Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao chất lượng bài thi sinh học trong kì thi THPT quốc gia bằng cách xây dựng sơ đồ tư duy, câu hỏi, bài tập rèn kĩ năng tự học trong Chương 1 và Chương 2, Sinh học 12

 PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1 
1. Lí do chọn đề tài 1 
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 1 
3. Phương pháp nghiên cứu 2 
4. Những đóng góp mới của đề tài 2 
Phần II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 3 
A.Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài 3 
1. Cơ sở lí luận của đề tài 3 
1.1 Tự học 3 
1.2 Thi đánh giá năng lực 4 
2. Cơ sở thực tiễn của đề tài 4 
 B. Giải pháp nâng cao chất lượng bài thi sinh học trong kì thi THPT  6 
1. Quy trình thực hiện các giải pháp nâng cao chất lượng bài thi sinh học  7 
2. Giải pháp “Nâng cao chất lượng bài thi sinh học trong kì thi THPT quốc gia  8 
2.1. Sơ đồ tư duy kiến thức trọng tâm chương 1 và chương 2, sinh học 12 8 
2.2. Cấu trúc đề thi TNTHPT quốc gia môn sinh 9 
2.3. Hệ thống, phân loại đề thi TNTHPT quốc gia môn sinh  11 
2.4. Hệ thống, phân loại đề thi đánh giá năng lực môn sinh 20 
2.5. Sưu tầm, thiết kế, xây dựng các câu hỏi, bài tập chương 1, chương 2 SH 12 25 
C. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất 43 
1. Mục đích khảo sát. 43 
2. Nội dung và phương pháp khảo sát 43 
2.1. Nội dung khảo sát 43 
2.2. Phương pháp khảo sát và thang đánh giá 43 
3 Đối tượng khảo sát 44 
4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất 44 
 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 
 STT Các kí hiệu viết tắt Được đọc là 
 1 THPT Trung học phổ thông 
 2 ĐGNL Đánh giá năng lực 
 3 TN THPT Tốt nghiệp trung học phổ thông 
 4 TNKQ Trắc nghiệm khách quan 
 5 SH Sinh học 
 6 HDHS Hướng dẫn học sinh 
 7 ĐTTNTHPTQG Đề thi tốt nghiệp trung học phổ thông quốc gia 
 8 NB Nhận biết 
 9 TH Thông hiểu 
 10 VD Vận dụng 
 11 VDC Vận dụng cao 
 12 MDT Mã di truyền 
 13 ĐH Đại học 
 14 Đ/S Đúng/Sai 
 15 VĐ Vấn đề 
 16 KS Khảo sát 
 17 GV Giáo viên 
 18 HS Học sinh 
 19 GP Giải pháp 
 20 SL Số lượng 
 21 TN Thực nghiệm 
 22 ĐC Đối chứng 
 23 NST Nhiễm sắc thể 
 3. Phương pháp nghiên cứu 
 Phương pháp nghiên cứu lý thuyết, điều tra, tham vấn chuyên gia, thực nghiệm 
sư phạm, thống kê toán học 
 4. Những đóng góp mới của đề tài 
 - Xây dựng quy trình tự học để nâng cao kết quả bài thi THPT quốc gia. 
 - Hệ thống, phân loại đề thi THPT quốc gia môn sinh phần kiến thức chương 1, 
chương 2, sinh học 12. 
 - Hệ thống, phân loại đề thi đánh giá năng lực môn sinh phần kiến thức chương 
1, chương 2, sinh học 12. 
 - Xây dựng sơ đồ tư duy chương 1, chương 2, sinh học 12 để HS tự ôn tập. 
 - Thiết kế các câu hỏi, bài tập chương 1, chương 2, sinh 12 thích hợp cho HS tự 
học đạt kết quả cao. 
Phần II. Nội dung nghiên cứu 
A. Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài. 
1. Cơ sở lí luận của đề tài 
1.1. Tự học 
1.1.1. Khái niệm tự học 
 - Tự học là việc chủ động tự mình tìm tòi nghiên cứu, thu nhặt các kiến thức tự 
luyện tập để có kỹ năng. 
 - Tự học có thể hình thành từ việc tự bản thân nghiên cứu tìm hiểu mà không 
nhờ vả hay trông chờ vào bất cứ ai. Hoặc tự học còn có thể được hiểu là chúng ta dựa 
vào kiến thức được thầy cô giáo hoặc người đi trước cung cấp để dựa vào đó hình 
thành những bài học cho riêng mình. 
 Kĩ năng tự học là khả năng người học vận dụng một cách linh hoạt, chủ động 
những kiến thức, kỹ năng hiện có để thực hiện thành công nhiệm vụ học tập bằng 
cách tự lựa chọn và triển khai được các thao tác tác động vào nội dung bài học nhằm 
chiếm lĩnh tri thức, phát triển kỹ năng, kỹ xảo bản thân để đạt được mục tiêu học tập 
đã đề ra. 
1.1.2. Vai trò của tự học 
 - Tự học giúp con người chủ động trong việc tìm kiếm, tiếp thu được nhiều kiến 
thức bổ ích và có thể tự rút ra được những bài học cho riêng mình. 
 - Tự học giúp chúng ta ghi nhớ kiến thức lâu hơn. 
 2 
 2. Cơ sở thực tiễn của đề tài 
 - Mong muốn của các thí sinh khi tham gia các kỳ thi THPT quốc gia như kỳ 
thi TNTHPT, ĐGNLlà làm tốt bài thi, đạt kết quả cao nhất, do đó các em phải có 
phương pháp tự học thích hợp để nâng cao chất lượng bài thi của mình khi thực hiện 
các kỳ thi THPT quốc gia, đặc biệt là kỳ thi ĐGNL đang còn mới so với các em. 
 - Để nắm bắt phương pháp tự học giúp nâng cao chất lượng bài thi của các em 
HS, chúng tôi đã tiến hành điều tra 180 HS tại trường THPT Lê Hồng Phong và kết 
quả thu được như sau: 
 Thường Thỉnh Chưa thực 
 Hiếm khi Thường xuyên
 xuyên thoảng hiện Thỉnh thoảng
 Phương Biểu Hiếmđồ minhkhi hoạ 
TT Chưa thực hiện
 pháp SL SL SL SL 
 % % % % 
 (em) (em) (em) (em) 
 4%
 Bám vào 8,3%
 ma trận, 44,
1 80 78 43,3 15 8,3 7 4 44,4%
 cấu trúc 4 43,3
 đề thi %
 Phân 
 loại và 5%
 giải đề 13,3%
 40,
2 thi 73 74 41,1 24 13,3 9 5 40,6%
 6 
 TNTHP 41,1%
 T các 
 năm 
 Phân 
 loại và 18,9% 23,3%
 làm đề 23,
3 42 63 35 41 22,8 34 18,9 
 thi 3 22,8%
 ĐGNL 35%
 các năm 
 4 
 lựa chọn Đúng - Sai, dạng bài tập PISA Đa số các em chưa biết phân loại và làm 
đề thi ĐGNL vì kỳ thi này tổ chức riêng với kỳ thi TNTHPT và còn mới so với các 
em. Do đó, chúng ta cần đề xuất các giải pháp tương ứng để nâng cao chất lượng bài 
thi môn sinh học trong các kì thi. 
B. Giải pháp nâng cao chất lượng bài thi sinh học trong kì thi THPT quốc gia 
bằng cách xây dựng sơ đồ tư duy, câu hỏi, bài tập rèn kĩ năng tự học trong 
chương 1 và chương 2, sinh học 12. 
1. Quy trình thực hiện các giải pháp nâng cao chất lượng bài thi sinh học trong kì 
thi THPT quốc gia bằng cách xây dựng sơ đồ tư duy, câu hỏi, bài tập rèn kĩ năng 
tự học trong chương 1 và chương 2, SH 12. 
 Quy trình Phương pháp rèn kĩ năng tự học để 
 nâng cao chất lượng bài thi trong các kì 
 Bước HĐGV HĐHS 
 thi THPT quốc gia 
 1 HDHS tổng hợp Tổng hợp được - HS tổng hợp được kiến thức chương 
 kiến thức chương kiến thức 1, chương 2, SH12 
 1, 2, SH12 chương 1, 2, - HS xây dựng được sơ đồ tư duy khái 
 SH12 quát của chương1, chương 2, SH12. 
 2 HDHS tìm hiểu Tìm hiểu ma - HS tìm hiểu ma trận, cấu trúc đề thi 
 ma trận, cấu trúc trận, cấu trúc TNTHPT và ĐGNL của các năm 
 đề thi TNTHPT đề thi - HS xác định phần kiến thức trọng tâm 
 và ĐGNL các TNTHPT và trong đề thi để phan bố thời gian học 
 năm ĐGNL các tập hợp lý. 
 năm - HS xác định tổng số câu môn sinh học 
 trong cấu trúc bài thi TNTHPT và bài 
 thi ĐGNL, xác định số câu và mức độ 
 nhận thức từng câu ở chương 1, 2 trong 
 cấu trúc đề thi. 
 3 HDHS phân loại Phân loại đề - HS xác định các câu trong đề thi 
 đề thi TNTHPT thi TNTHPT chính thức, đề thi minh hoạ TNTHPT 
 các năm thuộc các năm thuộc thuộc phần kiến thức chương1,2 SH12; 
 chương1, 2, SH12 chương1, 2, đồng thời sắp xếp các câu đó vào tương 
 SH12 ứng từng bài học trong mỗi chương. 
 - HS xác định mức độ nhận thức từng 
 câu. 
 - HS xác định được các dạng bài thi cơ 
 bản ứng với từng bài trong chương 1,2 
 SH12. 
 - HS giải các bài tương tự với dạng bài 
 thi 
 6 
 2.1.1. Sơ đồ tư duy kiến thức trọng tâm chương 1, cơ chế di truyền và biến dị, SH 12 
 H2.1.1. Sơ đồ kiến thức chương 1, cơ chế di truyền biến dị 
2.1.2. Sơ đồ tư duy kiến thức trọng tâm chương 2, tính quy luật của hiện tượng 
di truyền, SH 12 
 H2.1.2. Sơ đồ kiến thức chương 2, tính quy luật hiện tượng di truyền 
2.2. Cấu trúc đề thi TNTHPT quốc gia môn sinh 
- Phân tích cấu trúc đề thi TNTHPT về số câu trong mỗi bài, trong chương 1, 2, 
SH12, mức độ nhận thức từng câu để phân bố thời gian tự học và ôn tập hợp lý. 
- Ví dụ minh hoạ: 
 8 
 1 1. Chuyển 1.1. Chuyển hóa vật chất và 1 1 
 hóa vật chất năng lượng ở thực vật 
 và năng 1.2 Chuyển hóa vật chất và 1 1 
 lượng năng lượng ở động vật 
2 2. Cơ chế di 2.1. Gen, mã di truyền 5 1 1 
 truyền và 
 biến dị 2.2. Nhân đôi ADN, phiên 
 mã, dịch mã 
 2.3. Điều hoà hoạt động của 
 gen 
 2.4. Đột biến gen 1 
 2.5. NST, đột biến NST 
 2.6. Tổng hợp cơ chế di 1 
 truyền 
 3 3. Tính quy 3.1. Quy luật phân li và quy 3 2 
 luật của hiện luật phân li độc lập 
 tượng di 3.2. Tương tác gen và tác 
 truyền động đa hiệu của gen 
 3.3. Liên kết gen và hoán vị 
 gen 
 1 
 3.4. Di truyền liên kết với 
 giới tính và di truyền ngoài 
 nhân 
 3.5. Ảnh hưởng của môi 
 trường lên sự biểu hiện của 
 gen 
 3.6. Tổng hợp các quy luật di 1 
 truyền 
4 4. Di truyền 4.1. Cấu trúc di truyền quần 1 
 quần thể thể 
5 5. Ứng dụng 5.1. Ứng dụng di truyền học 1 1 
 di truyền vào chọn giống 
 học vào chọn 
 giống 
6 6. Di truyền 6. Di truyền học Người 1 
 học Người 
7 7. Tiến hóa 7.1. Bằng chứng và cơ chế 2 1 1 1 
 tiến hóa 
 7.2. Sự phát sinh và phát 1 
 triển của sự sống trên Trái 
 10