Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao chất lượng dạy- Học giải toán có lời văn cho học sinh Lớp 5

 MỤC LỤC
A. Phần mở đầu:
 1. Lí do chọn đề tài.
 2. Mục đích nghiên cứu.
 3. Phương pháp nghiên cứu.
 4. Đối tượng nghiên cứu.
 5. Phạm vi thực hiện đề tài.
B. Phần nội dung:
 1. Cơ sở lý luận.
 2. Cơ sở thực tiễn.
 3. Thực trạng hiện nay.
 4. Số liệu điều tra trước khi thực hiện đề tài.
 5. Một số biện pháp dạy học sinh lớp 5 giải toán có lời văn theo hướng 
 phát triển năng lực.
 6. Các biện pháp mới đã thực hiện để giải quyết vấn đề.
 7. Số liệu điều tra sau khi thực hiện đề tài.
C. Phần kết luận
 2 - Giúp học sinh luyện tập, củng cố, vận dụng các kiến thức và thao tác 
thực hành đã học, rèn luyện kỹ năng tính toán, bước tập dượt vận dụng kiến 
thức và rèn luyện kỹ năng thực hành vào thực tiễn.
 - Giúp học sinh từng bước phát triển năng lực tư duy, rèn luyện phương 
pháp và kỹ năng suy luận, khêu gợi và tập dượt khả năng quan sát, phỏng đoán, 
tìm tòi.
 - Rèn luyện cho học sinh những đặc tính và phong cách làm việc của 
người lao động như: cẩn thận, chu đáo,sáng tạo, ...
 - Ở học sinh lớp 5, kiến thức toán đối với các em không còn mới lạ, khả 
năng nhận thức của các em đã được hình thành và phát triển ở các lớp trước, tư 
duy đã bắt đầu có chiều hướng bền vững và đang ở giai đoạn phát triển. Học 
sinh đã có vốn sống, vốn hiểu biết thực tế đã bước đầu có những hiểu biết nhất 
định. Tuy nhiên trình độ nhận thức của học sinh không đồng đều, yêu cầu đặt ra 
khi giải các bài toán có lời văn cao hơn những lớp trước, các em phải đọc nhiều, 
viết nhiều, bài làm phải trả lời chính xác với phép tính, với các yêu cầu của bài 
toán đưa ra, nên thường vướng mắc về vấn đề trình bày bài giải: sai sót do viết 
không đúng chính tả hoặc viết thiếu, viết từ thừa. Một số sai sót mà học sinh 
thường mắc là không chú ý phân tích theo các điều kiện của bài toán, ... nên đã 
lựa chọn sai phép tính. 
 Với những lý do đó, học sinh Tiểu học nói chung và học sinh lớp 5 nói 
riêng, việc học toán và giải toán có lời văn là rất quan trọng và rất cần thiết. Để 
thực hiện tốt mục tiêu đó, giáo viên cần phải nghiên cứu, tìm biện pháp giảng 
dạy thích hợp, giúp các em giải bài toán một cách vững vàng, hiểu sâu được bản 
chất của vấn đề cần tìm, mặt khác giúp các em có phương pháp suy luận toán 
lôgic thông qua cách trình bày, lời giải đúng, ngắn gọn, sáng tạo trong cách thực 
hiện. Từ đó giúp các em hứng thú, say mê học toán.
 Từ những căn cứ đó tôi đã lựa và thực hiện sáng kiến “Nâng cao chất 
lượng dạy- học giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5” để nghiên cứu, với 
mục đích là:
 4 B. PHẦN NỘI DUNG 
1. Cơ sở lí luận:
 Giải toán là một phần quan trọng trong chương trình giảng dạy môn Toán 
ở bậc Tiểu học. Nội dung của việc giải toán gắn chặt một cách hữu cơ với nội 
dung của số học, số tự nhiên, phân số, các số thập phân, các đại lượng cơ bản, 
các yếu tố đại số và hình học có trong chương trình.
 Vì vậy, việc giải toán có lời văn có một vị trí quan trọng thể hiện ở các 
vấn đề sau:
 - Các khái niệm và các quy tắc trong sách giáo khoa nói chung đều được 
giảng dạy thông qua việc giải toán. Việc giải toán giúp học sinh củng cố, vận 
dụng các kiến thức, rèn luyện kỹ năng tính toán. Đồng thời qua việc giải toán 
của học sinh mà giáo viên có thể dễ dàng phát hiện những ưu điểm hoặc thiếu 
sót của các em về kiến thức, kỹ năng và tư duy để giúp các em phát huy hoặc 
khắc phục.
 - Việc kết hợp học và hành, kết hợp giảng dạy với đời sống được thực hiện 
thông qua việc cho học sinh giải toán, các bài toán liên hệ với cuộc sống một 
cách thích hợp giúp học sinh hình thành và rèn luyện những kỹ năng thực hành 
cần thiết trong đời sống hàng ngày, giúp các em biết vận dụng những kỹ năng 
đó trong cuộc sống.
 - Việc giải toán góp phần quan trọng trong việc xây dựng cho học sinh 
những cơ sở ban đầu của lòng yêu nước.Việc giải toán với những nội dung thích 
hợp, có thể giới thiệu cho các em những thành tựu trong công cuộc xây dựng 
CNXH ở nước ta và các nước anh em, trong công cuộc bảo vệ hoà bình của 
nhân dân thế giới, góp phần giáo dục các em ý thức bảo vệ môi trường, phát 
triển dân số có kế hoạch v.v...
 -Việc giải toán có thể giúp các em thấy được nhiều khái niệm toán học, ví 
dụ: các số, các phép tính, các đại lượng v v... đều có nguồn gốc trong cuộc sống 
hiện thực, trong thực tiễn hoạt động của con người, thấy được các mối quan hệ 
biện chứng giữa các dữ kiện, giữa cái đã cho và cái phải tìm v v..
 6 giúp học sinh Tiểu học phát triển tư duy lô,gíc, bồi dưỡng và phát triển những 
thao tác tư duy trí tuệ cần thiết để nhận thức thế giới như: khái quát hoá, trừu 
tượng hoá. Nó rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận, phương 
pháp giải quyết vấn đề, giúp học sinh phát triển trí thông minh, tư duy học 
tập, linh hoạt, sáng tạo. Đặc biệt toán có lời văn có một vị trí rất quan trọng 
trong chương trình toán phổ thông. Ở Tiểu học, học sinh được làm quen với 
toán có lời văn ngay từ lớp 1 và liên tục những năm học tiếp theo, đến hết lớp 5.
 Lời văn thực chất là những câu văn nói về quan hệ tương phản và phụ 
thuộc, có liên quan đến cuộc sống thường xảy ra hằng ngày. Cái khó của toán có 
lời văn là chỉ ra mối quan hệ giữa các yếu tố toán học chứa trong bài toán và 
nêu ra phép tính thích hợp để từ đó tìm được ra đáp số của bài toán. 
 a.Đề bài của bài toán có lời văn bao giờ cũng có hai phần.
 - Phần đã cho hay còn gọi giả thiết của bài toán.
 - Phần phải tìm hay còn gọi kết luận của bài toán.
 Ngoài ra, trong đề toán có nêu mối quan hệ giữa phần đã cho và phần 
phải tìm hay thực chất là mối quan hệ tương phản phụ thuộc vào giả thiết và kết 
luận của bài toán.
 b.Quy trình giải toán có lời văn thường thông qua các bước sau.
 - Nghiên cứu kĩ đầu bài: Trước hết cần đọc cẩn thận đề toán, suy nghĩa 
bài toán, nội dung bài toán, đặc biệt chú ý đến câu hỏi bài toán.Chớ vội tính 
toán khi chưa đọc kĩ đề toán.
 - Thiết lập mối quan hệ giữa các số đã cho và diễn đạt nội dung bài toán 
bằng ngôn ngữ hoặc tóm tắt điều kiện bài toán hoặc minh họa bằng sơ đồ hình 
vẽ.
 -Lập kế hoặch giải toán: Học sinh phải suy nghĩ kĩ xem để trả lời câu hỏi 
câu hỏi của bài toán phải thực hiện phép tính gì ? Suy nghĩ xem từ số đã cho và 
điều kiện của bài toán có thể biết gì? Có thể làm tính gì? Phép tính đó có thể 
giúp trả lời câu hỏi của bài toán không? Trên các cơ so đó, suy nghĩ để thiết lập 
trình tự giải toán .
 8 - Các em nhận biết dạng toán còn mơ hồ dẫn đến chưa biết cách giải cụ thể của 
từng dạng toán. Chưa biết phân tích bài toán hợp thành bài toán đơn để giải. 
-Do không hiểu nên các em không biết bắt đầu từ đâu, dẫn đến câu trả lời sai 
nhưng đơn vị kèm theo lại ghi đúng, câu trả lời đúng nhưng đơn vị kèm theo lại 
sai.
4. Số liệu điều tra trước khi thực hiện đề tài: 
 -Lớp tôi giảng dạy có 37 học sinh,tôi đã tiến hành điều tra phỏng vấn học sinh 
của lớp và thấy hầu hết các em nắm chưa vững các bước giải chung của bài toán 
có lời văn. Các em còn lúng túng khi nhận dạng toán và cách giải của từng dạng 
toán cụ thể. Tháng 10 năm 2022 tôi đã khảo sát ở lớp 5A3 kết quả đạt như sau:
 Loại Số lượng Tỉ lệ
 HTT 3 em 8,1 %
 HT 9 em 24,3%
 CHT 25 em 67,6%
5. Một số biện pháp dạy học sinh lớp 5 giải toán có lời văn theo hướng phát 
triển năng lực: 
 a. Phương pháp trực quan:
 Sử dụng phương pháp này bởi nhận thức của trẻ từ 6 đến 11 tuổi còn 
mang tính cụ thể , gắn với các hình ảnh và hiện tượng cụ thể, mà kiến thức của 
môn toán lại có tính trừu tượng và khái quát cao.Phương pháp này còn giúp học 
sinh có chỗ dựa hoạt động tư duy, bổ xung vốn hiểu biết cho học sinh.
 b.Phương pháp thực hành luyện tập
 Sử dụng phương pháp này để thực hành luyện tập kiến thức,kĩ năng giải 
toán từ đơn giản đến phức tạp (chủ yếu ở các tiết luyện tập). Trong quá trình 
học sinh luyện tập giáo viên có thể phối hợp các phương pháp như gợi mở - vấn 
đáp và cả giảng giải minh họa.
 c. Phương pháp gợi mở - vấn đáp.
 10 Dựa vào phần tóm tắt, tôi lựa chọn câu hỏi thích hợp để giúp học sinh 
xác định đầy đủ. Bài toán cho biết gì? Bài toán hỏi gì? (Yêu cầu cần tìm).
 Bằng phương pháp gợi mở, tôi dẫn dắt học sinh bằng cách đưa ra những 
tình huống gợi mở để học sinh tìm ra cách giải bài toán: Làm thế nào? tại 
sao?,
 c. Giải bài toán
 Đây là bước rất quan trọng bởi khi học sinh đã tìm ra được phép tính 
đúng nhưng khi trình bày bài giải lại chưa hoàn chỉnh ( câu trả lời chưa đúng). 
Vì vậy khi hướng dẫn học sinh trình bày bài giải tôi đã hướng dẫn học sinh cần 
lưu ý dựa vào phần tóm tắt bài toán để tìm ra câu trả lời đúng và ghi đúng danh 
số 
( dựa vào đề bài). 
 d.Thử lại
 Sau khi giải bài toán xong, tôi hướng dẫn học sinh thử lại. 
 6.3. Hướng dẫn học sinh thực hiện các bước giải một bài toán có lời 
văn.
 a. Dạy bài toán tìm số trung bình cộng 
 Đối với dạng toán này tôi hướng dẫn học sinh giải bài toán theo các bước:
 - Tìm tổng 
 - Chia tổng đó cho số các số hạng .
* Ví dụ:
 2
 Một vòi nước chảy vào bể. Giờ đầu chảy được bể, giờ thứ hai chảy vào 
 15
được 1 bể. Hỏi trung bình mỗi giờ vòi nước đó chảy vào được bao nhiêu phần 
 5
bể?
 ( Bài 3 trang 32- SGK toán 5 )
 Bước1: Tìm hiểu đề
 - Cho học sinh tự đọc đề bài nhiều lượt.
 - Hướng dẫn học sinh nắm các dữ liệu bài toán. 
 12 - Xác định tổng của hai số cần tìm . 
 - Xác định tỉ số của hai số phải tìm 
 - Vẽ sơ đồ.
 - Tìm tổng số phần bằng nhau.
 - Tìm giá trị 1 phần .
 - Tìm mỗi số phải tìm theo số phần được biểu thị. 
* Ví dụ:Tổng của hai số là 80. Số thứ nhất bằng 7 số thứ hai. Tìm 2 số đó.
 9
 ( BT1/a - trang 18 - SGK Toán 5 )
 Bước 1: Tìm hiểu đề
 -Tôi hướng dẫn các em đọc đề toán nhiều lần để tìm hiểu các dữ liệu 
tường minh của bài toán.
 + Bài toán cho biết gì? 
 7
 (Tổng của hai số là 80. Số thứ nhất bằng số thứ hai)
 9
 + Bài toán yêu cầu tìm gì? (Tìm 2 số đó)
 - Tóm tắt bài toán
 Hãy nêu cách vẽ sơ đồ bài toán? ( Dựa vào tỉ số của hai số, ta có thể vẽ sơ 
đồ bài toán. Tỉ số của số thứ nhất và số thứ hai là 7 , nếu số thứ nhất là 7 phần 
 9
thì số thứ hai sẽ là 9 phần như thế )
 Bước 2: Lập kế hoạch giải 
 - Làm thế nào để tìm được hai số đó? ( Tính tổng số phần bằng nhau, sau 
đó tìm số thứ nhất, số thứ hai)
 - Dựa vào sơ đồ em có thể tìm số nào trước ( số thứ nhất hoặc số thứ hai 
trước đều được). 
 14 Theo sơ đồ, số thứ hai là: 
 80 : ( 9 + 7 ) x 9 = 45
 Số thứ nhất là: 
 80 - 45 = 35
 Đáp số: Số thứ hai: 45
 Số thứ nhất: 35 
 Bước 3: Thử lại 
 Tổng số thứ nhất và số thứ hai là: 35 + 45 = 80
 35 7
 Tỷ số giữa số thứ nhất và số thứ hai là: 
 45 9
 c. Dạy bài toán tìm hai số khi biết hiệu và tỉ số của hai số đó
 Đối với dạy toán này tôi cũng hướng dẫn các em làm bài toán theo các 
bước:
 - Xác định hiệu của 2 số . 
 - Xác định tỉ số của hai số 
 - Tìm hiệu số phần bằng nhau 
 - Tìm giá trị 1 phần 
 - Tìm mỗi số theo số phần biểu thị. 
* Ví dụ: Hiệu của hai số là 55. Số thứ nhất bằng 9 số thứ hai. Tìm hai số đó .
 4
( Bài 1/b - trang 18- SGK Toán 5)
 Bước 1: Tìm hiểu đề
 Giáo viên yêu cầu học sinh đọc đề bài và tìm hiểu những dữ liệu đã biết 
của bài, yêu cầu của bài toán. 
 + Bài toán cho biết gì?
 ( Hiệu của hai số là 55. Số thứ nhất bằng 9 số thứ hai)
 4
 + Bài toán yêu cầu tìm gì? (Tìm 2 số đó)
 16