Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao chất lượng dạy học chủ đề “cấu trúc tế bào” - Sinh học Lớp 10, thông qua việc sử dụng kết hợp các kỹ thuật chuyên gia, phòng tranh, sơ đồ tư duy và mảnh ghép cải tiến

 SỞ GD&ĐT NGHỆ AN 
 TRƢỜNG THPT LÊ VIẾT THUẬT 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 Tên đề tài: 
 NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ 
“CẤU TRÚC TẾ BÀO” - SINH HỌC LỚP 10, THÔNG 
 QUA VIỆC SỬ DỤNG KẾT HỢP CÁC KỸ THUẬT 
CHUYÊN GIA, PHÒNG TRANH, SƠ ĐỒ TƢ DUY VÀ 
 MẢNH GHÉP CẢI TIẾN. 
 LĨNH VỰC: PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC SINH HỌC 
 Tác giả: Hoàng Thị Song Thao 
 Nghệ An, tháng 4 năm 2023 
 1 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 
GV Giáo viên 
HS Học sinh 
ĐC Đối chứng 
TN Thực nghiệm 
SGK Sách giáo khoa 
SGV Sách giáo viên 
GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 
THPT Trung học phổ thông 
PPDH Phương pháp dạy học 
KTDH Kĩ thuật dạy học 
VĐH Vấn đề hỏi (trong các bảng hỏi, bảng kiểm) 
MĐ Mức độ 
SL Số lượng 
TL Tỷ lệ % 
 ii và kĩ thuật dạy học tích cực. Việc vận dụng sáng tạo, linh hoạt các phương pháp và 
kĩ thuật dạy học tích cực là yếu tố quan trọng để bồi dưỡng và phát triển phẩm 
chất, năng lực cốt lõi cho học sinh. Trong đó, việc tổ chức dạy học theo nhóm là 
một hình thức tổ chức dạy học đóng vai trò quan trọng thúc đẩy sự phát triển các 
năng lực cốt lõi nói chung, đặc biệt là sự phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác 
cho học sinh. 
 Trên thực tế qua các phiếu điều tra thăm dò từ đồng nghiệp, hiện nay đa số 
giáo viên đang thực hiện thiết kế các hoạt động dạy học theo nhóm dựa trên các kĩ 
thuật dạy học tích cực độc lập. Các kĩ thuật dạy học tích cực luôn có những điểm 
mạnh và những hạn chế nhất định. Nếu chúng ta thiết kế bài tập để tổ chức các 
hoạt động nhóm trong dạy học có sự kết hợp các kĩ thuật dạy học phù hợp sẽ phát 
huy tối đa các điểm mạnh và tận dụng những điểm mạnh của mỗi kĩ thuật dạy học 
để bổ trợ cho những hạn chế của từng kĩ thuật dạy học độc lập. 
 Xuất phát từ vai trò của các kĩ thuật dạy học theo nhóm trong việc bồi dưỡng 
và phát triển các năng lực cốt lõi nói chung và năng lực gián tiếp và hợp tác nói 
riêng cho học sinh THPT thông qua việc thiết kế bài tập và kĩ thuật tổ chức hoạt 
động nhóm trong dạy học sinh học lớp 10 . Vì vậy, tôi đã lựa chọn đề tài: “Nâng 
cao chất lƣợng dạy học chủ đề “cấu trúc tế bào” - Sinh học lớp 10, thông qua 
việc sử dụng kết hợp các kỹ thuật chuyên gia, phòng tranh, sơ đồ tƣ duy và 
mảnh ghép cải tiến”. 
 2. Mục tiêu, phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài. 
 - Mục tiêu của đề tài: Thiết kế nhiệm vụ học tập hợp tác trong dạy học chủ đề 
“Cấu trúc tế bào” – Sinh học lớp 10 bằng sự kết hợp linh hoạt các kĩ thuật dạy học 
phòng tranh, sơ đồ tư duy và mảnh ghép cải tiến. 
 - Phương pháp nghiên cứu của đê tài: đề tài vận dụng 4 phương pháp 
nghiên cứu thường quy là: 
 + Nghiên cứu lý thuyết về cơ sở lí luận về phát triển năng lực trong dạy học 
theo nhóm; các hình thức tổ chức, kĩ thuật dạy học theo nhóm; nội dung kiến thức 
phù hợp việc thiết kế hệ thống bài tập để vận dụng vào kĩ thuật dạy học theo nhóm. 
 + Phương pháp điều tra về thực trạng sử dụng các phương pháp, kĩ thuật 
dạy học môn sinh học trong trường THPT nhằm bồi dưỡng và phát triển năng lực 
cho học sinh THPT. 
 + Phương pháp chuyên gia thông qua việc tham vấn đồng nghiệp có kinh 
nghiệm, các giảng viên phương pháp dạy học bộ môn nhằm tranh thủ tiếp thu kiến 
thức lí luận, kĩ thuật và cách thức tổ chức hoạt động nhóm nhằm bồi dưỡng và phát 
triển năng lực cho học sinh. 
 + Phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá một cách khách quan các 
nội dung, giải pháp của đề tài đưa ra, thống kê và xử lí số liệu để rút ra kết luận về 
 2 PHẦN II. NỘI DUNG ĐỀ TÀI 
 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 
 1.1. Sơ lƣợc vấn đề nghiên cứu 
 Phẩm chất và năng lực là hai thành phần cơ bản trong cấu trúc nhân cách nói 
chung và là yếu tố nền tảng tạo nên nhân cách của con người. Dạy học phát triển 
phẩm chất, năng lực là sự “tích tụ” dần dần các yếu tố của phẩm chất, năng lực 
người học để chuyển hóa và góp phần hình thành, phát triển nhân cách. 
 Phẩm chất là những tính tốt thể hiện ở thái độ, hành vi ứng xử của con 
người; c ng với năng lực tạo nên nhân cách con người. Chương trình giáo dục phổ 
thông 2018 đã xác định các ph ch t chủ u cần hình thành và phát triển cho 
HS phổ thông bao gồm: yêu nước, nhân ái, chăm ch , trung thực và trách nhiệm. 
 Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ vào các tố 
chất và quá trình học tập, r n luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các 
kinh nghiệm, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý 
chí,... thực hiện đạt kết quả các hoạt động trong những điều kiện cụ thể. Chương 
trình giáo dục phổ thông 2018 đã xác định mục tiêu hình thành và phát triển cho 
HS các n ng c c t lõi bao gồm các n ng c chung và các n ng c đ c th . 
Năng lực chung là những năng lực cơ bản, thiết yếu hoặc cốt lõi, làm nền tảng cho 
mọi hoạt động của con người trong cuộc sống và lao động nghề nghiệp. Năng lực 
đặc th là những năng lực được hình thành và phát triển trên cơ sở các năng lực 
chung theo định hướng chuyên sâu, riêng biệt trong các loại hình hoạt động, công 
việc hoặc tình huống, môi trường đặc th , cần thiết cho những hoạt động chuyên 
biệt, đáp ứng yêu cầu của một hoạt động như toán học, âm nhạc, mĩ thuật, thể 
thao,... 
 Để đạt được mục tiêu phát triển phẩm chất, năng lực người học theo chương 
trình giáo dục phổ thông 2018, hoạt động dạy học cần quan tâm đến cá nhân mỗi 
HS, bao gồm năng khiếu, phong cách học tập, các loại hình trí thông minh, tiềm 
lực và nhất là khả năng hiện có, triển vọng phát triển (theo v ng phát triển gần 
nhất) của mỗi HS để thiết kế các hoạt động học hiệu quả. Đồng thời, cần chú 
trọng phát triển năng lực tự chủ, tự học vì yếu tố “cá nh n tự học tập và rèn luyện” 
đóng vai trò quyết định đến sự hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực của 
mỗi HS. 
 Như vậy, việc tổ chức các hoạt động học của người học phải là trọng điểm 
của quá trình dạy học, giáo dục để đạt được mục tiêu phát triển phẩm chất, năng 
lực HS. Vì vậy, việc đổi mới phương pháp, kĩ thuật dạy học phát triển phẩm chất, 
năng lực người học cần đảm bảo 6 nguyên tắc sau: 
 - Nội dung dạy học, giáo dục phải đảm bảo tính cơ n thi t th c hi n đ i. 
Việc giúp HS tiếp cận các nội dung kiến thức cơ bản, thiết thực, hiện đại c ng với 
 4 quá trình dạy học để xác định mức độ tiến bộ so với chính bản thân HS về năng 
lực. Các thông tin về năng lực người học được thu thập trong suốt quá trình học tập 
thông qua một loạt các phương pháp khác nhau như: đặt câu hỏi; đối thoại trên lớp; 
phản hồi thường xuyên; tự đánh giá và đánh giá giữa các HS với nhau; giám sát sự 
phát triển qua sử dụng năng lực, sử dụng bảng danh sách các hành vi cụ thể của 
từng yếu tố năng lực; đánh giá tình huống; đánh giá qua dự án, hồ sơ học tập  
 1.2. Cơ sở lí luận của đề tài 
 1.2.1. D y học theo nhóm – hình thức tổ chức d y học hợp tác hi u qu . 
 - Khái niệm dạy học theo nhóm. 
 Trên cơ sở những quan niệm khác nhau, chúng tôi đưa ra định nghĩa sau: 
''Dạy học theo nhóm nhỏ là phương pháp dạy học trong đó GV sắp xếp HS thành 
những nhóm nhỏ theo hướng tạo ra sự tương tác trực tiếp giữa các thành viên, mà 
theo đó HS trong nhóm trao đổi, giúp đỡ và cùng nhau phối hợp làm việc để hoàn 
thành nhiệm vụ chung của nhóm''. 
 Định nghĩa này nhấn mạnh một số điểm sau: dạy học theo nhóm ở đây được 
coi là một phương pháp dạy học; những người tham gia trong nhóm phải có mối 
quan hệ tương hỗ, giúp đỡ và phối hợp l n nhau. Nói cách khác là tồn tại tương tác 
"mặt đối mặt" trong nhóm HS; HS trong nhóm cùng thực hiện nhiệm vụ chung. 
Điều này đòi hỏi trước tiên là phải có sự phụ thuộc tích cực giữa các thành viên 
trong nhóm. Mỗi thành viên trong nhóm cần hiểu rằng họ không thể trốn tránh 
trách nhiệm, hay dựa vào công việc của những người khác. Trách nhiệm cá nhân là 
then chốt đảm bảo cho tất cả các thành viên trong nhóm thực sự mạnh lên trong 
học tập theo nhóm. 
 - Vai trò của dạy học theo nhóm. 
 + Học theo nhóm phát huy cao độ vai trò chủ thể, tích cực của mỗi cá nhân 
trong việc thực hiện tốt hơn nhiệm vụ được giao: các nghiên cứu đã ch ra rằng khi 
học theo nhóm, vai trò chủ thể, tính tự giác, tích cực, sáng tạo, năng động, tinh 
thần trách nhiệm của HS thường được phát huy hơn, cơ hội cho HS tự thể hiện, tự 
khẳng định khả năng của mình nhiều hơn. 
 + Đặc biệt, khi HS học theo nhóm thì kết quả học tập thường cao hơn, hiệu quả 
làm việc tốt hơn, khả năng ghi nhớ lâu hơn, động cơ bên trong, thời gian dành cho 
việc học, trình độ lập luận cao và tư duy phê phán. Nhóm làm việc còn cho phép 
các em thể hiện vai trò tích cực đối với việc học của mình - hỏi, biểu đạt, đánh giá 
công việc của bạn, thể hiện sự khuyến khích và giúp đỡ, tranh luận và giải thích... 
rất nhiều những kĩ năng nhận thức được hình thành, như: biết đưa ra ý tưởng của 
mình trong môi trường cùng phối hợp, giải thích, học hỏi l n nhau bằng ngôn ngữ 
và phương thức tác động qua lại, phát triển sự tự tin vào bản thân như là người 
học và trong việc chia sẻ ý tưởng với sự tiếp thu có phê phán (của nhiều người 
cùng nghe về một vấn đề). Hay nói cách khác, HS trở thành chủ thể đích thực của 
họat động học tập của cá nhân mình. 
 6 1.2.2. D y học hợp tác với vi c phát tri n ph ch t n ng c the u hướng 
 hi n đ i. 
 - Khái niệm dạy học hợp tác. 
 Hợp tác là cùng nhau làm việc, hỗ trợ, giúp đỡ l n nhau trong công việc hay một 
lĩnh vực nào đó vì mục đích chung. Hiện nay, có hai quan niệm về dạy học hợp tác: 
 + Dạy học hợp tác là một tư tưởng mang tính định hướng. Dạy học hợp tác 
là những phương pháp dạy học mang tính tập thể, trong đó có sự hỗ trợ, giúp đỡ 
l n nhau giữa các cá nhân và kết quả là người học tiếp thu được kiến thức thông 
qua các hoạt động tương tác khác nhau: giữa người học với người học, giữa người 
học với người dạy, giữa người học và môi trường. 
 + Dạy học hợp tác là một phương pháp dạy học. Dạy học hợp tác là một 
PPDH phức hợp ứng với một nhóm người học (PPDH theo nhóm) và một số người 
thường dùng cụm từ “PPDH hợp tác theo nhóm”. Theo Bernd Meier, một quan 
điểm dạy học có thể bao hàm nhiều PPDH. Ví dụ quan điểm dạy học hợp tác bao 
hàm các PPDH như: thảo luận nhóm, seminar, dạy học theo dự án ; 
 Tuy có nhiều quan điểm khác nhau về dạy học hợp tác, trên cơ sở các tài liệu 
tập huấn chuyên môn và tài liệu tham khảo, chúng tôi đề xuất khái niệm: “Dạy học 
hợp tác là hình thức tổ chức dạy học trong đó GV tổ chức cho HS hình thành các nhóm 
hợp tác, cùng nhau nghiên cứu, trao đổi ý tưởng và giải quyết vấn đề do GV đặt ra”. 
 - Các đặc điểm đặc trưng của dạy học hợp tác. 
 Có hoạt động y dựng nhóm: nhóm thường giới hạn thành viên do GV 
phân công, trong đó tính đến t lệ cân đối về sức học, giới tính, ; nhóm được xây 
dựng có thể gắn bó trong nhiều hoạt động và có thể linh hoạt thay đổi theo từng 
hoạt động. 
 + Có sự phụ thuộc tương tác l n nhau một cách tích cực: HS hợp tác với 
nhau trong những nhóm nhỏ. Có thể nói, tương tác (tương tác tự do hay tương tác vì 
nhiệm vụ học tập) giữa những người học trong khi làm việc c ng nhau là đòi hỏi tất 
yếu của dạy học hợp tác, có nghĩa là các thành viên trong nhóm không ch liên kết 
với nhau về mặt trách nhiệm mà còn có mối liên hệ tình cảm, đạo đức, lối sống, 
thành công của cá nhân ch mang ý nghĩa góp phần tạo nên sự thành công của nhóm. 
 Có ràng buộc trách nhiệm cá nh n – trách nhiệm nhóm: Đây vừa là nguyên 
nhân vừa là điều kiện của nhóm học tập. Các cá nhân thể hiện trách nhiệm với bản 
thân và đối với các thành viên của nhóm, c ng hỗ trợ nhau trong việc thực hiện 
nhiệm vụ đặt ra; mỗi cá nhân cần có sự nỗ lực bản thân trong sự ràng buộc trách 
nhiệm của cá nhân và nhóm. 
 Hình thành và phát triển kĩ năng hợp tác: HS nhận thức được tầm quan 
trọng của các kĩ năng học hợp tác. Trong hoạt động học tập hợp tác, HS không ch 
nhằm lĩnh hội nội dung – chương trình môn học, mà quan trọng là được thực hành 
và thể hiện, củng cố các kĩ năng xã hội (như kĩ năng lắng nghe, kĩ năng đặt câu hỏi 
 8