Sáng kiến kinh nghiệm Một số phương pháp hướng dẫn học sinh Lớp 10 rèn luyện kỹ năng “Viết Báo cáo nghiên cứu một vấn đề” (Bài 4 “Sức sống của Sử thi” - Ngữ văn 10 Kết nối tri thức)

 MỤC LỤC 
PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ ...................................................................................... 1 
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI ....................................................................................... 1 
II. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI ..................................................................... 2 
III. PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG, MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU................................ 3 
1. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................... 3 
2. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................ 3 
3. Mục đích nghiên cứu ......................................................................................... 3 
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................................. 4 
V. CẤU TRÚC ĐỀ TÀI ........................................................................................ 4 
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU .............................................................. 5 
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ..................... 5 
1. Cơ sở lý luận ..................................................................................................... 5 
1.1. Một số khái niệm ............................................................................................ 5 
1.2. Một số vấn đề về Viết báo cáo nghiên cứu được học trong SGK Ngữ văn 10-
tập 1. .................................................................................................................... 10 
1.3. Một số vấn đề về tập nghiên cứu và viết báo cáo nghiên cứu trong “Chuyên 
đề học tập Ngữ văn 10”. ...................................................................................... 11 
2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................ 11 
2.1. Khảo sát thực trạng việc viết báo cáo nghiên cứu trong học sinh trên địa bàn 
huyện Thanh Chương .......................................................................................... 11 
2.2. Hoạt động viết báo cáo nghiên cứu của học sinh THPT trên địa bàn huyện 
Thanh Chương phát triển chưa mạnh .................................................................. 13 
2.3. Hoạt động viết báo cáo nghiên cứu của học sinh THPT Nguyễn Sỹ Sách còn 
nhiều hạn chế ....................................................................................................... 14 
2.4. Bài thực hành viết: “Viết báo cáo nghiên cứu về một vấn đề” (SGK Ngữ văn 
10) chưa phát huy hết năng lực viết báo cáo nghiên cứu của HS ....................... 14 
2.5. Giáo viên và HS gặp nhiều khó khăn khi tiếp cận Chương trình Ngữ văn lớp 
10 (2018) ............................................................................................................. 15 
Chương 2. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP HƯỚNG DẪN HỌC SINH LỚP 10 
RÈN LUYỆN KỸ NĂNG “VIẾT BÁO CÁO NGHIÊN CỨU MỘT VẤN ĐỀ”
 ............................................................................................................................. 17 
2.1. Hướng dẫn học sinh cách viết báo cáo nghiên cứu về một vấn đề văn học dân 
gian ...................................................................................................................... 17 
2.2. Hướng dẫn học sinh cách viết báo cáo nghiên cứu về một vấn đề trong đời 
sống. .................................................................................................................... 21 
2.3. Các bước hướng dẫn học sinh rèn luyện kỹ năng viết báo cáo nghiên cứu 
trong tiết học: “Viết báo cáo nghiên cứu một vấn đề” (Bài 4 “Sức sống của Sử 
thi” - Ngữ văn 10). .............................................................................................. 27 
Chương 3: KHẢO SÁT TÍNH CẤP THIẾT VÀ KHẢ THI CỦA ĐỀ TÀI 29 
3.1. Mục đích của khảo sát. ................................................................................. 29 
 DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT 
 Chữ cái viết tắt/Ký hiệu Cụm từ đầy đủ 
THPT Trung học phổ thông 
HS Học sinh 
GV Giáo viên 
NCKH Nghiên cứu khoa học 
KHKT Khoa học kỹ thuật 
GDPT Giáo dục phổ thông 
GVBM Giáo viên bộ môn 
SGK Sách giáo khoa 
 2. Viết báo cáo nghiên cứu vốn là một hoạt động của NCKH, là hoạt động 
thực hành giúp học sinh phát triển kỹ năng tìm hiểu, khám phá về đời sống xã hội 
và tự nhiên (con người, sự kiện, địa điểm, môi trường,...) qua tư liệu thu thập được 
và trình bày kết quả tìm hiểu, khám phá đó. Chương trình Sách giáo khoa Ngữ văn 
lớp 10 - Chương trình GDPT 2018 rất đề cao việc học tập nghiêng về nghiên cứu 
của học sinh THPT. Vì thế trong cuốn sách Chuyên đề học tập môn Ngữ văn có hẳn 
một chuyên đề: “Tập nghiên cứu và viết báo cáo về một vấn đề văn học dân gian”. 
Còn trong Sách giáo khoa Ngữ văn (Bộ Kết nối tri thức với cuộc sống) ở bài 4 “Sức 
sống của Sử thi” có phần rèn luyện kĩ năng Viết “Viết báo cáo nghiên cứu một vấn 
đề”. Điều đó cho thấy vai trò quan trọng của việc hướng dẫn học sinh tập nghiên 
cứu và viết báo cáo nghiên cứu đối với học sinh lớp 10 THPT. Tuy nhiên việc nghiên 
cứu trong sách Chuyên đề đang dừng lại ở việc tập nghiên cứu một vấn đề văn học 
dân gian chứ chưa hướng đến nghiên cứu một vấn đề trong đời sống. Hơn nữa, không 
phải tất cả các lớp đều chọn học Chuyên đề học tập môn Ngữ văn. Do đó trong quá 
trình dạy học, giáo viên cần mở rộng hướng dẫn học sinh nghiên cứu một vấn đề 
trong đời sống. Đây chính là cách nhận diện khả năng vận dụng kiến thức vào những 
tình huống khác nhau trong học tập và trong thực tiễn của học sinh không chỉ ở lĩnh 
vực Văn học mà có thể ở những lĩnh vực khác như Lịch sử, Địa lý, Hóa học, Vật 
lý 
 3. Nhiều năm qua, thực tiễn nghiên cứu khoa học trong học sinh THPT, đặc 
biệt là học sinh vùng nông thôn huyện Thanh Chương diễn ra còn đơn điệu, ít có 
hiệu quả. Nhiều em khi được hướng dẫn viết đề tài nghiên cứu KHKT hoặc nghiên 
cứu và trình bày các dự án dạy học, chuyên đề dạy học đều tỏ ra lúng túng hoặc nhận 
thức chưa đầy đủ về ý nghĩa của hoạt động nghiên cứu trong quá trình học tập của 
mình. 
 Nhằm đạt được những mục tiêu dạy học trong chương trình GDPT 2018, 
nhiều năm học qua, bản thân chúng tôi đã có những tìm tòi, đổi mới trong phương 
pháp dạy học, kỹ thuật dạy học, đổi mới cách kiểm tra, đánh giá học sinh nhằm 
đạt được hiệu quả giáo dục tốt nhất. Tuy nhiên trong hoạt động nghiên cứu khoa học 
và hướng dẫn HS nghiên cứu khoa học vần còn nhiều hạn chế nhất định. 
 Đó chính là lý do chúng tôi quyết định chọn đề tài: Một số phương pháp 
hướng dẫn học sinh lớp 10 rèn luyện kỹ năng “Viết báo cáo nghiên cứu một vấn 
đề” (Bài 4 “Sức sống của Sử thi” - Ngữ văn 10). 
II. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI 
 - Đề tài đã phân tích và hệ thống nội dung từ cơ sở lý luận đến cơ sở thực tiễn, 
qua đó đề xuất được một số giải pháp mới giúp học sinh vừa tập nghiên cứu, viết 
báo cáo về một vấn đề văn học dân gian, vừa tập nghiên cứu, viết báo cáo một vấn 
đề trong đời sống để tạo ra được nhiều sản phẩm khoa học có giá trị. 
 - Xác định được các nguyên tắc xây dựng giải pháp giúp học sinh rèn luyện 
kỹ năng Viết báo cáo nghiên cứu. 
 2 
 - Từ việc Viết báo cáo nghiên cứu một vấn đề văn học dân gian để hướng đến 
Viết báo cáo nghiên cứu một vấn đề trong đời sống. Đây là một cách hướng dẫn học 
sinh vận dụng kiến thức để giải quyết những vấn đề trong thực tiễn. 
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
 - Phương pháp phân tích, so sánh, quy nạp, đối chiếu, thực nghiệm. 
 - Phương pháp thu thập, khảo sát, so sánh số liệu. 
V. CẤU TRÚC ĐỀ TÀI 
 Ngoài Mở đầu và Kết luận, Nội dung đề tài tập trung vào một số vấn đề chính 
như sau: 
 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài 
 2. Một số phương pháp hướng dẫn học sinh lớp 10 rèn luyện kỹ năng Viết 
trong “Viết báo cáo nghiên cứu một vấn đề”. 
 3. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của đề tài 
 4. Thực nghiệm và kết quả đạt được 
 4 
 - Đối tượng nghiên cứu (research focus): là bản chất cốt lõi của sự vật hay 
hiện tượng cần xem xét và làm rõ trong đề tài nghiên cứu. 
 - Mục tiêu nghiên cứu (research objective): những nội dung cần được xem 
xét và làm rõ trong khuôn khổ đối tượng nghiên cứu đã xác định nhằm trả lời câu 
hỏi “Nghiên cứu cái gì?”. Dựa trên mục tiêu, các câu hỏi nghiên cứu được xây dựng. 
 - Mục đích nghiên cứu (research purpose): ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu. 
Mục đích trả lời câu hỏi “Nghiên cứu nhằm vào việc gì?” hoặc “Nghiên cứu để phục 
vụ cho cái gì?”. 
 - Khách thể nghiên cứu (research population): là sự vật chứa đựng đối tượng 
nghiên cứu. Khách thể nghiên cứu có thể là một không gian vật lý, một quá trình, 
một hoạt động, hoặc một cộng đồng. 
 - Đối tượng khảo sát (research sample): là mẫu đại diện của khách thể nghiên 
cứu. 
 - Phạm vi nghiên cứu (research scope): sự giới hạn về đối tượng nghiên cứu, 
đối tượng khảo sát và thời gian nghiên cứu (do những hạn chế mang tính khách quan 
và chủ quan đối với đề tài và người làm đề tài). 
1.1.3. Một số yêu cầu khi viết báo cáo nghiên cứu 
 + Nêu được đề tài và vấn đề nghiên cứu được đặt ra trong báo cáo 
 + Trình bày được kết quả nghiên cứu thông qua hệ thống các luận điểm sáng 
rõ, thông tin xác thực. 
 + Khai thác được các nguồn tham khảo chính xác, đáng tin cậy, sử dụng các 
trích dẫn, cước chú và phương tiện hỗ trợ phù hợp, thể hiện sự minh bạch trong công 
việc kế thừa những kết quả nghiên cứu đã có. 
 + Có danh mục tài liệu tham khảo ở cuối báo cáo. 
1.1.4. Phân loại nghiên cứu khoa học 
1.1.4.1. Phân loại theo chức năng nghiên cứu 
 - Nghiên cứu mô tả (Descriptive research): nhằm đưa ra một hệ thống tri thức 
giúp con người phân biệt các sự vật, hiện tượng xung quanh; bao gồm mô tả định 
tính và mô tả định lượng, mô tả một sự vật, hiện tượng riêng lẻ hoặc so sánh giữa 
nhiều sự vật, hiện tượng khác nhau. 
 Ví dụ: Nghiên cứu sở thích của khách du lịch khi đến thăm thành phố Hồ Chí 
Minh. 
 - Nghiên cứu giải thích (Explanatory research): nhằm làm rõ các qui luật chi 
phối các hiện tượng, các quá trình vận động của sự vật. 
 Ví dụ: Nghiên cứu những lý do khiến khách du lịch ít quay lại để tham quan, 
du lịch thêm nhiều lần nữa. 
 6 
 1.1.4.5. Trình tự tiêu biểu của hoạt động nghiên cứu khoa học 
 Để xây dựng một đề tài nghiên cứu khoa học đạt hiệu quả, thông thường có 7 
bước tiêu biểu cho người làm công tác nghiên cứu khoa học 
 - Lựa chọn vấn đề nghiên cứu 
 - Tổng quan tài liệu nghiên cứu 
 - Thiết kế nghiên cứu 
 - Thu thập dữ liệu 
 - Phân tích dữ liệu 
 - Tổng hợp kết quả và kết luận 
 - Báo cáo kết quả 
 Tuy nhiên, trên thực tế, trình tự này chỉ có tính tương đối, các bước thường 
chồng chéo, các nhà nghiên cứu có thể sắp xếp lại trình tự cho phù hợp với mục tiêu 
nghiên cứu của mình. 
1.1.5. Các bước nghiên cứu khoa học 
 Bước 1: Lên ý tưởng 
 Ý tưởng bao giờ cũng là bản phác thảo đầu tiên cho một dự định, một dự án. 
Đó là những viên gạch đầu tiên cho công trình nghiên cứu khoa học của chúng ta. 
Có thể tìm được ý tưởng từ đâu? Thật đơn giản vì nghiên cứu khoa học cũng chính 
là những vấn đề thường xảy ra xung quanh cuộc sống của con người. Ý tưởng được 
tìm thấy từ sách báo, mạng xã hội facebook, instagram, từ đài phát thanh, từ quan 
sát thực tế cuộc sống hàng ngày của chúng ta 
 Khi chúng ta trăn trở một vấn đề nào đó, thấy điều đó cần phải làm rõ điểm 
này, điểm kia thì đó là lúc trong suy nghĩ của bạn đã “nảy mầm” của sự sáng tạo, 
tìm tòi, lúc đó hãy chọn cho mình một hướng nghiên cứu phù hợp nhất. 
 Bước 2: Xác định hướng đi phù hợp 
 Khi nảy sinh ra sự kiện làm chúng ta trăn trở, hãy gọi tên được vấn đề đó tóm 
gọn lại và bắt đầu vạch ra hướng nghiên cứu bằng cách tìm hết tất cả tài liệu xung 
quanh vấn đề đó xem đã có ai nghiên cứu vấn đề đó chưa, điểm tồn đọng lại của vấn 
đề đó là gì, ý kiến của mọi người xung quanh về vấn đề đó như thế nào? Như vậy sẽ 
dần vẽ ra được định hướng cho đề tài của bạn tốt hơn 
 Bước 3: Chọn tên đề tài 
 Tên đề tài luôn là điều hấp dẫn người chấm, người đọc đầu tiên. Do vậy, chúng 
ta phải chọn được tên đề tài mang tiêu chí ngắn gọn, cô đọng được nội dung nghiên 
cứu của mình bao gồm từ đối tượng, phạm vi, chủ thể, khách thể, thời gian, không 
gian, địa điểm nghiên cứu, tránh lan man và lạc chủ đề nghiên cứu. 
 8