Sáng kiến kinh nghiệm Phát triển các năng lực đặc thù của môn Lịch sử cho học sinh THPT qua dạy học bài 4, 6, 7 - Lịch sử Lớp 10 (Bộ Kết nối tri thức với cuộc sống)

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƢỜNG THPT LÊ VIẾT THUẬT 
 -------  ------- 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 Tên đề tài: 
PHÁT TRIỂN CÁC NĂNG LỰC ĐẶC THÙ MÔN LỊCH SỬ CHO 
 HỌC SINH THPT QUA DẠY HỌC BÀI 4, 6,7 - LỚP 10 
 (BỘ KẾT NỐI TRI THỨC VỚI CUỘC SỐNG). 
 Lĩnh vực: Lịch sử 
 Tác giả: Đặng Thị Kim Hoa 
 Năm học: 2022- 2023 
 DANH MỤC VIẾT TẮT 
1. THPT: Trung học phổ thông 
2. HS: Học sinh 
3. GV: Giáo viên 
4. 5W1H 
What: Cái gì 
When: Khi nào 
Where: Ở đâu 
Who: Ai 
Why: Tại sao 
How: Như thế nào 
5. GDPT: Giáo dục phổ thông. 
6. Poster: Áp phích hay ấn phẩm kích thước lớn vừa đủ cung cấp thông tin, vừa 
có tính nghệ thuật. 
chương trình, sách giáo khoa, nghiên cứu phương pháp, kĩ thuật để thiết kế, tổ 
chức các hoạt động dạy học phù hợp với từng bài, từng đối tượng học sinh. 
Trong khi đó đa số học sinh còn bỡ ngỡ, chưa quen với nội dung chương trình 
GDPT mới, chưa hứng thú học tập môn Lịch sử. 
 Để đạt được mục tiêu của chương trình, phát huy những ưu điểm của dạy học 
phát triển năng lực, khắc phục những khó khăn ban đầu, 
trong quá trình dạy học phần lịch sử lớp10, tôi đã luôn nghiên cứu, suy nghĩ, tìm 
tòi để đổi mới phương pháp, vận dụng một số kĩ thuật dạy học phù hợp nhằm 
khơi gợi sự hứng thú, sáng tạo, phát huy tối đa năng lực của học sinh, qua đó 
hình thành, phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh. Từ những kết quả đạt 
được qua các bài học, tôi mạnh dạn nghiên cứu đề tài: “Phát triển các năng lực 
đặc thù của môn Lịch sử cho học sinh THPT qua dạy học bài 4, 6, 7 - Lịch sử 
lớp 10”(Bộ Kết nối tri thức với cuộc sống). 
2. Mục đích, nhiệm vụ, đối tƣợng, phạm vi và phƣơng pháp nghiên cứu 
2.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài 
 Nghiên cứu thực trạng, nguyên nhân để đề ra các giải pháp cụ thể nhằm phát 
triển các năng lực đặc thù môn Lịch sử cho học sinh THPT qua dạy học bài 4, 6, 
7 - Lịch sử lớp 10 (bộ Kết nối tri thức với cuộc sống). 
 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 
- Nghiên cứu thực trạng của việc phát triển năng lực đặc thù môn Lịch sử cho 
học sinh THPT khi thực hiện chương trình lịch sử lớp 10 mới( 2018). 
- Nguyên nhân của thực trạng phát triển năng lực đặc thù môn Lịch sử cho học 
sinh THPT khi thực hiện chương trình lịch sử lớp 10 mới( 2018). 
- Các giải pháp cụ thể để phát triển năng lực: tìm hiểu lịch sử, nhận thức và tư 
duy lịch sử, vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học cho học sinh THPT thông qua 
các bài 4, 6,7. 
2.3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu 
 Học sinh lớp 10 trường THPT Lê Viết Thuật- Thành phố Vinh- Tỉnh Nghệ 
An. 
2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu 
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết. 
- Phương pháp khảo sát thực tiễn. 
 2 
 PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 
1. Cơ sở lí luận. 
1.1. Khái niệm năng lực đặc thù môn Lịch sử 
1.1.1 Tìm hiểu lịch sử. 
 Năng lực tìm hiểu lịch sử được biểu hiện thông qua việc: 
 - Nhận diện được các loại hình tư liệu lịch sử; hiểu được nội dung, khai thác và 
sử dụng được tư liệu lịch sử trong quá trình học tập. 
- Tái hiện và trình bày được dưới hình thức nói hoặc viết diễn trình của các sự 
kiện, nhân vật, quá trình lịch sử từ đơn giản đến phức tạp; xác định được các sự 
kiện lịch sử trong không gian và thời gian cụ thể. 
1.1.2. Nhận thức và tƣ duy lịch sử. 
- Giải thích được nguồn gốc, sự vận động của các sự kiện lịch sử từ đơn giản đến 
phức tạp; chỉ ra được quá trình phát triển của lịch sử theo lịch đại và đồng đại; so 
sánh sự tương đồng và khác biệt giữa các sự kiện lịch sử, lí giải được mối quan 
hệ nhân quả trong tiến trình lịch sử. 
- Đưa ra được những ý kiến nhận xét, đánh giá của cá nhân về các sự kiện, nhân 
vật, quá trình lịch sử trên cơ sở nhận thức và tư duy lịch sử; hiểu được sự tiếp 
nối và thay đổi của lịch sử; biết suy nghĩ theo những chiều hướng khác nhau khi 
xem xét, đánh giá, hay đi tìm câu trả lời về một sự kiện, nhân vật, quá trình lịch 
sử. 
1.1.3. Vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học. 
 Rút ra được bài học lịch sử và vận dụng được kiến thức lịch sử để lí giải 
những vấn đề của thực tiễn cuộc sống; trên nền tảng đó, có khả năng tự tìm 
hiểu những vấn đề lịch sử, phát triển năng lực sáng tạo, có khả năng tiếp cận 
và xử lí thông tin từ những nguồn khác nhau, có ý thức và năng lực tự học 
lịch sử suốt đời. 
1.2. Khái niệm về một số phƣơng pháp, kĩ thuật dạy học lịch sử 
1.2.1. Phƣơng pháp sử dụng đồ dùng trực quan. 
 - Phương pháp dạy học trực quan là phương pháp cho học sinh được quan sát 
trực tiếp sự vật, hình ảnh thực của sự vật, hình ảnh trừu tượng hóa của sự vật 
nhằm hình thành kin thức, phát triển kĩ năng và giáo dục tư tưởng, tình cảm, cảm 
 4 
 Ở nội dung này, tác giả thu được kết quả như sau: rất hứng thú 1,8%, hứng 
 thú 7,7%, bình thường 18%, không hứng thú 72%. 
 Thứ 2: Trong quá trình học lịch sử, em đã biết cách nhận diện, khai thác, trình 
 bày, phân tích, đánh giá một sự kiện, nhân vật lịch sử chưa? 
 Biết rất rõ Biết rõ Biết một ít. Không biết 
 3 12 115 90 
 1,3 % 5,4% 52,3% 41 % 
 Kết quả khảo sát thu được như sau: biết rất rõ 1,3%, biết 5,4%, biết một ít 
 52,4%, mức độ không biết 41,%, 
 - Đối với giáo viên, tác giả đã khảo sát nội dung: 
 Trong việc hình thành, phát triển năng lực đặc thù môn Lịch sử cho học 
 sinh THPT khi thực hiện chương trình GDPT( 2018), giáo viên gặp những 
 khó khăn gì? 
 Chương GV phải đầu tư Học sinh còn Số lượng trong Cơ sở vật 
trình có nhiều thời gian để nhiều bỡ ngỡ, mỗi lớp học chất nhiều 
nhiều nội tìm hiểu chưa quen với đông, khó khăn trường còn 
dung mới, chương trình mới, phương pháp cho GV trong thiếu 
khó... thiết kế các phương dạy học phát việc đổi mới 
 triển năng lực phương pháp 
 pháp, kĩ thuật dạy 
 học phù hợp 
 40 45 37 35 30 
 89 % 100% 80 % 78 % 67 % 
 Ở câu hỏi này, tác giả đã thu được kết quả như sau: Chương trình có nhiều 
 nội dung mới, khó: 89%, giáo viên phải đầu tư nhiều thời gian: 100%, học sinh 
 chưa quen với phương pháp dạy học phát triển năng lực: 80%, số lượng lớp học 
 đông: 78%, cơ sở vật chất: 67%. 
 Từ kết quả khảo sát của học sinh và giáo viên, tác giả đã rút ra những vấn đề 
 sau: 
 6 
 - Đối với giáo viên, tác giả sử dụng câu hỏi: Theo thầy( cô), nguyên nhân nào 
 dẫn đến thực trạng trên? 
 Năm đầu GV chưa hiểu kĩ Một số giáo Học sinh ở bậc Cơ sở vật chất 
tiên thực về nội dung viên chưa đổi THCS chưa học nhiều trường 
hiện chương trình, các mới phương chương trình chưa đủ điều 
chương phương pháp, kĩ pháp dạy học GDPT mới, còn bỡ kiện để tổ chức 
trình thuật dạy học theo phát ngỡ, chưa quen với dạy học phát 
GDPT phát triển năng triển năng hình thức dạy học triển năng lực. 
mới ở bậc lực, phầm chất lực, phẩm phát triển năng lực, 
THPT cho học sinh. chất. phẩm chất. 
 45 38 25 40 30 
 100 % 87 % 56 % 89% 67% 
 Với nội dung này, tác giả đã thu được kết quả: Năm đầu tiên thực hiện chiếm 
 100%, giáo viên chưa hiểu kĩ nội dung chương trình, SGK: 87%, một số giáo 
 viên chưa đổi mới phương pháp dạy học: 56%, học sinh chưa quen với chương 
 trình mới: 89%, cơ sở vật chất chưa đủ điều kiên: 67%. 
 Qua kết quả khảo sát, tác giả đã rút ra những nguyên nhân cơ bản dẫn đến 
 thực trạng của việc phát triển năng lực đặc thù môn Lịch sử cho học sinh THPT 
 trong dạy học lịch sử là 
 Thứ nhất, đa số học sinh cho rằng môn Lịch sử có nhiều kiến thức, khó học, 
 khó nhớ, khô khan và tẻ nhạt. 
 Thứ hai, một số giáo viên vẫn quen dạy học theo phương pháp truyền thống, 
 thầy đọc, trò ghi nên chưa tạo hứng thú học tập, chưa kích thích sự sáng tạo và 
 chưa hình thành, phát triển các năng lực đặc thù môn Lịch sử cho học sinh. 
 Thứ ba, nhiều học sinh chưa có mục đích học tập đúng đắn, xem lịch sử là 
 môn phụ, không cần thiết trong cuộc sống. Vì thế các em chỉ học để đối phó với 
 thầy, cô với thi cử chứ không phải học để hiểu, để tìm tòi, khám phá, để vận 
 dụng vào thực tiễn. Do đó, học xong, thi xong là quên hết và kết quả học tập 
 chưa cao. 
 Thứ 4: Năm đầu tiên thực hiện chương trình mới( 2018), do đó giáo viên và 
 học sinh còn gặp một số khó khăn nhất định trong việc hiểu nội dung chương 
 8 
3.1.3. Cách thức tiến hành 
 Ví dụ 1: 
 Bài 4: Sử học với một số lĩnh vực, ngành nghề hiện đại( tiết 1) 
 Ở tiết học này, tác giả đã sử dụng đồ dùng trực quan tạo hình là các clips âm 
nhạc Giận và thương (Dân ca Ví dặm Nghệ Tĩnh), clips quảng bá hình ảnh được 
lồng ghép nhạc: Thánh địa Mĩ Sơn và Phong Nha - Kẻ Bàng. 
 - Chuẩn bị tư liệu: 
+ Giáo viên hướng dẫn, yêu cầu học sinh sưu tầm, chọn lựa những clips hay về 
Dân ca Ví dặm Nghệ Tĩnh, Thánh địa Mĩ Sơn, Phong Nha- Kẻ Bàng. 
 + Giáo viên lựa chọn và chuẩn bị clips âm nhạc: Giận và thương, clips hình 
ảnh Thánh địa Mĩ sơn, Phong Nha - Kẻ bàng . 
 Giận Mà Thương Phạm Phương Thảo Dân Ca Nghệ Tĩnh - YouTube 
 Việt Nam quê hương tôi - Bí ẩn Thánh địa Mĩ Sơn - YouTube 
 Phong Nha - Kẻ Bàng | Vietnam Travel | 2022 - YouTube 
- Thời điểm khai thác: Hoạt động khởi động. 
- Thời gian khai thác: 6 phút 
- Cách thức thực hiện: 
+ Giáo viên cho học sinh xem 3 clips. 
+ Nhiệm vụ của học sinh: Nghe, quan sát để trả lời những vấn đề sau: 
1. Gọi đúng tên di sản. 
2. Xác định đâu là di sản văn hóa, di sản thiên nhiên. 
3. Di sản văn hóa có mấy loại? 
4. Theo em di sản văn hóa, di sản thiên nhiên có ảnh hưởng đến sự phát triển 
của lĩnh vực và ngành nghề hiện đại nào? 
5? Sử học có vai trò như thế nào đối với công tác bảo tồn và phát huy giá trị di 
sản văn hóa, di sản thiên nhiên? 
+ Giáo viên gọi 3 học sinh lên bảng ghi những điều mình đã biết từ việc nghe, 
quan sát các clips trên. 
+ Giáo viên nhận xét, bổ sung và khái quát vấn đề 
 10 
- Giáo viên nhận xét và dẫn dắt các em tìm hiểu nội dung bài học. 
 ( Phụ lục 5) 
Ví dụ 3: 
Chủ đề 4: Các cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới. 
- Nội dung kiến thức: Bài 7: Các cuộc cách mạng công nghiệp thời cận đại 
 Tôi chuẩn bị clips âm nhạc hoặc cho học sinh có năng khiếu trình bày ca khúc: 
Ông bà anh. 
 ÔNG BÀ ANH | Clip cháu Minh Hiếu tặng ông bà ngoại ❤❤❤ - Animation Motion 
Graphic - YouTube 
- Hình điểm khai thác: Hoạt động khởi động 
- Thời gian: 5 phút 
- Cách thức khai thác: 
+ GV cho học sinh bày ca khúc ông bà tôi. Cả lớp cùng vỗ tay hòa nhịp với lời 
bài hát. 
+ Sau khi lắng nghe bài hát và quan sát những hình ảnh minh họa trong clips, 
giáo viên yêu cầu học sinh trả lời những câu hỏi sau: 
1? Kể tên những vật dụng, phương tiện được nêu trong bài hát. 
2? Sắp xếp những vật dụng, phương tiện cho phù hợp với thành tựu của các 
cuộc cách mạng công nghiệp. 
3? Em và gia đình đã, đang sử dụng phương tiện và vật dụng nào? 
+ Hình thức: Giáo viên gọi 3 học sinh lên bảng ghi kết quả của mình, các học 
sinh khác bổ sung. 
+ Giáo viên nhận xét, bổ sung và dẫn dắt các em vào tìm hiểu nội dung kiến 
thức mới. 
3.1.4. Kết quả đạt đƣơc: 
 Sử dụng đồ dùng trực quan tạo hình(clips âm nhạc và clips quảng bá hình 
ảnh) trong hoạt động khởi động đã giúp các em nhận diện và biết cách khai khác 
một số tư liệu lịch sử đồng thời vận dụng những kiến thức đã học, đã được trải 
nghiệm như di sản Thánh Địa Mĩ Sơn, Phong - Kẻ Bàng, Dân ca Ví dặm Nghệ 
Tĩnh, đạo Thiên chúa giáo, những phương tiện giao thông, những vật dụng hàng 
ngày trên lớp học, trong gia đình để tìm hiểu nội dung bài học. 
 12