Sáng kiến kinh nghiệm Phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua sử dụng phương pháp dạy học theo góc trong chủ đề các cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới - Lịch sử 10

 SỞ GD&ĐT NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 4 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 Tên đề tài 
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH THÔNG 
 QUA SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO GÓC 
TRONG CHỦ ĐỀ “CÁC CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 
 TRONG LỊCH SỬ THẾ GIỚI” - LỊCH SỬ 10. 
 Lĩnh vực: Lịch sử 
 Tác giả: Ngô Thị Ngọc 
 Nghệ An, tháng 4 năm 2023 
 0 
 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 
TT Nội dung đây đủ Viết tắt 
 1 Cách mạng công nghiệp CMCN 
 2 Dạy học theo góc DHTG 
 3 Đánh giá ĐG 
 4 Giáo viên GV 
 5 Học sinh HS 
 6 Kĩ thuật dạy học KTDH 
 7 Năng lực tự học NLTH 
 8 Phong cách học tập PCHT 
 9 Phiếu học tập PHT 
 10 Phương pháp dạy học PPDH 
 11 Phương pháp dạy học theo góc PPDHTG 
 12 Quá trình dạy học QTDH 
 13 Sách giáo khoa SGK 
 14 Trung học phổ thông THPT 
 15 Thực nghiệm TN 
 ii 
 phương pháp dạy học theo góc trong chủ đề các cuộc cách mạng công nghiệp 
trong lịch sử thế giới - Lịch sử 10” 
2. Mục đích, phương pháp nghiên cứu của đề tài 
 - Mục tiêu của đề tài: Thiết kế quy trình và sử dụng phương pháp dạy học 
theo góc nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh trong dạy học chủ đề các 
cuộc Cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới, lịch sử 10. 
 - Phương pháp nghiên cứu của đề tài: Đề tài vận dụng các phương pháp 
nghiên cứu là: 
 + Nghiên cứu lý thuyết về cơ sở lí luận phát triển năng lực tự học trong dạy 
học theo góc; nội dung kiến thức phù hợp việc thiết kế bài học. 
 + Phương pháp điều tra về thực trạng sử dụng các phương pháp dạy học môn 
Lịch sử nhằm bồi dưỡng và phát triển năng lực cho học sinh THPT. 
 + Phương pháp chuyên gia thông qua việc tham vấn đồng nghiệp có kinh 
nghiệm, các giảng viên phương pháp dạy học bộ môn nhằm tranh thủ tiếp thu kiến 
thức lí luận, phương pháp dạy học theo góc nhằm bồi dưỡng và phát triển năng lực 
tự học cho học sinh. 
 + Phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá một cách khách quan 
các nội dung, giải pháp của đề tài đưa ra, thống kê và xử lí số liệu để rút ra kết 
luận. 
3. Tính mới và những đóng góp của đề tài 
 ❖ Tính mới của đề tài 
 - Đề tài đề xuất được quy trình sử dụng phương pháp dạy học theo góc để 
phát triển năng lực tự học cho học sinh trong dạy học chủ đề các cuộc Cách mạng 
công nghiệp trong lịch sử thế giới, Lịch sử 10. 
 - Đề tài đã xây dựng được hệ thống câu hỏi, bài tập, phiếu học tập đánh giá 
học sinh. 
 ❖ Tính khoa học 
 - Đề tài đã phân tích những cơ sở lý luận và thực tiễn cụ thể, xác thực. 
 - Đề tài tiến hành thực nghiệm sư phạm bằng các phương pháp khoa học, số 
liệu thống kê khách quan, chính xác, trung thực. 
 - Nội dung đề tài được trình bày, lý giải theo từng phần, chương, mục rõ ràng, 
mạch lạc. Các luận điểm, luận cứ nêu ra đều có cơ sở. 
 - Góp phần hệ thống hóa lý luận về phương pháp dạy học theo góc để phát 
triển năng lực tự học cho học sinh trong dạy học Lịch sử. 
 - Đề xuất bộ tiêu chí đánh giá năng lực tự học cho học sinh cấp THPT. 
 - Những đóng góp của đề tài về lĩnh vực nghiên cứu khoa học giáo dục và 
trong việc vận dụng vào thực tiễn với mục tiêu Chương trình giáo dục phổ thông 
2018. Tạo ra một hướng đi mới trong đổi mới phương pháp dạy học môn Lịch sử. 
 2 
 PHẦN II. NỘI DUNG ĐỀ TÀI 
 CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 
1.1. Cơ sở lí luận 
1.1.1. Năng lực tự học 
1.1.1.1. Khái niệm 
 Năng lực tự học là tự mình tìm tòi, nhận thức, vận dụng kiến thức vào tình 
huống mới với chất lượng cao. 
 Theo tác giả Phan Thị Thanh Hội và Kiều Thị Thu Giang (2016): NLTH là 
khả năng người học độc lập, tự giác từ việc xác định mục tiêu học tập, thiết kế và 
thực hiện kế hoạch học tập đến việc tự đánh giá và điều chỉnh việc học nhằm tối ưu 
hóa việc lĩnh hội kiến thức và phát triển kỹ năng, năng lực. 
 Chúng tôi cho rằng: “Năng lực tự học là năng lực mà ở đó người học có khả 
năng độc lập, tự giác để xác định mục tiêu học tập, xây dựng được kế hoạch học 
tập và thực hiện kế hoạch học tập đó, đồng thời có khả năng tự đánh giá, nhận xét 
và điều kế hoạch học tập của bản thân nhằm tối ưu hóa việc lĩnh hội kiến thức và 
không ngừng nâng cao chất lượng học tập”. 
1.1.1.2. Vai trò năng lực tự học trong quá trình dạy học 
 Trong quá trình dạy học, hoạt động tự học luôn giữ vị trí rất lớn trong quá 
trình học tập của người học. 
 Tự học là yếu tố quyết định chất lượng và hiệu quả của hoạt động học tập: 
Tự học có ý nghĩa to lớn đối với người học để hoàn thành nhiệm vụ học tập của 
người học. Tự học là mục tiêu cơ bản của quá trình dạy học. 
 Trong hoạt động học tập bồi dưỡng NLTH cho HS được xem là một trong 
những đặc trưng cơ bản của PPDH tích cực góp phần nâng cao chất lượng dạy học, 
tạo cho người học có động lực học tập mạnh mẽ, phát huy khả năng tự học, tự chủ, 
sáng tạo để chiếm lĩnh kho tàng kiến thức nhân loại. 
 Tự học giúp người học nắm vững kiến thức, hình thành kĩ năng, kĩ xảo và 
nghề nghiệp trong tương lai. 
 Tự học thường xuyên còn tạo cho người học có nếp sống, cách làm việc 
khoa học, rèn luyện ý chí phấn đấu, đức tính kiên trì, óc phê phán, hứng thú học 
tập và lòng say mê nghiên cứu khoa học, tạo nên động lực nội sinh của quá trình 
học tập. NLTH chính là nhân tố nội lực, nhân tố quyết định chất lượng đào tạo. 
1.1.1.3. Thành phần cấu trúc năng lực tự học 
 Theo Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể thì trong NLTH của học 
sinh THPT gồm có các thành phần sau: Xác định nhiệm vụ học tập; Đánh giá và 
điều chỉnh được kế hoạch học tập; Tự nhận ra và điều chỉnh những sai sót, hạn chế 
của bản thân trong quá trình học tật. 
 4 
 Mỗi góc đều thể hiện sự đa dạng về PCHT. Do đó, HS có sở thích và năng 
lực khác nhau, nhịp độ học tập và PCHT khác nhau đều có thể tự tìm cách để thích 
ứng và thể hiện năng lực của mình. Điều này cho phép GV giải quyết vấn đề đa 
dạng trong nhóm. 
 * Góc theo hình thức hoạt động khác nhau 
 Tại các góc, HS được nghiên cứu cùng một nội dung học tập theo các hình 
thức khác nhau: góc mĩ thuật, góc trải nghiệm, góc thảo luận, góc đọc. 
 * Góc hỗn hợp 
 Tuỳ nội dung cụ thể mà GV thiết kế góc hỗn hợp khi áp dụng PPDHTG 
cho các môn học khác nhau, ví dụ như: góc mĩ thuật, góc sáng tác, góc quan sát, 
góc toán học 
1.1.2.2. Bản chất của DHTG 
 Theo tài liệu tham khảo số, DHTG có các bản chất sau: 
 + DHTG tạo ra một môi trường học tập với cấu trúc được xác định cụ thể. 
 Khi tổ chức DHTG, QTDH được chia thành các khu vực cụ thể (các góc học 
tập) cùng với sự phân chia nhiệm vụ học tập, thời gian, tư liệu và phương tiện học 
tập riêng biệt cho từng khu vực (góc). Tính rõ ràng trong cấu trúc tổ chức học tập 
như thế giúp HS có thể độc lập và dễ dàng lựa chọn cách thức học tập riêng thích 
hợp cho mình (tự lựa chọn hoặc có sự hướng dẫn của GV) để thực hiện mục tiêu 
học tập chung. 
 + DHTG có tính khuyến khích, hỗ trợ, thúc đẩy và kích thích HS tích cực hoạt 
động, thông qua hoạt động mà học tập. 
 Nội dung học tập được thiết kế trong các nhiệm vụ có thể là những tình huống 
có vấn đề, những mâu thuẩn nhận nhận thức, những thử thách với kiến thức hoàn 
toàn mới. Vì thế, để giải quyết chúng, bản thân mỗi HS phải tích cực hoạt động, tự 
lực hoặc giúp đỡ lẫn nhau trong quá trình chiếm lĩnh kiến thức mới. Thông qua các 
hoạt động, HS không chỉ có được tri thức mới mà còn khám phá được bản thân 
có thể làm được gì, từ đó thúc đẩy sự tiến bộ bằng chính năng lực thật sự của bản 
thân. 
 + Hoạt động học tập trong DHTG có tính đa dạng cao về nội dung và hình 
thức tổ chức hoạt động. 
 Ở mỗi góc học tập, các nhiệm vụ được thiết kế với sự đa dạng về cả nội dung 
lẫn hình thức tổ chức hoạt động. Do đó, những HS có sở thích và năng lực khác 
nhau, nhịp độ học tập và PCHT khác nhau đều có thể tìm được hình thức học tập 
phù hợp, có thể tự thích ứng và có cơ hội thể hiện thế mạnh của mình. Đây chính là 
giải pháp hữu hiệu cho tình trạng đa dạng trong nhóm học tập. 
 + DHTG tổ chức nhiệm vụ học tập với mục đích để HS được thực hành, 
khám phá và trải nghiệm qua mỗi hoạt động. 
 6 
 liệu... 
 - Tự tìm kiếm các phương án để giải quyết các nhiệm vụ ở góc mà phong 
cách học không phải là sở trường của bản thân và tin tưởng bản thân sẽ giải quyết 
được. 
 - Tự giải các bài tập có liên quan đến kiến thức của bài học. 
1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài 
 Để xác định cơ sở thực tiễn cho nghiên cứu đề tài về việc sử dụng các 
PPDHTG nhằm phát triển NLTH cho HS trong dạy học bộ môn Lịch sử nói chung 
và trong dạy học chủ đề các cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới - 
Lịch sử 10 nói riêng, tôi đã tiến hành sử dụng phiếu điều tra, thăm dò ý kiến 23 GV 
trực tiếp giảng dạy môn Lịch sử THPT trên địa bàn huyện Diễn Châu và 125 HS 
lớp 10 thuộc các trường THPT trên địa bàn huyện Diễn Châu trong năm học 2022-
2023. Các vấn đề khảo sát tôi quan tâm đến thực trạng sau: 
 * Về phía HS: 
 Để tìm hiểu về thái độ của HS đối với môn Lịch sử và quá trình học tập môn 
Lịch sử của HS ở trường THPT hiện nay, tôi tiến hành khảo sát bằng cách phát 
phiếu hỏi, kết quả thống kê được thể hiện trong bảng 1.1. 
 Bảng 1.1. Em hãy đánh dấu (X) vào ô “có” hoặc” không” trong bảng sau: 
 Kết quả 
 Câu hỏi Câu trả lời 
 Số lượng Tỉ lệ % 
 28 
 Rất yêu thích 35 
 36 
 Yêu thích 45 
 1. Em có yêu thích môn Lịch sử không? 
 36 
 Không yêu thích 45 
 Thường xuyên 16 
 14 
 2. Trong QTDH bộ môn Lịch sử, thầy 
 72,8 
 (cô) đã bao giờ tổ chức tổ chức phương Thỉnh thoảng 91 
 pháp dạy học theo góc chưa? 
 11,2 
 Chưa bao giờ 20 
 Rất hứng thú 
 52 41,6 
 3. Mức độ hứng thú của em như thế nào 
 Hứng thú 
 khi được thầy (cô) sử dụng phương 63 50,4 
 pháp dạy học theo góc? 
 Không hứng thú 
 10 8 
 8 
 cho HS trong dạy học Lịch sử có cần Cần thiết 14 60,87 
 thiết không? 
 Không cần thiết 1 4,35 
 Rất cần thiết 5 21,74 
 2.Theo thầy(cô) tổ chức DHTG môn 
 Lịch sử có vai trò như thế nào trong Cần thiết 6 26,09 
 việc phát triển NLTH cho HS? 
 Không cần thiết 12 52,17 
 Biểu đồ 4,5 
 Qua bảng số liệu 1.2 và biểu đồ 4,5 cho thấy, trong quá trình dạy học số GV 
không quan tâm đến việc thiết kế bài học lịch sử theo hướng các góc chiếm tới 
47,83%. Đa số các GV thấy được việc phát triển NL cho HS trong dạy học Lịch sử 
nhưng có tới 52,17% lại cho rằng việc tổ chức DHTG môn Lịch sử không cần thiết 
trong việc phát triển NLTH cho HS. 
 Để tìm hiểu thực trạng sự quan tâm của GV về DH phát triển năng lực và 
việc vận dụng PPDHTG để phát triển NLTH cho HS ở trường THPT, chúng tôi 
đưa ra những nội dung triển khai thông qua bảng hỏi 1.3, kết quả chúng tôi thu 
được số liệu ở bảng 1.3 và biểu đồ 6. 
 Hãy đánh dấu (X) vào phương án thầy/cô lựa chọn: 
 Bảng 1.3. Các nhóm năng lực tự học mà các thầy cô quan tâm phát triển cho 
 học sinh thông qua dạy học bộ môn Lịch sử THPT hiện nay? 
 TT Các NLTH Mức độ rèn luyện 
 10