quan sát và thu thập thông tin giúp tôi biết được thực tiễn của 
vấn đề nghiên cứu.
+ Phương pháp điều tra thông qua phiếu điều tra và hoạt động giao tiếp nhằm 
tìm hiểu những thuận lợi và khó khăn cũng như những mong muốn của học sinh 
trong tiết học luyện nói cũng như trong những giờ thảo luận nhóm.
+ Phương pháp phân tích, phân loại áp dụng trong việc giải quyết các tình 
huống sư phạm gặp phải, phân tích bản chất hiện tượng, phân nhóm hoạt động 
cho học sinh PHẦN II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU VÀ CÁC BIỆN PHÁP THỰC HIỆN.
 1. Những yêu cầu cần thiết đối với GV và HS trong quá trình dạy- học bài 
luyện nói và trong giờ thảo luận nhóm.
 1.1. Yêu cầu đối với học sinh. 
Ngay từ đầu năm học, tôi phổ biến những qui định đối với việc học Ngữ văn nói 
chung và kĩ năng luyện nói, nói riêng để học sinh có tâm thế chuẩn bị.
a. Dụng cụ:
 - Đầy đủ sách giáo khoa
 - Vở: Vở học, vở soạn, vở bài tập
 - Bảng phụ (mỗi nhóm có một bảng phụ). 
b. Chia nhóm:
 - Để tiện hoạt động thảo luận, tôi chia lớp làm 6 nhóm, mỗi nhóm 6 - 8 em 
liền kề nhau, đưa ra các câu hỏi thảo luận ngắn trong một tiết học văn bản hoặc 
tiếng Việt.
 - Đối với tiết luyện nói, chia lớp làm 4 nhóm, mỗi nhóm từ 8 - 10 em. Trong 
mỗi nhóm cử ra một em viết chữ rõ ràng chịu trách nhiệm ghi vào bảng phụ sau 
khi đã thống nhất ý kiến trong nhóm. Các em còn lại trong nhóm đều ghi vào vở 
soạn của mình ý kiến thống nhất của nhóm.
c. Ý thức chuẩn bị bài ở nhà và ở lớp:
 - Chuẩn bị bài mới ở nhà: Theo yêu cầu của GV mà các em có thể chuẩn bị 
từng cá nhân hoặc chuẩn bị theo nhóm. Với tiết Luyện nói phải soạn một dàn ý 
chi tiết và phải dự kiến lời nói dựa vào dàn ý đó.
 - Trong giờ truy bài 15 phút, học sinh trong các nhóm hội ý, trao đổi những 
vướng mắc băn khoăn trong quá trình chuẩn bị, tiến hành tập nói trong nhóm.
 - Hoạt động trong giờ học: thảo luận nhóm, trình bày bài nói.
d. Phiếu đánh giá nhận xét (dành cho phần luyện nói).
 Mỗi em phải có phiếu nhận xét trong sổ tay. Sổ này dùng cho suốt năm học. 2. Rèn kĩ năng “nói” qua hoạt động thảo luận nhóm trong tiết đọc - hiểu 
văn bản.
 Thường trong một tiết học Ngữ văn sẽ có từ 1-2 câu hỏi thảo luận nhóm, thời 
gian thảo luận từ 3-5 phút, thường là dạng câu hỏi mở, tôi cho các em thảo luận 
nhóm. Đây là những câu hỏi ngắn, học sinh tư duy trả lời.
 - Trước hết cá nhân trình bày quan điểm của mình trước nhóm: 
 Các em cần đọc kỹ câu hỏi, xác định nội dung yêu cầu của câu hỏi, suy nghĩ 
và viết ra trong vở của mình, sau đó trình bày ra nhóm, nêu ý kiến của mình 
giống bạn thì nhất trí khỏi phải nói lại mất thời gian. Từ các ý kiến, nhóm 
trưởng khái quát lại nội dung mà nhóm đã nhất trí, mỗi em trong nhóm phải 
nắm vững nội dung đó. Em được cử ghi chép sẽ ghi vào bảng phụ.
- Trình bày ý kiến của nhóm trước lớp: Hết thời gian thảo luận giáo viên có thể 
gọi bất kỳ một em trong nhóm trả lời. Các nhóm còn lại sẽ nhận xét ý kiến về 
phần trình bày của nhóm bạn
* Giáo viên nhận xét (Cần chú ý hai mặt):
 - Nội dung nói: phải đáp ứng yêu cầu của câu hỏi thảo luận nhóm không thiếu, 
không thừa tránh dàn trải, lan man thiếu tập trung.
 - Kĩ năng nói: trình bày lưu loát, mạch lạc, làm rõ vấn đề bằng giọng nói tự 
nhiên, to, rõ dễ nghe, tránh đọc ê a, hoặc nói quá nhỏ, nói nhát gừng. 
 Thảo luận nhóm là một hình thức hoạt động dạy học tạo môi trường thuận lợi 
cho học sinh trao đổi, bàn bạc một cách tự nhiên trước những thành viên đồng 
trang lứa có quan hệ bè bạn gần gũi về những vấn đề nội dung, ý nghĩa, giá trị 
nghệ thuật của văn bản văn học. Các em có sự đoàn kết hợp tác để từ đó phát 
triển khả năng nhận thức cảm thụ về văn học, mạnh dạn giải quyết các vấn đề 
đặt ra trong quá trình khai thác phân tích văn bản. Đặc biệt là qua thảo luận 
nhóm, kĩ năng nói của học sinh được học sinh rèn luyện dần dần một cách chắc 
chắn, hiệu quả. 
 * Một số câu hỏi thảo luận nhóm để luyện nói cho học sinh lớp 9 trong tiết 
Đọc - hiểu văn bản. Thời gian thảo luận là 3-5 phút. - Ở bài “Đoàn thuyền đánh cá”, cuối bài có thể cho HS thảo luận câu: 
“Theo em, nhờ đâu nhà thơ sáng tác nên bài thơ Đoàn thuyền đánh cá với 
những câu thơ hấp dẫn như vậy?” (Trực tiếp quan sát; dồi dào trí tưởng tượng; 
tấm lòng tha thiết với vẻ đẹp và sự giàu có của đất nước)
 - Ở bài “Bếp lửa”, cho HS thảo luận: “Khi viết lời thơ: Nhưng vẫn chẳng 
lúc nào quên nhắc nhở / Sáng mai này bà nhóm bếp lên chưa?, người cháu 
muốn nhắc bà nhóm lửa hay nhắc ai? Nhắc điều gì?” (Tự nhắc mình không 
được quên những lận đận đời bà, không được quên tấm lòng ấm áp của bà, 
không được quên sự tận tụy hy sinh và tình nghĩa của bà)
 - Ở bài “Lặng lẽ Sa Pa”, ở cuối bài cho HS thảo luận câu: “Vì sao tác giả 
không đặt tên cụ thể cho từng nhân vật của mình mà chỉ gọi theo giới tính, tuổi 
tác, nghề nghiệp?” (Để ca ngợi những con người có phẩm chất tốt đẹp ở mọi lứa 
tuổi, mọi ngành nghề, những con người âm thầm lặng lẽ cống hiến cho tổ quốc, 
làm tăng thêm sức khái quát của truyện).
 - Ở bài “Chiếc lược ngà” khi tìm hiểu nhân vật bé Thu, có thể cho HS thảo 
luận câu: “Bé Thu đã không nhận Ba vì vết sẹo trên mặt ông Sáu, nhưng cũng từ 
vết sẹo ấy, Thu đã nhận ra người cha yêu quí của mình. Theo em, có thể hiểu 
như thế được không? Vì sao?” (Được, vì Thu sợ vết sẹo do chưa biết ông Sáu là 
cha mình. Khi biết ba mình là Ông Sáu, Thu đã hôn lên vết sẹo trên má ba nó. 
Đó là tình cảm ruột thịt...). Hay câu: “Đọc Chiếc lược ngà, em cảm nhận được 
vẻ đẹp nào trong tình cảm cha con Bé Thu?” (Tình cha con sâu nặng, bền chặt 
dù trong hoàn cảnh éo le).
 - Ở bài “Bàn về đọc sách”, sau khi tìm hiểu văn bản, cho HS thảo luận câu: 
“Những lời bàn trong văn bản “Bàn về đọc sách” cho ta những lời khuyên bổ 
ích nào về sách và việc đọc sách?” (Sách là tài sản tinh thần quí giá của nhân 
loại. Muốn có học vấn phải đọc sách. Biết cách đọc sách thì mới tích lũy và 
nâng cao học vấn). Hay là câu: “Cách viết văn nghị luận trong bài “Tiếng 
nói của văn nghệ” có gì giống và khác so với bài “Bàn về đọc sách”? (giống: 
đều là lập luận từ các luận cứ giàu lý lẽ, dẫn chứng xác thực; khác: tiếng nói văn Mỗi em đều phải soạn bài ở nhà. Tới lớp, trước khi tiến hành luyện nói, lớp 
trưởng kiểm tra việc soạn bài của lớp thông qua tổ trưởng, nhóm trưởng, sau đó 
báo cáo cho giáo viên. Giáo viên kiểm tra xác suất từ 5-10 em
c. Tiến hành luyện nói:
 Trước hết giáo viên cho học sinh nêu lại đề bài và ghi lên bảng. Tiếp theo cho 
các em phân tích đề và nêu nội dung yêu cầu cần đạt theo các bước tiến hành 
mà các em đã học. Sau đó, giáo viên chiếu ghi dàn ý để các em theo dõi và cho 
các em thảo luận và nói theo nhóm lớn (8 - 10 em). Phần mở bài cho một nhóm 
thảo luận; phần thân bài có thể cho 2-3 nhóm thảo luận, tùy theo số luận điểm 
của đề tài; phần kết luận, một nhóm thảo luận. Thời gian thảo luận và nói trước 
nhóm là 10 phút. Trong quá trình thảo luận, mỗi em trong nhóm phải nói lên 
được nội dung mà mình đã soạn ở nhà để cả nhóm bàn bạc góp ý đi đến thống 
nhất và hình thành một đoạn văn tương đối hoàn chỉnh. Em được phân công ghi 
sẽ ghi ý chính vào bảng phụ. Cả nhóm đều phải nắm vững ý kiến chung của tổ. 
Hết thời gian thảo luận, gọi một em đại diện trong nhóm trả lời. Khi có một em 
nói, cả lớp sẽ theo dõi, ghi nhận xét vào phiếu. Mỗi một em trình bày xong, GV 
sẽ chỉ định một em nhận xét đánh giá (có thể 2-3 em nhận xét). Sau khi các 
nhóm trình bày xong, GV cho một em khá hoặc giỏi nói lại toàn bài cho cả lớp 
nghe. Cuối cùng giáo viên góp ý bổ sung để lớp rút kinh nghiệm. 
* Các bước thực hiện trong tiết luyện nói tôi tiến hành theo trình tự sau đây:
- Bước 1: Kiểm tra việc chuẩn bị bài luyện nói của học sinh (2 phút)
- Bước 2: GV cùng HS tìm hiểu đề và xây dựng dàn bài đại cương (3 phút)
- Bước 3: GV nêu yêu cầu về hình thức, nội dung nói và các yêu cầu khác (2 p)
- Bước 4: HS luyện nói trong nhóm (10 phút)
- Bước 5: HS luyện nói trước lớp (20-25 phút)
- Bước 5: Giáo viên tổng kết tiết luyện nói (3 phút).
 Đối với lớp 9, có 2 bài luyện nói. Đó là: Luyện nói về tự sự kết hợp với nghị 
luận và miêu tả nội tâm; Luyện nói về văn nghị luận: Nghị luận về một đoạn 
thơ - bài thơ. Trong giờ luyện nói, tôi chú ý nhắc nhở HS mấy điểm sau: a. Yêu cầu :
- Nghị luận về một khổ thơ trong bài thơ
- Vấn đề nghị luận: Phân tích, cảm nhận về cái hay cái đẹp về nội dung và hình 
thức của khổ thơ đầu trong bài thơ “Sang thu” của nhà thơ Hữu Thỉnh
 b. Dàn ý nội dung bài nói: 
 * Mở bài : 
 - Giới thiệu tác giả-Tác phẩm
 - Giới thiệu khổ thơ đầu
 - Nêu khái quát về giá trị nội dung của khổ thơ.
 * Thân bài: Cảm nhận thu sang của tác giả.
 - Bức tranh vô hình của thời gian: Khúc giao mùa: hạ-thu
 - Bức tranh được vẽ lên bởi giác quan đa dạng của người họa sĩ. (Bắt đầu là 
khứu giác"xúc giác -> Thị giác -> đến cảm nhận của nhà thơ)
 - “Mùi hương ổi phả vào trong gió se”- Câu thơ có cái ấm nồng của mùa hạ 
lại có cái lạnh se của mùa thu -> Sự giao mùa kỳ diệu. Dòng cảm xúc bất ngờ.
 - Hai câu thơ đầu thoáng chút bâng khuâng xao xuyến.
 - Mạch cảm xúc tiếp tục ở 2 câu cuối“Sương chùng chình qua ngõ/Hình như 
thu đã về”: Sương chùng chình đi qua như cố ý chậm lại. Một cảm giác mơ hồ, 
hư hư thực thực ấy đã gợi nên một thời điểm nhạy cảm rất khó xác định “hình 
như thu đã về”.
* Ví dụ một tiết luyện nói lớp 9 (Tiết 135. Nghị luận về một bài thơ). 
 TG HOẠT ĐỘNG CỦA GV HOẠT ĐỘNG CỦA NỘI DUNG
 HS
3’ *HOẠT ĐỘNG 1: *Đề bài:
 Hướng dẫn tìm hiểu đề. Bài thơ “Mùa xuân 
 -GV ghi đề lên bảng. - HS đọc đề bài. nho nhỏ” là những 
 -Hướng dẫn HS phân tích lời tâm nguyện thiết 
 đề. -HS: +HS: Kiểu bài : tha, cảm động của