Sáng kiến kinh nghiệm Rèn luyện kĩ năng hợp tác nhóm cho học sinh trong dạy học phần sinh học tế bào Sinh học 10 - Kết nối tri thức

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƢỜNG THPT MƢỜNG QUẠ 
 ĐỀ TÀI: 
 RÈN LUYỆN KĨ NĂNG HỢP TÁC NHÓM CHO HỌC SINH 
 TRONG DẠY HỌC PHẦN DI TRUYỀN HỌC - SINH HỌC 12 
 ĐỀ TÀI: 
RÈN LUYỆN KĨ NĂNG HỢP TÁC NHÓM CHO HỌC 
SINH TRONG DẠY HỌC PHẦN SINH HỌC TẾ BÀO - 
 SINH HỌC 10 KNTT 
 Môn: Sinh học 
 Ngƣời thực hiện: Nguyễn Văn Thìn 
 Tổ: Hóa – Sinh – Thể - Địa 
 Năm thực hiện: 2022 
 Số điện thoại: 096307767 
 Môn: Sinh học 
 Ngƣời thực hiện: Nguyễn Văn Thìn 
 Tổ: Khoa học tự nhiên 
 Năm thực hiện: 2023 
 DANHSố điện MỤC thoại: CÁC 0963077676 TỪ VIẾT TẮT 
 MỤC LỤC 
 Trang 
Trang phụ bìa............................................................................................................ i 
Danh mục các chữ viết tắt ....................................................................................... ii 
Mục lục ...................................................................................................................iii 
Danh mục các bảng, sỏ đồ, biểu đồ ........................................................................ iv 
PHẦN I: ĐẠT VẤN ĐỀ ........................................................................................ 1 
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:......................................................... ............................ 1 
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU .............................................................................. 1 
3. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU ............................................................................ 1 
4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU  ............................................. 2 
5. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC  ......................................... 2 
6. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU  .......................................... 2 
7. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU  ................................. 2 
8. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI  ................ 3 
9. CẤU TRÚC ĐỀ TÀI ......................................................................................... 3 
PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU .............................................................. 4 
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .................. 4 
1.1. TỔNG QUAN NHỮNG VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ........................................ 4 
1.1.1. Trên thế giới ................................................................................................. 4 
1.1.2. Ở Việt Nam ................................................................................................. 4 
1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN ........................................................................................... 5 
1.2.1. Lý thuyết về hợp tác nhóm .......................................................................... 5 
1.2.2. Kĩ năng hợp tác nhóm ................................................................................ 13 
1.2.3. Một số công cụ rèn luyện năng lực hợp tác  ........................... 17 
1.3. CƠ SỞ THỰC TIỄN .................................................................................... 20 
1.3.1.Thực trạng dạy học theo hƣớng rèn luyện kĩ năng hợp tác nhóm cho 
 ngƣời học ở các trƣờng THPT .......................................................................... 20 
1.3.2. Cấu trúc chƣơng trình phần sinh học tế bào Sinh học 10 ......................... 22 
1.3.3. Sự phù hợp của việc rèn luyện kĩ năng hợp tác nhóm cho học sinh 
trong dạy học phần Sinh học tế bào - Sinh học 10 KNTT .................................. 22 3.4.2. Phân tích định tính .......................... 48 
PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................ ......................................... 48 
KẾT LUẬN ............................................................... .......................................... .48 
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 49 
PHỤ LỤC 
 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ 
1.Sơ đồ Trang 
Sơ đồ 1.1: Quy trình rèn luyện kĩ năng ................................................................ 14 
Sơ đồ 2.1: Các hoạt động của GV và HS trong hợp tác nhóm ............................. 26 
Sơ đồ 2.2: Các bƣớc của quy trình hợp tác nhóm trong dạy học .......................... 33 
Sơ đồ 2.3: Quy trình rèn luyện kĩ năng hợp tác nhóm trong dạy học ................... 37 
2.Biểu đồ 
Hình 3.1: Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt đƣợc của tiêu chí 1 qua 3 bài kiểm tra 
 ................................................................................................................................. 6 
Hình 3.2. Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt đƣợc của tiêu chí 2 qua 3 bài kiểm tra 
 ............................................................................................................................... 46 
Hình 3.2. Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt đƣợc của tiêu chí 3 qua 3 bài kiểm tra 
 ............................................................................................................................... 47 
Hình 3.2. Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt đƣợc của tiêu chí 4 qua 3 bài kiểm tra 
 ............................................................................................................................... 47 
Hình 3.2. Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt đƣợc của tiêu chí 5 qua 3 bài kiểm tra 
 ............................................................................................................................... 47 
 Kĩ năng hợp tác nhóm, quy trình và các công cụ rèn luyện kĩ năng hợp tác nhóm 
cho học sinh 
 3.2. Khách thể nghiên cứu 
 Quá trình dạy học Sinh học 10 KNTT. 
4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU 
 - Kĩ năng hợp tác nhóm. 
 - Nội dung dạy học Sinh học 10 đối với học sinh học theo Bộ sách KNTT. 
5. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC 
 Nếu thiết kế đƣợc quy trình và các công cụ rèn luyện kĩ năng hợp tác nhóm, 
vận dụng chúng trong dạy học phần Sinh học tế bào – Sinh học 10 thì có thể rèn 
luyện kĩ năng hợp tác nhóm cho học sinh. 
6. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 
 - Nghiên cứu những vấn đề lí luận và thực tiễn có liên quan đến đề tài: Kĩ năng 
hợp tác nhóm và việc rèn luyện kĩ năng hợp tác nhóm cho học sinh. 
 - Nghiên cứu phần Sinh học tế bào - Sinh học 10 KNTT 
 - Thiết kế quy trình và một số công cụ để rèn luyện kĩ năng hợp tác nhóm cho 
HS trong dạy học Sinh học tế bào - Sinh học 10 KNTT 
 - Vận dụng quy trình và các công cụ để tổ chức rèn luyện kĩ năng hợp tác nhóm 
cho học sinh trong dạy học phần Sinh học tế bào - Sinh học 10 KNTT 
 - Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá rèn luyện kĩ năng hợp tác nhóm cho học sinh. 
 - Thiết kế một số giáo án dạy học phần Sinh học tế bào học - Sinh học 10 KNTT 
theo hƣớng rèn luyện kĩ năng hợp tác nhóm cho học sinh 
 - Thực nghiệm sự phạm để đánh giá tính khả thi của giả thuyết đề ra. 
7. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
 a. Phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết 
 Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến nội dung kiến thức phần Sinh học tế 
bào - Sinh học 10 KNTT, kĩ năng hợp tác nhóm, rèn luyện kĩ năng hợp tác nhóm 
cho học sinh và phƣơng pháp giảng dạy Sinh học 
 b. Phƣơng pháp điều tra cơ bản 
 - Điều tra chất lƣợng việc dạy và dạy học phần Sinh học tế bào - Sinh học 10 
KNTT 
 - Điều tra thực trạng việc dạy học theo hƣớng rèn luyện kĩ năng hợp tác nhóm 
nói chung trong dạy học các môn học và rèn luyện kĩ năng hợp tác nhóm nói riêng 
 2 
 Phần II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 
1.1. TỔNG QUAN NHỮNG VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 
1.1.1. Trên thế giới 
 Dạy học hợp tác nhóm là ý tƣởng đã có từ rất lâu đời, đó là một một tƣ 
tƣởng dạy học dựa trên ý tƣởng tất cả cùng làm việc, chia sẻ thông tin với nhau để 
đạt đƣợc mục đích cuối cùng. 
 Ngƣời Do Thái cho rằng muốn học một điều gì cũng cần phải hợp tác với 
nhau, để lĩnh hội đƣợc nội dung kinh Talmud mỗi ngƣời học phải có 3 thứ: một 
bản kinh Talmud, một thầy dạy và một bạn học. Ngay từ đầu thế kỷ thứ nhất, 
Marco Fabio Quintilian cho rằng ngƣời học sẽ có rất lợi nếu biết nói những điều 
mình hiểu cho ngƣời khác cùng hiểu. Đến thế kỷ thứ XVII, Jan Amot Komenxki 
(1592 - 1670) tin rằng học sinh sẽ học tốt từ việc dạy cho bạn bè và học từ bạn bè 
của mình...Các nhà giáo dục tiên tiến đều đã nói đến lợi tích của hợp tác nhóm, HS 
sẽ học với nhau, giúp đỡ lẫn nhau, từ đó tạo ra một môi trƣờng học tập thuận lợi 
[15]. 
 Trong những năm 70 của thế kỷ XX nhiều nhà nghiên cứu đã thành lập 
nhóm “nghiên cứu hành động” để thiết kế các phƣơng pháp sƣ phạm trên cơ sở các 
mối quan hệ tƣơng tác giữa các cá nhân trong lớp học [18]. Tại hội nghị quốc tế 
đầu tiên về hợp tác nhóm tại Israel vào năm 1979, David Johnson; Elliot Aronson; 
Richard Schmuck và Larry Sherman đã đƣa ra giải pháp “Hợp tác học tập” hay còn 
gọi là hợp tác nhóm [23]. Họ đã trình bày bản chất, đặc điểm, cấu trúc, nguyên tắc 
của hợp tác nhóm, học tập cá nhân, học tranh đua và đã chỉ ra ƣu, nhƣợc điểm của 
từng cấu trúc của hợp tác nhóm. Gần nhất là tại hội nghị quốc tế IASCE họp ngày 
21 - 25/4 năm 2004 tại Singapore trong đó hợp tác nhóm đã đƣợc đƣa ra để thảo 
luận và xác định kĩ năng hợp tác nhóm phải đƣợc xem là định hƣớng trong dạy học 
(Brody et al, 2004) [21]. 
1.1.2. Ở Việt Nam 
 Hình thức hợp tác nhóm đã có từ lâu. Ông cha ta đã có câu:“ Học thầy 
không tày học bạn”. Đặc biệt sau Cách mạng tháng Tám, trong nhà trƣờng có 
phong trào học tập dân chủ, học tập nhóm, phong trào đó tồn tại và phát triển trong 
suốt những thập kỷ vừa qua dƣới những hình thức khác nhau. Học tập hợp tác 
nhóm diễn ra dƣới nhiều hình thức khác nhau nhƣ: Nhóm tự quản, nhóm đôi bạn 
cùng tiến, nhóm ngoại khóa, nhóm sinh hoạt câu lạc bộ...Vào những năm 70 của 
thế kỉ XX, phong trào học tập nhóm đã phát triển mạnh và có những kết quả tốt. 
Tuy nhiên, thời gian đó hợp tác nhóm là phong trào tự phát, chƣa có cơ sở khoa 
học vững chắc nên dần dần lắng xuống. 
 Những năm gần đây, với xu thế đổi mới PPDH theo hƣớng tích cực hóa hoạt 
động của học sinh, cùng với trào lƣu hội nhập quốc tế, các nhà nghiên cứu đã nhận 
 4 
 tác, giúp đỡ các thành viên khác trong nhóm hoàn thành các nhiệm vụ đƣợc giao 
[24]. 
 Tác giả Guskey T. R. cho rằng: Từ bản chất mà nói, hợp tác nhóm là một 
hình thức dạy học, nó yêu cầu từ 2 - 6 ngƣời trong cùng một nhóm, khác nhau về 
năng lực, sở thích, vùng miền... cùng nhau làm việc do GV phân công, trong nhóm 
các em sử dụng các kĩ năng hợp tác nhóm và giúp nhau học tập [20]. 
 - Hợp tác nhóm là nhiệm vụ của học sinh 
 Hợp tác nhóm là phƣơng thức học tập có sự tham gia, đóng góp trực tiếp của 
nhiều học sinh, cùng nhau làm việc để đạt đƣợc kết quả chung. Trong quá trình 
hợp tác học sinh tìm thấy lợi cho chính mình và cho tất cả các thành viên trong 
nhóm, thúc đẩy sự ảnh hƣởng tích cực lẫn nhau. 
1.2.1.1.3. Ưu điểm và nhược điểm của học hợp tác nhóm 
* Ưu điểm: 
 - Phát huy tính tích cực, tự lực và tính trách nhiệm của HS: Trong học 
nhóm, HS phải tự lực giải quyết nhiệm vụ học tập, đòi hỏi sự tham gia tích cực của 
các thành viên, trách nhiệm với nhiệm vụ và kết quả làm việc của mình. Hợp tác 
nhóm hỗ trợ tƣ duy, tình cảm và hành động độc lập, sáng tạo của HS. 
 - Phát triển năng lực cộng tác làm việc: Hợp tác nhóm là phƣơng pháp làm 
việc đƣợc HS ƣa thích. HS đƣợc luyện tập những kỹ năng cộng tác làm việc nhƣ 
tinh thần đồng đội, sự quan tâm đến những ngƣời khác và tính khoan dung. 
 - Phát triển năng lực giao tiếp: Thông qua cộng tác làm việc trong nhóm, 
giúp HS phát triển năng lực giao tiếp nhƣ biết lắng nghe, chấp nhận và phê phán ý 
kiến ngƣời khác, biết trình bày, bảo vệ ý kiến của mình trong nhóm. 
 - Hỗ trợ quá trình học tập mang tính xã hội: Hợp tác nhóm là quá trình học 
tập mang tính xã hội. HS học tập trong mối tƣơng tác lẫn nhau trong nhóm, có 
thể giúp đỡ lẫn nhau, tạo lập, củng cố các quan hệ xã hội và không cảm thấy phải 
chịu áp lực của GV. 
 - Dạy học nhóm tạo khả năng dạy học phân hoá: Lựa chọn nhóm theo hứng 
thú chung hay lựa chọn ngẫu nhiên, các đòi hỏi nhƣ nhau hay khác nhau về mức độ 
khó khăn, cách học tập nhƣ nhau hay khác nhau, phân công công việc nhƣ nhau 
hoặc khác nhau, nam HS và nữ HS làm bài cùng nhau hay riêng rẽ. 
 - Tăng cường kết quả học tập: Những nghiên cứu so sánh kết quả học tập 
của HS cho thấy rằng, những trƣờng học đạt kết quả dạy học đặc biệt tốt là những 
trƣờng có áp dụng và tổ chức tốt hình thức dạy học nhóm. 
* Nhược điểm 
 Hợp tác nhóm đòi hỏi thời gian nhiều. Thời gian 45 phút của một tiết học 
cũng là một trở ngại trên con đƣờng đạt đƣợc thành công cho công việc nhóm. Một 
 6