Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao năng lực tự học cho học sinh thông qua dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn trong bài 10 Trao đổi chất qua màng tế bào - Sinh học 10 sách Kết nối tri thức với c

 SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT THÁI HÒA 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 Đề tài: 
 NÂNG CAO NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA 
DẠY HỌC LIÊN HỆ LÍ THUYẾT VỚI THỰC TIỄN TRONG BÀI 10 
TRAO ĐỔI CHẤT QUA MÀNG TẾ BÀO - SINH HỌC 10 SÁCH KẾT 
 NỐI TRI THỨC VỚI CUỘC SỐNG 
 Môn : Sinh học - THPT 
 Tác giả: Nguyễn Thị Hà 
 Tổ bộ môn: Khoa học tự nhiên 
 ĐT: 0978056373 - 0838757668 
 Nghệ An - 2023 
 4.2. Đối tượng 31 
 4.3. Nội dung 31 
 4.4. Kết quả thực nghiệm 33 
 V. KHẢO SÁT SỰ CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC 35 
GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT 
 1. Mục đích khảo sát 35 
 2. Nội dung và phương pháp khảo sát 35 
 2.1. Nội dung khảo sát 35 
 2.2. Phương pháp khảo sát và thang đánh giá 35 
 3. Đối tượng khảo sát 35 
 4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp 35 
 đã đề xuất 
 4.1. Sự cấp thiết của các giải pháp đã đề xuất 35 
 4.2. Tính khả thi của các giải pháp đề xuất 37 
PHẦN III: KẾT LUẬN 39 
 I. Những bài học kinh nghiệm từ quá trình áp dụng sáng kiến 39 
 II. Ý nghĩa của sáng kiến 39 
 III. Khả năng ứng dụng và triển khai của sáng kiến 39 
 IV. Kết luận, kiến nghị 40 
 2.1. Kết luận 40 
 2.2. Kiến nghị 40 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 41 
 Phụ lục 
 PHẦN I: MỞ ĐẦU 
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 
 Ngành Giáo dục và Đào tạo đang tích cực triển khai thực hiện Nghị quyết số 
29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo “...Tiếp tục đổi mới 
mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng 
phát triển phẩm chất, năng lực của người học... tăng thực hành, vận dụng kiến 
thức vào thực tiễn...”[13] Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã ban hành Công văn 
4612/BGDĐT - GDTrH ngày 03/10/2017 về hướng dẫn thực hiện chương trình 
giáo dục phổ thông hiện hành theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất 
học sinh từ năm học 2017 – 2018 và hướng dẫn về vận dụng kiến thức giải quyết 
các tình huống thực tiễn, tăng cường các hoạt động trải nghiệm sáng tạo. 
 Một thực tế hiện nay là lòng say mê và mong muốn được khám phá tri thức từ 
một bộ phận học sinh không cao. Đòi hỏi người giáo viên phải không ngừng đổi 
mới, phải xây dựng được niềm tin và hứng thú cho các em trong quá trình giảng 
dạy có như vậy mới mang lại hiệu quả dạy học. 
 Trong thời gian từ tháng 09 năm 2021 đến tháng 12 năm 2022, chúng tôi đã 
tiến hành nghiên cứu các vấn đề lí luận và thực tiễn về các phương pháp, mô hình 
dạy học tạo hứng thú, phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh trong quá 
trình học tập, qua đó nhìn nhận, đánh giá và lựa chọn dạy học liên hệ lý thuyết với 
thực tiễn, đồng thời tập trung xây dựng một số giải pháp, bộ công cụ tổ chức dạy 
học, kiểm tra đánh giá hiệu quả mang lại của dạy học liên hệ lý thuyết với thực tiễn 
cho HS trong dạy học Sinh học tại các trường THPT trên địa bàn. 
 Với xu hướng đó thời gian qua Sở GD&ĐT Nghệ An đã tổ chức nhiều đợt bồi 
dưỡng, tập huấn chuyên môn nghiệp vụ nhằm cụ thể hóa Nghị quyết số 29, nâng 
cao năng lực dạy học tiếp cận năng lực cho giáo viên toàn tỉnh. 
 Tuy nhiên thực tế dạy học ở trường THPT hiện nay việc đổi mới PPDH đã 
được quan tâm nhưng việc rèn luyện các kĩ năng, năng lực, đặc biệt là năng lực tự 
học thì chưa được chú trọng. Một mặt do điều kiện cơ sở vật chất còn nhiều thiếu 
thốn ảnh hưởng đến phương pháp dạy học tích cực, mặt khác là đa số HS đang còn 
quen với cách học thụ động. Dẫn đến hiệu quả học tập và năng lực nhận thức chậm 
tiến bộ, nhiều HS không thấy hứng thú trong học tập. Do đó cần phải hướng tới 
việc tổ chức cho học HS chủ động đi tìm hiểu và vận dụng được kiến thức. Vì tự 
học không những phát huy tính tự giác, tích cực chiếm lĩnh tri thức mà còn là điều 
kiện cần để thực hiện nhiệm vụ giáo dục ở các trường THPT. 
 Dạy học liên hệ lý thuyết với thực tiễn là một trong những phương pháp đáp 
ứng được các yêu cầu trên. Qua phương pháp này HS tự mình trải nghiệm, khám 
phá, được liên hệ kiến thức với thực tiễn, vận dụng những hiểu biết của mình vào 
giải quyết các vấn đề đặt ra trong bài học thay vì tiếp thu kiến thức một cách thụ 
động từ GV. Qua cách học này giúp việc học tập hiệu quả hơn, giúp HS tự tin hơn, 
 1 
 - Sáng kiến góp phần bổ sung lí luận và thực tiễn về dạy học liên hệ lí thuyết 
với thực tiễn nhằm phát triển NLTH cho HS, làm tài liệu cho GV và HS tham khảo 
trong giảng dạy, nghiên cứu khoa học và ôn thi học sinh giỏi các cấp. 
IV. NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI 
 4.1. Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn, 
NLTH và phương pháp dạy học của giáo viên. 
 4.2. Đánh giá thực trạng dạy và học trong phát triển NLTH môn Sinh học. 
 4.3. Đề xuất giải pháp nâng cao NLTH cho HS thông qua dạy học liên hệ lí 
thuyết với thực tiễn trong bài 10 trao đổi chất qua màng tế bào – Sinh học 10 sách kết 
nối tri thức. 
V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
 5.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết. 
 Nghiên cứu các văn bản: Các văn kiện của Đảng, pháp luật Nhà nước có liên 
quan đến công tác giáo dục đào tạo. 
 Nghiên cứu tổng quan các tài liệu về tâm lí học, lí luận dạy học, phương pháp 
dạy học sinh học, chương trình nội dung sách giáo khoa, sách giáo viên, tài liệu 
giáo khoa có liên quan đến đề tài. 
 5.2. Phương pháp điều tra cơ bản. 
 Chúng tôi sử dụng phiếu điều tra, phỏng vấn trực tiếp GV và HS, nghiên cứu 
giáo án, dự giờ nhằm mục đích: 
 - Điều tra mức độ rèn luyện NLTH cho HS của GV môn Sinh học. 
 - Điều tra mức độ thực hiện các kĩ năng thành tố NLTH của học sinh. 
 - Điều tra thực trạng sử dụng các phương pháp trong dạy học Sinh học của 
GV. 
 5.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm. 
 Đề tài được thực nghiệm tại một số trường THPT ở Nghệ An. Các lớp thực 
nghiệm được chọn ngẫu nhiên, bố trí thực nghiệm theo dõi mức độ hứng thú và 
hiệu quả phát triển NLTH của HS. 
 5.4. Phương pháp xử lý kết quả thực nghiệm. 
 - Đánh giá định tính: Đánh giá thông qua các nội dung như: 
 + Không khí tiết học 
 + Mức độ đạt được các kĩ năng thành tố của NLTH 
 + Năng lực tư duy của học sinh. 
 + Độ bền kiến thức của học sinh 
 + Mức độ hứng thú của học sinh 
 3 
 PHẦN II: NỘI DUNG 
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN 
1.1. Khái niệm tự học và năng lực tự học 
1.1.1. Khái niệm Tự học 
 Khái niệm: Theo Cao Xuân Phan (2018) “Tự học là quá trình HS tự thực hiện 
các hoạt động học tập, có thể cần hoặc không cần sự hỗ trợ, hợp tác của người 
khác. HS luôn chủ động đặt mình vào các tình huống học tập, xử lý các tình huống 
học tập để chiếm lĩnh tri thức, hình thành và phát triển các kỹ năng, kỹ xảo của 
bản thân nhằm đạt được mục tiêu học tập đã đề ra” [5] 
 Bản chất của tự học là chủ thể chủ động tác động vào đối tượng một cách tích 
cực, tự lực, sáng tạo để đạt được mục tiêu của học tập. Quá trình chiếm lĩnh tri thức, 
hình thành kỹ năng, thái độ chủ yếu là do người học thực hiện, môi trường học đóng 
vai trò trợ giúp. Tự học thể hiện sự tự xác định mục tiêu, tự xây dựng được kế 
hoạch, tự tổ chức, tự điều khiển, tự điều chỉnh, tự khám phá, tự chiếm lĩnh các kiến 
thức, tự kiểm tra, tự đánh giá việc học theo hướng sáng tạo. 
 Để quá trình tự học đạt hiệu quả cao, người học phải có tinh thần thái độ, 
động cơ đúng đắn, quyết tâm cao, có mục đích, mục tiêu, kế hoạch rõ ràng và điều 
quan trọng là phải có được hệ thống kỹ năng tự học. 
 Các hình thức tự học 
 Tự học qua 
 thực tế 
 Nhu cầu xã Đạt được 
 hội mục tiêu 
 học tập của 
 Giáo viên Tự học học sinh 
 không có 
 hướng dẫn Qua tài 
 Chương trình, 
 Mục tiêu liệu HD 
 ND DH 
 giáo dục 
 trong nhà Tự học có 
 trường hướng dẫn 
 Tổ chức 
 DTH 
 Sơ đồ 1: Các con đường tự học theo mục tiêu học tập cá nhân 
 Theo Cao Xuân Phan nếu xem xét tự học trong mối quan hệ với dạy tự học, 
thì tự học của học sinh THPT có ba hình thức sau đây: 
 Một là: Hoạt động tự học của học sinh diễn ra dưới sự điều khiển trực tiếp 
của GV. Trong đó GV là người tổ chức, hướng dẫn, đạo diễn, giúp đỡ học sinh để 
học sinh phát huy hết những phẩm chất và năng lực của mình như: khả năng chú ý, 
khả năng quan sát, hợp tác, tính toán, phân tích, khái quát hóa để tự tìm ra tri 
thức, chiếm lĩnh tri thức, hình thành kỹ năng, kỹ xảo theo định hướng của GV. 
 5 
 1.1.2. Khái niệm năng lực tự học 
 Theo Cao Xuân Phan (2018) ” NLTH là khả năng HS vận dụng một cách 
linh hoạt, chủ động những kiến thức, kỹ năng hiện có để thực hiện thành công 
nhiệm vụ học tập bằng cách tự lựa chọn và triển khai được các thao tác tác động 
vào nội dung bài học nhằm chiếm lĩnh tri thức, phát triển kỹ năng, kỹ xảo bản thân 
để đạt được mục tiêu học tập đã đề ra” [5] 
 Cấu trúc của năng lực tự học 
 Xác định mục đích tự học 
 Lập kế hoạch tự học 
 Tìm kiếm tài liệu 
 Thực 
 Xác định mục tiêu bài học 
 hiện Làm 
 kế việc Đọc và tìm ý chính 
 hoạch với 
 Năng lực tự học lực Năng Đọc và khai thác nội dung kênh hình 
 tự học sách 
 Ghi chép thông tin nội dung bài học 
 Đặt câu hỏi và trả lời câu hỏi 
 Đánh giá và điều chỉnh 
 Sơ đồ 2: Cấu trúc năng lực tự học 
1.2. Dạy học liên hệ lý thuyết với thực tiễn 
 Bản chất của dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn: 
 Theo TS. Trần Thái Toàn dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn có bản chất là 
GV sử dụng các tình huống thực tiễn để liên hệ nội dung bài học với thực tiễn 
thông qua tổ chức hoạt động dạy học. HS giải quyết các tình huống thực tiễn, qua 
đó vừa chiếm lĩnh được kiến thức khoa học, vừa có thể giải thích được các vấn đề 
thực tiễn địa phương liên quan hoặc đánh giá các vấn đề thực tiễn, đề xuất các biện 
pháp khả thi để giải quyết vấn đề. 
 Để đạt được mục đích trên, GV tổ chức các hoạt động học tập trong lớp học, 
tại các phòng thực hành và sử dụng các biện pháp chủ yếu như: Tình huống có vấn 
đề; bài tập thực tiễn; bài tập thực nghiệm; đóng vai. GV cũng có thể tổ chức các 
buổi ngoại khóa về các vấn đề thực tiễn liên quan. 
 Trong quá trình dạy học tích cực hoá học sinh về hoạt động học tập, rèn luyện 
NLTH qua giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và đồng thời 
gắn hoạt động học tập với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập 
 7 
 - Bước 2: Xây dựng ý tưởng hoạt động (HS có thể đạt được những KT, KN 
đó thông qua hoạt động nào? VD: Tình huống có vấn đề; bài tập thực tiễn; bài tập 
thực nghiệm; đóng vai. ) 
 - Bước 3: Xác định các HĐ tương ứng của GV và HS (GV làm gì? HS làm 
gì?) 
 - Bước 4: Xác định phương tiện, thiết bị cần thiết cho HĐ 
 - Bước 5: Chuẩn hóa HĐ (đánh giá, cải tiến nếu cần thiết) 
1.5. Quy trình thực hiện một hoạt động dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn 
 - Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ 
 Tình huống hoặc câu hỏi, bài tập nêu vấn đề cần đảm bảo yêu cầu phù hợp 
với trình độ, gây mâu thuẫn nhận thức và kích thích tính tò mò, thích tìm tòi của 
học sinh nhằm chuẩn bị tâm thế cho các em trước khi khám phá, lĩnh hội kiến thức. 
 - Bước 2: Học sinh thực hiện 
 Từ các phương án thực hành/ giải quyết vấn đề mà học sinh nêu ra, giáo viên 
khéo léo nhận xét và gợi ý để học sinh lựa chọn phương án tiến hành. 
 Khi học sinh thực hiện, giáo viên bao quát lớp, quan sát từng em/ nhóm. Nếu 
thấy học sinh hoặc nhóm nào yếu thì giáo viên có thể gợi ý hỗ trợ. 
 - Bước 3: Báo cáo kết quả 
 Đại diện các nhóm học sinh báo cáo kết quả, các nhóm khác lắng nghe ghi 
chép và phản biện 
 GV bao quát lớp và ghi chép để đánh giá kết quả của các nhóm 
 - Bước 4: Đánh giá 
 GV nhận xét, đánh giá quá trình và kết quả làm việc của các nhóm, các nhóm 
đánh giá lẫn nhau. 
 Giáo viên kết luận và hệ thống lại chốt kiến thức cho học sinh. 
1.6. Những lưu ý khi sử dụng phương pháp dạy học liên hệ lý thuyết với thực 
tiễn phát triển NLTH cho HS 
 - Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của HS, hình thành và phát 
triển NLTH (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin,...), trên 
cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. 
 - Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy 
học. Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình 
thức tổ chức thích hợp như học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài 
lớp... 
 9