Sáng kiến kinh nghiệm Rèn luyện kĩ năng phân tích biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa trong chương trình Địa lý THCS

 MỤC LỤC
PHẦN I: MỞ ĐẦU ...............................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu.........................................................................................1
3. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu của đề tài: 
.....................................................1
4. Phương pháp nghiên cứu: 
.................................................................................1
5. Thời gian nghiên 
cứu:.......................................................................................1
PHẦN III: NỘI DUNG .........................................................................................2
2.1: Thực trạng ......................................................................................................2
2.2: Giải pháp và biện pháp 
:.................................................................................2
 2.2.1. Mục tiêu 
 ............................................................................................2
 2.2.2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp.............2
2.3. Kết quả đạt được. 
...........................................................................................7
 2.3.1. Đối với giáo viên: 
.............................................................................7
 2.3.2. Đối với học sinh: 
..............................................................................8
2.4. Bài học kinh nghiệm. 
.....................................................................................8
 2.4.1. Đối với giáo viên: 
.............................................................................8 PHẦN I: MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài:
 Từ thực tiễn của việc thực hiện giảng dạy chương trình - sách giáo khoa 
Địa lí ở trường THCS trong các năm vừa qua, nhằm góp phần nâng cao khả 
năng phân tích các loại biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa cho giáo viên và học sinh 
đồng thời giúp học sinh qua các biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa có khả năng 
nhận thức kiến thức và tự hoàn thiện kiến thức về các môi trường tự nhiên. Tôi 
nhận thấy rằng việc rèn luyện kĩ năng phân tích biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa 
trong dạy học địa lí và đưa ra những nguyên tắc chung trong việc rèn luyện kĩ 
năng phân tích biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa là hết sức quan trọng và cần thiết. 
Chính vì vậy tôi đã lấy đề tài “Rèn luyện kĩ năng phân tích biểu đồ nhiệt độ và 
lượng mưa trong chương trình Địa lý THCS” làm đề tài nghiên cứu của mình.
2. Mục đích nghiên cứu: 
 - Giúp học sinh có kĩ năng phân tích biểu đồ nhiệt độ - lượng mưa một cách 
 thành thục.
 - Giúp học sinh có khả năng nhận thức kiến thức và nắm vững kiến thức 
 trong và sau bài học. 
 - Góp phần thực hiện chủ nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập bộ môn.
3. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu của đề tài:
 a. Giới hạn nghiên cứu: đề tài này tôi nghiên cứu ở một số bài học địa lí 
 THCS trong chương trình- sách giáo khoa bậc THCS và giới hạn trong việc 
 tạo kĩ năng phân tích biểu đồ nhiệt độ - lượng mưa cho học sinh.
 b. Phạm vi nghiên cứu: Học sinh Trường THCS Lương Thế Vinh
4. Phương pháp nghiên cứu:
 - Phương pháp thử nghiệm
 - Phương pháp phân tích hệ thống
 - Phương pháp bản đồ, biều đồ.
 - Phương pháp khảo sát, thống kê.
 1 PHẦN II: NỘI DUNG
2.1: Thực trạng
 Trong quá trình nghiên cứu tôi nhận thấy, học sinh trường THCS Lương 
Thế Vinh đang gặp phải nhiều khó khăn trong việc phân tích biểu đồ nhiệt độ và 
lượng mưa trong môn học Địa lí. Tôi có hỏi một số bạn học sinh về những khó 
khăn của em trong việc phân tích một biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa thì bạn có 
trả lời: “ Thưa thầy, em đang không biết cách làm sao để phân tích được mối 
quan hệ giữa lượng mưa và nhiệt độ để xác định được đúng đặc điểm khí hậu ở 
nơi đó ạ.”. Chắc hẳn đây cũng là những băn khoăn của rất nhiều bạn học sinh 
trong trường. Nguyên nhân thì có nhiều nhưng lí do chính của của vấn đề này 
một phần do các em chưa nghiêm túc với việc học những môn được coi là môn 
phụ như Địa lí, một phần cũng do trong quá trình giảng dạy các bạn chưa hiểu 
hết được ý đồ của giáo viên nên dẫn đến hiểu sai lệch vấn đề và tỏ ra chán nản. 
Vì vậy tôi muốn làm đề tài nghiên cứu này để giúp các em học sinh dễ dàng hơn 
trong việc phân tích biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa trong chương trình học Địa 
lí THCS.
2.2: Giải pháp và biện pháp
2.2.1. Mục tiêu
 - Giúp học sinh hiểu rõ về các nội dung chủ yếu của biểu đồ nhiệt độ và 
 lượng mưa
 - Hướng dẫn học sinh kĩ năng phân tích biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa
2.2.2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp
a. Nội dung chủ yếu về biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa trong chương trình địa 
lí 7
* Cấu trúc của biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa
 Biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa thể hiện tình hình khí hậu của một địa 
phương qua hai yếu tố: Nhiệt độ và lượng mưa trung bình của các tháng trong 
năm. Biểu đồ gồm có hai trục tung hai bên và một trục hoành. Trục tung bên 
phải có các vạch chia đều về nhiệt độ, tính bằng độ C( 0C); trục tung bên có các 
 3 - Từ 25mm - 50mm là tháng hạn ( Trung bình năm từ 300mm – 600mm).
 - Dưới 25 mm là tháng kiệt ( Chỉ có ở hoang mạc và bán hoang mạc – 
 Trung bình năm dưới 300mm).
* Tham chiếu các chỉ số nhiệt độ và lượng mưa để nhận biết đặc điểm khí 
hậu của một địa phương thuộc kiểu khí hậu nào. 
 - Nóng ẩm, mưa nhiều quanh năm: Môi trường xích đạo ẩm .
 - Mưa tập trung một mùa, nhiệt độ lớn hơn 20 0C, thời kỳ khô hạn kéo dài: 
 Môi trường nhiệt đới 
 - Mùa đông ấm, hè mát, mưa quanh năm và mưa nhiều vào thu đông: Môi 
 trường ôn đới hải dương. 
 - Mùa đông rét, hè mát, mưa nhiều vào hè: Ôn đới lục địa .
 - Mưa ít, nhiệt độ cao quanh năm, đông lạnh: Môi trường hoang mạc. 
 - Mùa hạ nóng và khô. Mùa đông không lạnh lắm. Mưa nhiều vào thu 
 đông: Khí hậu Địa Trung Hải.
b. Hướng dẫn học sinh kĩ năng phân tích biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa.
Nguyên tắc chung:
 Đọc đại lượng nhiệt độ cần khai thác:
 - Tháng nóng nhất là tháng mấy, nhiệt độ là bao nhiêu? Tháng lạnh nhất là 
 tháng mấy, nhiệt độ là bao nhiêu?
 - Mùa nóng từ tháng nào đến tháng nào, mùa lạnh từ tháng nào đến tháng 
 nào?
 - Một năm có mấy lần nhiệt độ lên cao? 
 - Chênh lệch nhiệt độ ( biên độ nhiệt) ? Nhiệt độ trung bình năm? 
 - Qua đó biết đặc điểm chế độ nhiệt thuộc kiểu khí hậu nào. 
 Đọc đại lượng lượng mưa cần khai thác:
 - Mưa nhiều nhất vào tháng nào? Lượng mưa là bao nhiêu? Mưa ít nhất là 
 tháng nào? Lượng mưa là bao nhiêu? 
 - Mùa mưa từ tháng nào đến tháng nào, mùa khô từ tháng nào đến tháng 
 nào? 
 5 được nội dung sẽ thực hành phân tích cùng trao đổi và nhận xét để thấy cái 
được và chưa được của mình để có biện pháp khắc phục kịp thời. Sau những giờ 
học trên lớp giáo viên nên cho thêm các bài tập khác ôn luyện ở nhà để học sinh 
sẽ khắc sâu được kiến thức cho những bài học tiếp theo. Với những học sinh cá 
biệt giáo viên nên kiên nhẫn “chỉ mặt đặt tên” để giúp các em từ từ ghi nhớ có 
thể có thêm các phần quà động viên mỗi khi các em hoàn thành chính xác bài 
tập.
d. Các ví dụ cụ thể:
Ví dụ 1: 
 Biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa ở 3 địa điểm của châu Âu (LS và ĐL 7 
trang 100): Xác định mỗi biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa dưới đây thuộc kiểu 
khí hậu nào ở châu Âu. Vì sao?
Hỏi:
 Đường biểu diễn trung bình của các tháng trong năm cho thấy nhiệt độ 
của 3 địa điểm có đặc điểm gì?
 Lượng mưa cả năm khoảng bao nhiêu? Sự phân bố lượng mưa trong năm 
ra sao? Sự chênh lệch giữa lượng mưa tháng thấp nhất và lượng mưa tháng cao 
nhất là khoảng bao nhiêu milimet?
 7 a. Dựa vào hình 1.2, em hãy cho biết hai trạm khí tượng trên đây thuộc kiểu khí 
hậu nào?
b. Nhận xét đặc điểm nhiệt độ và lượng mưa tại hai trạm khí tượng trên.
Trả lời:
a.
Trạm khí tượng Bret (Pháp) thuộc kiểu khí hậu ôn đới hải dương.
Trạm khí tượng Ca-đan (Nga) thuộc kiểu khí hậu ôn đới lục địa.
b.
* Trạm khí tượng Bret (Pháp)
 Nhiệt độ:
+ Nhiệt độ mùa hè (từ tháng 4 đến tháng 6) từ 10 - 15oC.
+ Nhiệt độ mùa đông (từ tháng 10 đến tháng 12) từ 8 - 13,5oC.
+ Không có tháng nào trong năm nhiệt độ dưới OoC.
+ Nhiệt độ tháng cao nhất khoảng 18oC (tháng 8), nhiệt độ tháng thấp nhất 
khoảng 80C (tháng 1), biên độ nhiệt năm không quá lớn (10oC).
- Lượng mưa: 820mm/năm.
=> Khí hậu mùa hè mát, mùa đông không lạnh lắm, mưa quanh năm, lượng mưa 
nhiều.
* Trạm khí tượng Ca-đan (Nga) 
 9 Giảng dạy các lớp (có sử dụng máy chiếu projector) thì việc sử dụng biểu 
đồ nhiều hơn, thuận tiện hơn. Học sinh nắm và hiểu nội dung qua sơ đồ nhanh 
hơn, phát huy được tính tích cực sáng tạo của các em.
 Sau thời gian giảng dạy với phương pháp mà đề tài này đề ra với kết quả 
đạt được thể hiện rõ ở cuối kì học là số lượng học sinh nắm vững được kĩ năng 
phân tích biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa tăng lên rõ rệt, với khoảng trung bình 
70-80% học sinh ở các lớp có thể phân tích được biểu đồ nhiệt độ và lượng 
mưa.
2.4. Bài học kinh nghiệm.
 Để áp dụng thành công đề tài này vào thực tiễn dạy học Địa lý THCS, 
giáo viên phải thật sự hiểu rõ tầm quan trọng của bản đồ, biểu đồ nói chung, 
biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa nói riêng cũng như nắm vững các phương pháp 
phân tích các loại biểu đồ địa lý. Qua thực tế dạy học, tôi rút ra một số bài học 
sau đây:
2.4.1. Đối với giáo viên:
 - Kết hợp nhiều phương pháp dạy học với phương pháp dạy học trực quan có 
 bản đồ, biểu đồ nhằm gây hứng thú với học sinh và giúp học sinh chủ động 
 nắm bắt kiến thức.
 - Giáo viên có thể sử dụng biểu đồ nhiệt độ lượng mưa trong khi khai thác 
 nội dung bài học, trong củng cố bài học, kiểm tra bài cũ và cả rèn luyện kĩ 
 năng khi kiểm tra định kì.
 - Tạo hứng thú và động lực học tập cho học sinh trong suốt quá trình học.
 - Biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa là một thành tố quan trọng của dạy học địa 
 lý tự nhiên song không nên quá lạm dụng sẽ dẫn đến nhàm chán và mất 
 thời gian trong quá trình giảng dạy.
2.4.2. Đối với học sinh:
 - Trong quá trình học tập, học sinh cần phải tích cực hoạt động, chủ động tìm 
 tòi và sáng tạo để quá trình lĩnh hội kiến thức có hiệu quả.
 11 PHẦN III: KẾT LUẬN
 Việc đổi mới phương pháp trong dạy - học địa lí là cấp thiết nhưng việc 
áp dụng để đạt hiệu quả cao là cần thiết hơn, chính vì vậy đối với giáo viên cho 
dù có sử dụng bất kì phương tiện dạy học nào đi nữa cũng cần nắm vững kiến 
thức cơ bản, đầu tư kiến thức theo chiều sâu và đồng thời chuẩn bị tốt tất cả các 
phương án dạy học trong quá trình soạn bài ở nhà. Trong quá trình lên lớp giáo 
viên cần kết hợp nhuần nhuyễn các phương pháp cũng như các kĩ thuật dạy học 
tích cực để tăng thêm sự hứng thú và động lực học tập của học sinh.Vì vậy, việc 
nắm vững kĩ năng phân tích biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa cũng góp một phần 
trong quá trình dạy học tích cực đó.
 Trong quá trình làm đề tài do sự hạn chế của bản thân chắc chắn khó 
tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến bạn bè 
đồng nghiệp để cho đề tài tôi được đầy đủ và hoàn thiện hơn .
 Tôi xin chân thành cảm ơn!
 13