Sáng kiến kinh nghiệm Rèn kĩ năng làm bài đọc hiểu văn bản cho học sinh Lớp 6, 7 (bộ sách Kết nối tri thức)

 quen với cách học của bậc THCS đặc biệt trong môn Ngữ văn ( Tiểu học là môn 
Tiếng việt). Trong các giờ dạy học đọc hiểu văn bản, học sinh thường nghe và 
ghi chép lại bài giảng của giáo viên chứ chưa tự mình cảm thụ, tìm hiểu, khám 
phá văn bản. Do áp lực thi cử, tình trạng thầy cô đọc hộ, hiểu hộ, cảm thụ hộ học 
sinh diễn ra khá phổ biến. Chính vì thể, để làm được dạng bài này học sinh phải 
có một năng lực đọc hiểu văn bản nhất định trên một nền tảng kiến thức cơ bản. 
Vì vậy, tôi đã mạnh dạn nghiên cứu một số biện pháp để “Rèn kỹ năng làm bài 
đọc hiểu văn bản cho học sinh lớp 6, 7”. 
2. Mục đích
 Nghiên cứu đề tài này, tôi muốn đưa ra phương pháp hướng dẫn học sinh làm 
tốt phần đọc hiểu văn bản để nâng cao chất lượng môn Ngữ văn, đặc biệt là nâng 
cao chất lượng thi vào lớp 10 Trung học phổ thông.
3. Phạm vi đối tượng nghiên cứu 
 - Phạm vi: học sinh lớp 6,7
 - Đối tượng nghiên cứu của đề tài này là: kĩ năng làm bài đọc hiểu văn bản 
 cho học sinh lớp 6,7 bậc Trung học cơ sở.
4. Phương pháp nghiên cứu 
- Xây dựng cơ sở lí thuyết;
- Phương pháp thực nghiệm;
- Phương pháp kiểm tra, đánh giá học sinh;
- Tổng hợp, rút kinh nghiệm.
 2/20 3.Nội dung câu hỏi và bài tập đọc hiểu văn bản thường gặp
 Trong đề kiểm tra Ngữ văn phần đọc hiểu văn bản chủ yếu sử dụng bài tập 
trắc nghiệm và câu hỏi tự luận. Do đó học sinh cần đọc kĩ câu hỏi, bài tập và lựa 
chọn nội dung trả lời, cách diễn đạt đúng với yêu cầu. Nội dung các câu hỏi và 
các bài tập đọc hiểu văn bản thường hướng vào các vấn đề sau:
- Nội dung của văn bản, đoạn văn
- Những vấn đề về hình thức, nghệ thuật của văn bản như: Bố cục văn bản, các 
phương thức biểu đạt, các biện pháp tu từ, hình ảnh, chi tiết, từ ngữ, liên kết câu, 
kiểu câu.
 Câu hỏi và các bài tập đọc hiểu văn bản thường hướng vào đánh giá năng lực 
học sinh theo các mức độ: Nhận biết, thông hiểu và vận dụng
* Mức độ nhận biết: Thường hướng vào các vấn đề về thể loại, đề tài, phương 
thức biểu đạt, các biện pháp tu từ, hình ảnh, chi tiết, thông tin trực tiếp của văn 
bản.
* Mức độ thông hiểu: Thường hướng vào các vấn đề: Nêu nội dung chính của 
văn bản, lí giải nội dung văn bản, ý nghĩa của các biện pháp tu từ, chi tiết quan 
trọng trong văn bản
* Mức độ vận dụng: Hướng vào các vấn đề: Đánh giá hình thức, nội dung của 
văn bản, vận dụng ý nghĩa hoặc rút ra bài học từ văn bản để giải quyết các tình 
huống thực tiễn.
 II. Thực trạng của vấn đề:
 Dạng bài đọc hiểu văn bản là một dạng bài mới trong các đề kiểm tra, đề thi 
trong những năm gần đây. Phần đọc hiểu thường xoay quanh nhiều vấn đề với rất 
nhiều câu hỏi phong phú và đa dạng nhưng trong sách giáo khoa Ngữ văn và 
sách bài tập Ngữ văn không có những dạng bài tập cụ thể. Chính vì vậy đòi hỏi 
người giáo viên phải tự tìm tòi, nghiên cứu trong rất nhiều tài liệu, sắp xếp theo 
từng chủ đề, từng dạng, theo từng mức độ để cung cấp cho học sinh. Bài đọc hiểu 
cần tập trung vào đặc trưng thể loại.
 4/20 2. Một số biện pháp rèn kĩ năng đọc hiểu cụ thể:
2.1. Biện pháp 1: Rèn cho học sinh kỹ năng phân tích cấu trúc, phạm vi, yêu 
cầu của đề
 Để làm tốt phần đọc hiểu ngữ liệu mở, đòi hỏi học sinh cần có kĩ năng và 
kiến thức để phân tích được cấu trúc, phạm vi và yêu cầu của đề. Cụ thể:
* Cấu trúc của phần đọc hiểu
Cấu trúc của dạng bài đọc hiểu gồm hai phần:
- Phần 1: Ngữ liệu trong hoặc ngoài chương trình và sách giáo khoa (đoạn văn, 
đoạn thơ, bài thơ ngắn, mẩu truyện...). Nhưng xu hướng sẽ là một văn bản mới 
hoàn toàn, không có trong chương trình và sách giáo khoa.
- Phần 2: Thực hiện trả lời yêu cầu với các câu hỏi dựa trên chuẩn kiến thức và kĩ 
năng hiện hành, mức độ từ đễ đến khó. (thông thường từ 8 – 10 câu trắc nghiệm 
và 2 - 3 câu tự luận)
* Phạm vi của phần đọc hiểu
+ Văn bản trong chương trình (Nghiêng nhiều về các văn bản đọc thêm, ngữ liệu 
trong các bài tiếng Việt, phần viết)
+ Văn bản ngoài chương trình (Các văn bản cùng thể loại với các văn bản được 
học trong chương trình).
* Yêu cầu cơ bản của phần đọc hiểu
- Nhận biết về kiểu (loại), phương thức biểu đạt, cách sử dụng từ ngữ, câu văn, 
hình ảnh, các biện pháp tu từ,...
- Hiểu đặc điểm thể loại, phương thức biểu đạt, ý nghĩa của việc sử dụng từ ngữ, 
câu văn, hình ảnh, biện pháp tu từ, liên kết trong đoạn văn bản
- Hiểu nghĩa của một số từ trong văn bản.
- Khái quát được nội dung cơ bản của văn bản, đoạn văn.
- Bày tỏ suy nghĩ, rút ra bài học, liên hệ bản thânbằng một đoạn văn ngắn (độ 
dài từ 5 đến 7 câu)
2.2. Biện pháp 2: Chuẩn bị những kiến thức cần có để thực hiện việc đọc hiểu 
văn bản
 6/20 * Khi làm bài đọc hiểu văn bản truyện ngắn, học sinh cần nắm được đặc trưng 
thể loại truyện ngắn như: 
+ Nhận biết được các yếu tố của truyện (ngôi kể, các nhân vật trong truyện, cốt 
truyện, lời người kể chuyện, lời nhân vật)
+ Đề tài, nội dung của truyện.
+ Truyện mang đến cho người đọc những nhận thức gì, những hiểu biết gì về 
cuộc sống.
+ Xác định tính cách nhân vật trong truyện ngắn thể hiện qua hình dáng, cử chỉ, 
hành động, ngôn ngữ, suy nghĩ, tính cách của nhân vật, qua nhận xét của nhân 
vật khác trong truyện.
+ Truyện mang lại thông điệp gì cho người đọc.
- Kiến thức về kiểu câu, liên kết câu, từ ngữ, thành phần câu
- Kiến thức trình bày đoạn văn hoặc chuỗi câu
 Khi củng cố cho học sinh những kiến thức đó, giáo viên phải làm sao cho 
học
sinh ghi nhớ một cách bản chất, tránh việc ghi nhớ kiến thức lí thuyết quá nhiều 
mà không hiểu được bản chất.
2.3. Biện pháp 3: Rèn kĩ năng phân tích, nhận định các dạng câu hỏi đọc hiểu
 Các đạng câu hỏi chủ yếu sử dụng trong đánh giá năng lực đọc hiểu của 
học sinh thường có hai dạng:
Dạng 1: Câu hỏi trắc nghiệm (Học sinh lựa chọn đáp án đúng nhất)
Dạng 2: Câu hỏi trả lời ngắn 
- Là dạng câu hỏi học sinh phải viết câu trả lời dựa trên yêu cầu của câu hỏi một 
cách ngắn gọn, chính xác. Nội dung các câu hỏi độc lập, câu trên không gợi ý cho 
câu dưới. Dạng câu hỏi này thường được sử dụng chủ yếu trong các đề kiểm tra.
- Có hai dạng câu hỏi trả lời ngắn:
+ Câu hỏi đóng: là cầu hỏi được giới hạn rõ/ có một đáp án, thể hiện cách hiểu 
chính xác về văn bản.
 8/20 Câu 3: Nhân vật chính trong văn bản trên là ai?
A. Thỏ B. Khỉ C. Thỏ và khỉ D. Sói
Câu 4: Biện pháp tu từ chủ yếu được dùng trong văn bản là:
A. Nhân hóa. B. So sánh.
C. Điệp ngữ. D. Ẩn dụ.
Câu 5: Chi tiết “thỏ chạy đi báo cảnh sát” thể hiện phẩm chất gì của thỏ?
A. Gan dạ, dũng cảm B. Thông minh, nhanh trí
C. Năng động, hoạt bát D. Nhiệt tình, chăm chỉ
Câu 6: Đoạn trích thể hiện tình cảm, cảm xúc gì của tác giả đối với loài vật?
A. khen ngợi B. quan tâm C. tự hào D. trân trọng
Câu 7: Câu nào sau đây nói đúng chủ đề của đoạn trích? 
A. Đoạn trích ca ngợi sự quan tâm, giúp đỡ lẫn nhau trong cuộc sống.
B. Đoạn trích ca ngợi tình cảm của khỉ với gà.
C. Đoạn trích ca ngợi tinh thần đoàn kết của thỏ, khỉ, dê và gà. 
D. Đoạn trích ca ngợi sự thông minh, nhanh trí của thỏ. 
Câu 8: Theo em, có nên hành động như nhân vật khỉ khi đương đầu với sói 
không? Vì sao?
Câu 9: Qua việc làm của thỏ em rút ra được bài học gì? (Hãy trình bày trong 
khoảng 3 – 5 câu văn.)
 Với bài tập này, để trả lời đúng được các câu hỏi thì đòi hỏi học sinh phải 
có kiến thức thể loại truyện nói chung và truyện ngụ ngôn nói riêng. Học sinh cần 
nắm được các đặc trưng của truyện ngụ ngôn như: 
+ Nhận biết được một số yếu tố hình thức (sự kiện, tình huống, cốt truyện, nhân 
vật, bối cảnh không gian và thời gian, ngôn ngữ) và nội dung ( đề tài, chủ đề, 
ý nghĩa) của truyện ngụ ngôn.
+ Từ câu chuyện, liên hệ với bản thân, với cuộc sống hiện tại.
2.4. Biện pháp 4: Rèn kĩ năng đọc 
 10/20 thức biểu đạt hoặc những phương thức biểu đạt thì có thể trả lời nhiều phương 
thức.
- Nhận biết về nội dung: chi tiết, hình ảnh, sự kiện, vấn đề, thông tin... được thể 
hiện, phản ánh trực tiếp trong văn bản. 
 + Câu hỏi thường có các từ để hỏi như: “chỉ ra, hãy nêu, là gì...” 
+ Cách trả lời: tìm thông tin được đề cập trong câu hỏi -> ghi nội dung trả lời 
ngắn gọn, chính xác. (Phải ghi được ít nhất từ 2 thông tin trở lên). 
Ví dụ minh họa : 
Đọc đoạn trích sau và thực hiện các yêu cầu từ câu 1 đến câu 3
Hai người bạn đồng hành và con gấu
 Có hai người bạn đương1 đi trong rừng thì một chú gấu nhảy ra vồ. Tình cờ, 
người đi trước túm được một cành cây và ẩn mình trong đám lá. Người kia không 
biết trông cậy vào đâu, đành nằm bẹp xuống đất, mặt vùi trong cát. Gấu đến gần 
dí mõm vào tai người này ngửi, ngửi mãi, Nhưng cuối cùng, gấu hú lên một 
tiếng, lắc đầu rồi lững thững bỏ đi, vì gấu không ăn những con vật chết. Bấy giờ, 
người trên cây trèo xuống gặp bạn, cười và nói rằng: “Ông Gấu thì thầm với cậu 
điều gì đó?”
 -“Ông ấy bảo tớ rằng”, người kia nói, “không nên tin vào những kẻ bỏ mặc 
bạn bè trong cơn hoạn nạn”.
 (Trích: Truyện ngụ ngôn Ê-dốp, Phạm Khải Hoàn dịch, NXB Văn học, 2013)
*Câu hỏi:
 Câu 1: Văn bản trên được viết theo phương thức biểu đạt chính nào?
 Câu 2: Chỉ ra những nhân vật xuất hiện trong văn bản.
 Câu 3: Xác định tình huống hiểm nghèo trong văn bản? Tình huống đó có tác 
dụng gì trong việc bộc lộ tính cách nhân vật?
 *Lưu ý các câu nhận biết: 
Câu 1. Đây câu hỏi nhận biết về phương thức biểu đạt chính thì yêu cầu HS 
dựa vào đặc trưng và dấu hiệu của các phương thức biểu đạt để xác định chính 
xác 1 phương thức. 
 12/20 + Gọi tên biện pháp tu từ
+ Chỉ ra từ ngữ hình ảnh
+ Nêu tác dụng:
 Để nêu tác dụng, học sinh cần trả lời được các câu hỏi như: BPTT đó gợi 
cho người đọc, người nghe liên tưởng, hình dung hoặc cảm nhận điều gì? BPTT 
đó nhằm mục đích gì? Thể hiện cảm xúc, tình cảm gì của tác giả (của người viết)?
Ví dụ:
 Đọc bài thơ sau và trả lời câu hỏi bên dưới:
 Bỗng nhận ra hương ổi
 Phả vào trong gió se
 Sương chùng chình qua ngõ
 Hình như thu đã về
 Sông được lúc dềnh dàng
 Chim bắt đầu vội vã
 Có đám mây mùa hạ
 Vắt nửa mình sang thu
 Vẫn còn bao nhiêu nắng
 Đã vơi dần cơn mưa
 Sấm cũng bớt bất ngờ
 Trên hàng cây đứng tuổi.
 (Sang thu – Hữu Thỉnh)
Câu 1. Bài thơ trên được viết theo thể thơ gì? Nêu đặc điểm của thể thơ đó.
Câu 2. Câu thơ “Có đám mây mùa hạ/Vắt nửa mình sang thu” sử dụng biện pháp 
nghệ thuật đặc sắc nào? Nêu tác dụng của biện pháp đó.
Câu 3. Theo em, ý nghĩa của hai câu thơ cuối là gì?
 14/20 “...Đến cuối chợ đã thấy lũ trẻ đang quây quần chơi nghịch. Chúng nó thấy chị 
em Sơn đến đều lộ vẻ vui mừng, nhưng chúng vẫn đứng xa, không dám vồ vập. 
Chúng như biết cái phận nghèo hèn của chúng vậy, tuy Sơn và chị vẫn thân mật 
chơi đùa với, chứ không kiêu kỳ và khinh khỉnh như các em họ của Sơn.
 Thằng Cúc, con Xuân, con Tý, con Túc sán gần giương đôi mắt ngắm bộ 
quần áo mới của Sơn. Sơn nhận thấy chúng ăn mặc không khác ngày thường, vẫn 
những bộ quần áo nâu bạc đã rách vá nhiều chỗ. Nhưng hôm nay, môi chúng nó 
tím lại, và qua những chỗ áo rách, da thịt thâm đi. Mỗi cơn gió đến, chúng lại 
run lên, hàm răng đập vào nhau.
 {}
 Chị Lan bỗng giơ tay vẫy một con bé, từ nãy vẫn đứng dựa vào cột quán, 
gọi:
 - Sao không lại đây, Hiên? Lại đây chơi với tôi.
 Hiên là đứa con gái bên hàng xóm, bạn với Lan và Duyên. Sơn thấy chị 
gọi nó không lại, bước gần đến trông thấy con bé co ro đứng bên cột quán, chỉ 
mặc có manh áo rách tả tơi, hở cả lưng và tay. Chị Lan cũng đến hỏi:
- Sao áo của mày rách thế Hiên, áo lành đâu không mặc?
Con bé bịu xịu nói:
- Hết áo rồi, chỉ còn cái này.
- Sao không bảo u mày may cho?
 Sơn bây giờ mới chợt nhớ ra là mẹ cái Hiên rất nghèo, chỉ có nghề đi mò 
cua bắt ốc thì còn lấy đâu ra tiền mà sắm áo cho con nữa. Sơn thấy động lòng 
thương, cũng như ban sáng Sơn đã nhớ thương đến em Duyên ngày trước vẫn 
cùng nói với Hiên đùa nghịch ở vườn nhà. Một ý nghĩ tốt bỗng thoáng qua trong 
trí, Sơn lại gần chị thì thầm:
- Hay là chúng ta đem cho nó cái áo bông cũ, chị ạ.
- Ừ, phải đấy. Để chị về lấy.
 Với lòng ngây thơ của tuổi trẻ, chị Lan hăm hở chạy về nhà lấy áo. Sơn đứng 
lặng yên đợi, trong lòng tự nhiên thấy ấm áp vui vui”
 16/20 - Điều quan trọng là các em đã tự mình đọc văn bản, hiểu văn bản và cảm 
 thụ văn bản. Tức là, các em đã biết tự mình tìm hiểu, khám phá văn bản. 
 Đó là điều hết sức quan trọng đề nâng cao chất lượng môn Ngữ văn.
 - Từ việc biết cách đọc, cách xác định yêu cầu của đề đến kĩ năng trả lời câu 
 hỏi, các em đã có hứng thú hơn trong việc làm bài tập cô giao, làm đề ôn 
 luyện và cũng nâng cao được kết quả các bài kiểm tra.
Cụ thể:
 Năm học 2022 – 2023, khi chưa áp dụng đề tài với học sinh lớp 7A1, kết 
quả đánh giá (TBM) cuối kì II môn Ngữ văn như sau:
 Tốt Khá Đạt Chưa đạt Trên TB
 Lớp SL % SL % SL % SL % SL %
 6A1 14 31.1 18 40 12 26.7 1 2.2 44 97.8
 SS: 45
 Năm học 2023 – 2024, khi áp dụng đề tài với học sinh lớp 7A1, kết quả 
đánh giá (TBM) cuối kì I môn Ngữ văn như sau:
 Tốt Khá Đạt Chưa đạt Trên TB
 Lớp SL % SL % SL % SL % SL %
 7A1 25 55.6 13 28.8 7 15.6 0 0 45 100
 SS: 45
 Với kết quả bộ môn trong học kì I vừa qua có thể thấy việc áp dụng giải 
pháp đã thực sự mang lại hiệu quả trong công tác giảng dạy trong bộ môn Ngữ 
văn.
 18/20