Sáng kiến kinh nghiệm Phát triển năng lực tư duy về hình học của học sinh khi giảng dạy môn Toán 6 (sách Kết nối tri thức) tại Trường THCS Vạn Xuân, huyện Thường Xuân

 MỤC LỤC
1. Mở đầu..............................................................................................................1
1.1. Lí do chọn đề tài.............................................................................................1
1.2. Mục đích nghiên cứu......................................................................................1
1.3. Đối tượng nghiên cứu.....................................................................................1
1.4. Phương pháp nghiên cứu................................................................................1
2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm....................................................................2
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm........................................................2
2.1.1. Cơ sở lý luận về phát triển năng lực học sinh nói chung, trong đó có năng 
lực tư duy hình học................................................................................................2
2.1.2. Cơ sở lý luận về dạy học môn Toán 6 nhằm phát triển năng lực cho học 
sinh ........................................................................................................................3
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm ........................4
2.3. Một số giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề.5
2.3.1. Giải pháp 1: Tăng cường hoạt động thực hành, trải nghiệm.......................5
2.3.2. Giải pháp 2: Sử dụng các phương pháp dạy học tích cực ...........................7
2.3.3. Giải pháp 3: Sử dụng đồ dùng, thiết bị dạy học trực quan..........................8
2.3.4. Giải pháp 4: Tạo môi trường học tập thân thiện, cởi mở ............................9
2.3.5. Giải pháp 5: Kiểm tra, đánh giá thường xuyên, đa dạng...........................10
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản 
thân, đồng nghiệp và nhà trường.........................................................................11
3. Kết luận, kiến nghị ........................................................................................13
3.1. Kết luận ........................................................................................................13
3.2. Kiến nghị ......................................................................................................13
Tài liệu tham khảo.............................................................................................15 2
 - Phương pháp nghiên cứu lý luận
 Nghiên cứu, hệ thống hóa các lý thuyết liên quan đến năng lực tư duy 
hình học và phát triển năng lực cho học sinh.
 Nghiên cứu các quan điểm, phương pháp dạy học hình học hiện đại nhằm 
phát triển năng lực tư duy cho học sinh.
 - Phương pháp điều tra bằng bộ công cụ khảo sát, trắc nghiệm
 Khảo sát thực trạng năng lực tư duy hình học của học sinh lớp 6.
 Khảo sát thực tiễn về phương pháp giảng dạy hình học của giáo viên lớp 
6
 2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
 2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
 2.1.1. Cơ sở lý luận về phát triển năng lực học sinh nói chung, trong đó 
có năng lực tư duy hình học
 - Khái niệm, vai trò, ý nghĩa của phát triển năng lực cho học sinh trong 
dạy học
 Năng lực là khả năng thực hiện thành công một hoạt động hay một nhiệm 
vụ trong một bối cảnh nhất định. Năng lực được hình thành và phát triển trong 
quá trình học tập, rèn luyện, trải nghiệm và thực hành. Dạy học phát triển năng 
lực là quá trình tổ chức, hướng dẫn học sinh hoạt động, trải nghiệm, thực hành 
để hình thành và phát triển năng lực.
 Vai trò của phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học:
 Nâng cao chất lượng học tập, giáo dục: dạy học phát triển năng lực giúp 
học sinh phát huy tối đa khả năng của bản thân, nắm vững kiến thức, kỹ năng, 
thái độ cần thiết để thành công trong học tập, lao động và cuộc sống.
 Tạo ra sự phát triển toàn diện cho học sinh: dạy học phát triển năng lực 
giúp học sinh phát triển hài hòa về thể chất, trí tuệ, tinh thần, đạo đức, thẩm mỹ.
 Chuẩn bị cho học sinh bước vào cuộc sống: dạy học phát triển năng lực 
giúp học sinh sẵn sàng tiếp thu những kiến thức, kỹ năng mới trong tương lai, 
thích ứng với sự thay đổi của xã hội.
 - Đặc trưng của năng lực tư duy hình học, vai trò của năng lực này đối 
với việc học toán của học sinh lớp 6
 Tư duy hình học là một loại tư duy trừu tượng, được sử dụng để nhận 
thức, phân tích, tổng hợp, đánh giá các đối tượng hình học. Năng lực tư duy 
hình học của học sinh lớp 6 được thể hiện qua các đặc trưng sau:
 Khả năng quan sát, nhận biết các đối tượng hình học: học sinh lớp 6 cần 
có khả năng quan sát, nhận biết các đặc điểm hình dạng, kích thước, vị trí tương 
quan của các đối tượng hình học trong không gian.
 Khả năng phân tích, tổng hợp các đối tượng hình học: học sinh lớp 6 cần 
có khả năng phân tích các đối tượng hình học thành các yếu tố cấu thành, tổng 
hợp các yếu tố đó thành một đối tượng hoàn chỉnh.
 Khả năng suy luận, phán đoán về các đối tượng hình học: học sinh lớp 6 
cần có khả năng suy luận, phán đoán về các đặc điểm, mối quan hệ của các đối 4
 Hình thành và phát triển các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung của 
người học theo chương trình giáo dục phổ thông.
 Nội dung chương trình môn Toán 6 được chia thành hai mạch kiến thức 
chính là số học và hình học. Mạch số học gồm các nội dung về số tự nhiên, số 
thập phân, phân số, số mũ và lũy thừa, phương trình, bất phương trình. Mạch 
hình học gồm các nội dung về điểm, đường thẳng, góc, hình tam giác, hình 
thang, hình chữ nhật, hình tròn, hình trụ, hình cầu.
 - Dạy học hình học ở lớp 6 có những đặc điểm sau:
 - Thứ nhất, hình học lớp 6 là môn học mới đối với học sinh. Trước đó, 
các em chỉ tiếp xúc với số học, và một số khái niệm hình học cơ bản ở cấp tiểu 
học. Vì vậy, việc học hình học đòi hỏi các em phải làm quen với cách tiếp cận, 
cách suy nghĩ mới về hình không gian. Điều này tạo ra thách thức nhất định cho 
giáo viên trong việc truyền đạt kiến thức, kỹ năng cho học sinh.
 - Thứ hai, chương trình hình học lớp 6 yêu cầu học sinh nắm được các 
khái niệm cơ bản như điểm, đường thẳng, đoạn thẳng, góc, tam giác, tứ giác,... 
Học sinh cần rèn luyện các kỹ năng quan sát, phân tích hình không gian, biết vẽ 
sơ đồ, lập luận hình học, tính toán các yếu tố của hình. Đồng thời, các em cần 
vận dụng hình học vào giải quyết các bài toán thực tế.
 - Thứ ba, học hình học lớp 6 góp phần phát triển năng lực tư duy logic, 
không gian cho học sinh. Học hình học buộc các em phải tưởng tượng, quan sát, 
phân tích các hình không gian trong đầu để giải quyết vấn đề. Điều này giúp rèn 
luyện tư duy trừu tượng và tư duy sáng tạo cho các em.
 - Thứ tư, hình học lớp 6 gắn liền với thực tiễn cuộc sống xung quanh học 
sinh. Các bài toán thường được lấy từ thực tế, giúp các em vận dụng kiến thức 
vào thực tiễn. Qua đó, kiến thức hình học trở nên gần gũi, sinh động với học 
sinh hơn.
 Như vậy, dạy học hình học lớp 6 có những đặc điểm riêng, đòi hỏi giáo 
viên phải có phương pháp phù hợp, linh hoạt để truyền tải kiến thức đến học 
sinh một cách hiệu quả. Giáo viên cần chú trọng phát triển tư duy và khả năng 
vận dụng thực tiễn cho học sinh thông qua các bài học hình học.
 Để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học Toán 6, cần sử dụng 
các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học phù hợp. Một số phương pháp, hình 
thức tổ chức dạy học Toán 6 phát huy tính tích cực của học sinh có thể kể đến như:
 - Phương pháp dạy học theo dự án: học sinh được tham gia vào các dự án 
thực tế, có mục tiêu rõ ràng. Các em được phân công nhiệm vụ, phối hợp với 
nhau để hoàn thành dự án. Phương pháp này giúp học sinh phát triển khả năng 
làm việc nhóm, giải quyết vấn đề, sáng tạo.
 - Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề: học sinh được đặt vào các tình 
huống thực tế, yêu cầu các em vận dụng kiến thức, kỹ năng để giải quyết vấn 
đề. Phương pháp này giúp học sinh phát triển khả năng tư duy phản biện, giải 
quyết vấn đề.
 - Phương pháp dạy học tích hợp: học sinh được học tập theo chủ đề, liên 
hệ kiến thức giữa các môn học. Phương pháp này giúp học sinh phát triển khả 6
 Hoạt động thực hành, trải nghiệm là một trong những giải pháp quan 
trọng để phát triển năng lực tư duy hình học của học sinh. Hoạt động này giúp 
học sinh:
 - Trực tiếp quan sát, nhận biết các đối tượng hình học
 Khi tham gia hoạt động thực hành, trải nghiệm, học sinh được trực tiếp 
quan sát các đối tượng hình học dưới nhiều góc độ khác nhau. Điều này giúp 
học sinh hình thành những khái niệm, định nghĩa hình học một cách rõ ràng, 
chính xác.
 Ví dụ, trong bài học "Điểm, đường thẳng, đoạn thẳng", giáo viên có thể tổ 
chức cho học sinh hoạt động thực hành vẽ các điểm, đường thẳng, đoạn thẳng 
bằng thước kẻ, compa. Khi thực hiện hoạt động này, học sinh sẽ được quan sát 
các điểm, đường thẳng, đoạn thẳng dưới nhiều góc độ khác nhau, từ đó hiểu rõ 
hơn về các khái niệm này.
 Hình ảnh về Điểm, đường thẳng, đoạn thẳng
 + Điểm A thuộc đường thẳng d, kí + Điểm B không thuộc đường thẳng d, 
 hiệu là A ∈ d. kí hiệu là B ∉ d
 + Điểm A nằm trên đường thẳng d + Điểm B nằm ngoài đường thẳng d 
 + Đường thẳng d đi qua điểm A + Đường thẳng d không đi qua điểm B 
 + Đường thẳng d chứa điểm A. + Đường thẳng d không chứa điểm B.
 - Phân tích, tổng hợp, suy luận, phán đoán về các đối tượng hình học
 Thông qua hoạt động thực hành, trải nghiệm, học sinh được rèn luyện khả 
năng phân tích, tổng hợp, suy luận, phán đoán về các đối tượng hình học.
 Ví dụ, trong bài học "Góc", giáo viên có thể tổ chức cho học sinh hoạt 
động thực hành đo góc bằng thước đo góc. Khi thực hiện hoạt động này, học 
sinh sẽ được rèn luyện khả năng phân tích, tổng hợp các góc trong một hình, 
suy luận để tìm ra mối quan hệ giữa các góc đó. 8
sinh thực hành, trải nghiệm tại các địa điểm ngoài lớp học, như: phòng thí 
nghiệm, thư viện xanh, khu di tích Nàng Han, khu di tích thành lập Đảng bộ của 
huyện(tại khu đô thi Cửa Đạt)...
 Hoạt động thực hành, trải nghiệm theo nhóm: giáo viên chia học sinh 
thành các nhóm nhỏ để thực hiện các nhiệm vụ học tập có liên quan đến hình 
học.
 Hoạt động thực hành, trải nghiệm cá nhân: giáo viên giao cho học sinh 
thực hiện các nhiệm vụ học tập có liên quan đến hình học một cách độc lập.
 Khi tổ chức hoạt động thực hành, trải nghiệm, giáo viên cần lưu ý một số 
vấn đề sau:Chuẩn bị chu đáo các đồ dùng, thiết bị dạy học cần thiết; Thiết kế 
hoạt động thực hành, trải nghiệm phù hợp với mục tiêu, nội dung bài học; 
Thường xuyên theo dõi, hướng dẫn học sinh thực hiện hoạt động; Kết luận, tổng 
kết hoạt động thực hành, trải nghiệm
 2.3.2. Biện pháp 2: Sử dụng các phương pháp dạy học tích cực
 Các phương pháp dạy học tích cực là những phương pháp dạy học trong 
đó học sinh là chủ thể của quá trình học tập, giáo viên là người tổ chức, hướng 
dẫn, hỗ trợ học sinh học tập. Các phương pháp dạy học tích cực giúp học sinh:
 - Chủ động, tích cực trong học tập
 Các phương pháp dạy học tích cực giúp học sinh chủ động, tích cực tham 
gia vào các hoạt động học tập, từ đó phát huy khả năng tư duy, sáng tạo của học 
sinh.
 - Tăng cường tương tác giữa giáo viên và học sinh, giữa học sinh với học 
sinh
 Các phương pháp dạy học tích cực giúp tăng cường tương tác giữa giáo 
viên và học sinh, giữa học sinh với học sinh. Điều này giúp học sinh có cơ hội 
trao đổi, thảo luận, chia sẻ ý kiến, từ đó phát triển khả năng tư duy, giao tiếp của 
học sinh.
 - Phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh
 Các phương pháp dạy học tích cực giúp học sinh phát triển năng lực giải 
quyết vấn đề. Học sinh được rèn luyện khả năng tìm kiếm thông tin, suy luận, phân 
tích, tổng hợp, đánh giá,... để giải quyết các vấn đề trong học tập và thực tiễn.
 Có nhiều phương pháp dạy học tích cực có thể sử dụng trong dạy học 
hình học, như:
 - Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề là phương pháp dạy học trong 
đó giáo viên đặt ra cho học sinh các bài toán, vấn đề có liên quan đến nội dung 
bài học để học sinh tự tìm tòi, giải quyết.
 - Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề giúp học sinh phát triển khả 
năng tư duy, sáng tạo, giải quyết vấn đề. Trong dạy học hình học, giáo viên có 
thể sử dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề để giúp học sinh giải các 
bài toán hình học, các vấn đề liên quan đến hình học trong thực tiễn.
 - Phương pháp dạy học hợp tác là phương pháp dạy học trong đó giáo 
viên chia học sinh thành các nhóm nhỏ để học sinh cùng nhau thực hiện các 
nhiệm vụ học tập.