Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm tổ chức hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển năng lực của học sinh trong môn Khoa học tự nhiên 8

 MỤC LỤC 
 TRANG 
PHẦN MỘT: THỰC TRẠNG .................................................................................... 2 
I. CÁC VẤN ĐỀ TỒN TẠI TRƯỚC KHI THỰC HIỆN SÁNG KIẾN. ...................... 2 
II. LÝ DO THỰC HIỆN SÁNG KIẾN..2 
III. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU .................................................................................... 3 
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................................... 3 
PHẦN HAI: NỘI DUNG ............................................................................................. 4 
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT 
ĐỘNG TRẢI NGHIỆM NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH 
TRONG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN LỚP 8. ................................. 4 
1.1. Cơ sở lí luận của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển năng lực 
học sinh trong dạy học môn Khoa học tự nhiên lớp 8. .................................................. 4 
1.2. Cơ sở thực tiễn của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển năng lực 
học sinh trong dạy học môn Khoa học tự nhiên lớp 8. .................................................. 9 
CHƯƠNG 2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM 
NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC MÔN 
KHOA HỌC TỰ NHIÊN 8. ...................................................................................... 10 
2.1. Thiết kế bài giảng môn Khoa học tự nhiên 8, lĩnh vực hóa học có tổ chức hoạt 
động trải nghiệm. .......................................................................................................... 10 
2.2. Ví dụ minh họa tổ chức hoạt động trải nghiệm trong các bài giảng môn Khoa học 
tự nhiên 8, lĩnh vực hóa học nhằm phát triển năng lực của học sinh. .......................... 12 
PHẦN BA: HIỆU QUẢ MANG LẠI ....................................................................... 44 
PHẦN BỐN: ĐÁNH GIÁ PHẠM VI ẢNH HƯỞNG CỦA SÁNG KIẾN ............ 46 
1. KẾT LUẬN: ............................................................. Error! Bookmark not defined. 
2. KHUYẾN NGHỊ: ..................................................... Error! Bookmark not defined. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 47 
 1 
 sinh nhằm đạt hiệu quả cao trong giảng dạy. Và để bài giảng thêm sinh động, hấp dẫn 
cũng như tối ưu hóa trong việc hình thành, phát triển năng lực, phẩm chất cho học 
sinh, các bài giảng cần sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, có kèm theo 
những kỹ thuật dạy học tích cực. Việc tổ chức dạy học, sử dụng phương pháp dạy 
học nào, kĩ thuật dạy học nào sẽ phụ thuộc vào nội dung của từng bài học, cách thiết 
kế bài giảng của từng giáo viên. Khi nghiên cứu, tìm hiểu các phương pháp và kĩ 
thuật dạy học tích cực, tôi đã tìm hiểu và có áp dụng một số phương pháp, kĩ thuật 
dạy học vào bài giảng nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh, cũng như 
phát triển các năng lực, phẩm chất của học sinh. Trong số các phương pháp và kĩ 
thuật dạy học đó, tôi đã đi sâu tìm hiểu tổ chức hoạt động trải nghiệm vào một số bài 
giảng trong môn Khoa học tự nhiên lớp 8 nhằm nghiên cứu kiến thức mới, tôi nhận 
thấy cách thức tổ chức hoạt động phù hợp với logic tổ chức rèn luyện, phát triển năng 
lực cho học sinh và thể hiện rõ đặc trưng của môn Khoa học tự nhiên. 
 Xuất phát từ các lý do trên, tôi đã chọn đề tài “MỘT SỐ KINH NGHIỆM TỔ 
CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 
CỦA HỌC SINH TRONG MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN 8”. 
III. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU 
 Trên cơ sở lý luận và thực tiễn ở trên, tôi tiến hành thiết kế một số bài học có tổ 
chức hoạt động trải nghiệm đã được tổ chuyên môn và ban giám hiệu xét duyệt trong 
chương trình môn Khoa học tự nhiên lớp 8 theo hướng phát triển năng lực của 
học sinh. 
 Để đạt được mục đích trên, đề tài sẽ tập trung giải quyết các nhiệm vụ sau: 
 - Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc thiết kế bài học có tổ chức hoạt 
động trải nghiệm nhằm phát triển năng lực của học sinh. 
 - Tìm hiểu nội dung, chương trình SGK Khoa học tự nhiên lớp 8 để định hướng 
lựa chọn bài dạy có tổ chức hoạt động trải nghiệm phù hợp với logic của bài. 
 - Thiết kế bài giảng theo định hướng phát triển năng lực và sử dụng các phương 
pháp, kĩ thuật dạy học tích cực để tổ chức hoạt động trải nghiệm. 
 - Thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính khả thi của đề tài. 
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
 Cơ sở phương pháp luận của đề tài dựa trên những quan điểm, nhận thức của 
chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng và Nhà nước ta 
về công tác giáo dục, đặc biệt là dạy học môn Khoa học tự nhiên. Ngoài ra, đề tài còn 
dựa vào quan điểm lý luận dạy học của giáo dục học, tâm lý học, phương pháp dạy 
học Khoa học tự nhiên  
 3 
 sinh, những kỹ năng, thái độ và sự hứng thú, ngoài ra còn có những nguồn bên ngoài 
chẳng hạn như bạn cùng lớp, thầy cô giáo, các chuyên gia hoặc các nguồn thông tin 
khác – trích “Dạy học phát triển năng lực THCS”. Như vậy, chúng ta có thể hiểu 
năng lực nghĩa là không chỉ biết, hiểu mà còn phải vận dụng được, nghĩa là khả năng 
thực hiện. Nói cách khách, học sinh có thể vận dụng những kiến thức, kỹ năng mà học 
sinh biết, hiểu từ bài học để vận dụng giải quyết các vấn đề trong tự nhiên, trong cuộc 
sống cũng như trong các bài học khác. 
 Phân loại năng lực: gồm hai loại: 
 Năng lực chung là năng lực cơ bản, thiết yếu để con người có thể sống và làm 
việc bình thường trong xã hội. năng lực này được hình thành và phát triển do nhiều 
môn học, liên quan đến nhiều môn học. Ngay năng lực chung cũng lại được chia làm 
ba phạm trù rộng: năng lực sử dụng các công cụ tương tác hiệu quả với môi trường, 
năng lực hoạt động tương tác trong các nhóm phức hợp, năng lực hoạt động một cách 
tự chủ. 
 Năng lực riêng là năng lực cụ thể, chuyên biệt, được hình thành và phát triển 
do một lĩnh vực/môn học nào đó. Theo hướng này, Deborah Nusche đã chia năng lực 
đầu ra thành: Năng lực nhận thức và năng lực phi nhận thức. Trong đó: năng lực nhận 
thức là những thay đổi về niềm tin hoặc sự phát triển các giá trị. Năng lực phi nhận 
thức có thể được phát triển thông qua việc học tập ở trên lớp cũng như những hoạt 
động ngoài lớp học do nhà trường tổ chức để bổ sung cho chương trình học. 
 Cùng hướng tiếp cận kết quả đầu ra trong giáo dục, Tổ chức Giáo dục, Khoa 
học và Văn hóa của Liên hiệp quốc (UNESCO) đã chia năng lực thành 3 nhóm: 
năng lực nhận thức, năng lực thái độ, năng lực nghề nghiệp. 
 Dạy học theo định hướng phát triển năng lực là phát triển năng lực hành động 
tức là khả năng thực hiện có trách nhiệm và hiệu quả các hành động, giải quyết các 
nhiệm vụ, các vấn đề trong những tình huống khác nhau trên cơ sở hiểu biết, kỹ xảo 
và kinh nghiệm cũng như sự sẵn sàng hành động. Như vậy năng lực người học cần đạt 
là cơ sở để xác định các mục tiêu, nội dung, hoạt động, phương pháp ..dạy học mà 
người dạy cần phải căn cứ vào đó để tiến hành các hoạt động giảng dạy. 
 Chương trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực là dạy học định 
hướng kết quả đầu ra, chú trọng năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn. 
 5 
 logic góp phần phát triển năng lực nhận thức và năng lực hành động, hình thành nhân 
cách phẩm chất của người lao động mới năng động, sáng tạo và biết vận dụng kiến 
thức vào thực tiễn. 
 Tổ chức hoạt động trải nghiệm thường sử dụng các phương pháp và kĩ thuật 
dạy học tích cực. Trong khuôn khổ của sáng kiến kinh nghiệm, tôi xin đề cập sâu hơn 
về tổ chức hoạt động trải nghiệm như thế nào trong thiết kế bài giảng môn Khoa học 
tự nhiên 8, lĩnh vực hóa học nhằm phát triển năng lực học sinh. 
1.1.3. Hoạt động trải nghiệm và các bước tiến hành. 
1.1.3.1. Mô hình học trải nghiệm của David Kolb 
 Thuyết Học theo trải nghiệm của David Kolb đã nhấn mạnh, kinh nghiệm đóng 
vai trò quan trọng trong quá trình học tập: “Học tập là quá trình mà kiến thức được 
tạo ra thông qua việc chuyển đổi kinh nghiệm. Kiến thức là kết quả của sự kết hợp 
giữa nắm bắt kinh nghiệm và chuyển đổi nó” (Kolb, 1984, tr 21). 
 Năm 1984, David Kolb đã đưa ra mô hình học trải nghiệm gồm 04 giai 
đoạn sau: 
 - Trải nghiệm cụ thể: Học tập thông qua các hoạt động, hành vi, thao tác cụ thể, 
trực tiếp gắn với bối cảnh thực tế, người học tham gia vào một trải nghiệm mới, kinh 
nghiệm có được thông qua làm, hoạt động trong hoàn cảnh cụ thể. Người học có thể 
đã đọc một số tài liệu, tham dự bài giảng, xem một số video trên Internet về chủ đề 
đang học tập,... Tất cả các yếu tố đó sẽ tạo ra những kinh nghiệm rời rạc nhất định cho 
người học. 
 - Quan sát, phản ánh: Người học quan sát các hoạt động và hệ thống lại những 
kinh nghiệm đã có, khám phá các đặc điểm, ý nghĩa của kiến thức; từ đó, cùng nhau 
chia sẻ, phân tích, thảo luận để thống nhất quan điểm, nhận xét vấn đề một cách hệ 
thống. Tạp chí Giáo dục (2022), 22(5), 37-41 ISSN: 2354-075339. 
 - Trừu tượng hóa khái niệm: Sau khi quan sát kĩ, chi tiết, người học tiến hành 
khái niệm hóa các kinh nghiệm đã thu được, học tập thông qua việc xây dựng khái 
niệm, tổng hợp và phân tích những gì quan sát được, giải thích các quan sát, khái 
niệm trừu tượng; thông qua thao tác tư duy, chủ thể có được sự nhận biết bản chất về 
trừu tượng; thông qua thao tác tư duy, chủ thể có được sự nhận biết bản chất về 
đối tượng. 
 - Thử nghiệm tích cực: Người học đã rút kinh nghiệm từ thực tiễn với các luận 
cứ và suy luận được liên kết chặt chẽ, sau đó vận dụng kinh nghiệm đó vào thực tiễn 
để xác nhận hoặc phủ nhận các khái niệm từ bước trước. 
 - Như vậy, vận dụng mô hình học trải nghiệm của David Kolb, GV có thể thiết 
kế hoạt động học tập cho HS thông qua 04 giai đoạn. Việc bắt đầu từ giai đoạn nào 
 7 
 trường chưa có nhân viên đồ dùng chuyên trách nên giáo viên phải tự chuẩn bị đồ 
dùng, hóa chất. Hoạt động ở nhóm đòi hỏi mỗi thành viên phải tích cực, chủ động tìm 
hiểu các nội dung của bài học. 
1.1.3.4. Một số lưu ý khi tổ chức hoạt động trải nghiệm trong môn Khoa học tự 
nhiên 8, lĩnh vực hóa học: 
 + Đảm bảo các thành viên trong nhóm đều hoạt động thông qua hoạt động đánh 
giá trong nhóm, đánh giá nhóm bạn và sự đánh giá của giáo viên. 
 + Phải có tiêu chí chấm rõ ràng cho từng hoạt động cũng như hướng dẫn để học 
sinh hiểu rõ từng tiêu chí chấm điểm. 
 + Trước khi lên lớp, giáo viên phải cung cấp một số tài liệu hoặc nơi tìm hiểu 
kiến thức cũng như giao nhiệm vụ để học sinh tìm hiểu trước kiến thức của bài, từ đó 
có thể đưa ra ý kiến của mình về vấn đề mình cần trao đổi. 
1.2. Cơ sở thực tiễn của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển năng 
lực học sinh trong dạy học môn Khoa học tự nhiên lớp 8. 
 Đối với học sinh THCS các em chỉ thích môn nào mình học có kết quả cao hoặc 
thích giáo viên nào thì thích học môn đó. Trong quá trình giảng dạy tôi đã phát hiện ra 
rằng nhiều học sinh chưa hứng thú tham gia xây dựng bài. Nhiều học sinh tỏ ra lúng 
túng, không tìm ra cách xử lí, ngay cả những vấn đề hết sức đơn giản trong cuộc sống 
hàng ngày. Với môn học Khoa học tự nhiên, lĩnh vực hóa học, các em càng lúng túng 
với các khái niệm trong hóa học, các thí nghiệm hóa học hay vận dụng kiến thức để 
giải quyết các vấn đề trong thực tế nên việc chủ động tiếp thu kiến thức ở các em còn 
hạn chế. 
 Vì vậy, nếu giảng bài theo phương pháp dạy học cũ, hoặc không phù hợp với 
mức độ nhận thức của học sinh thì học sinh sẽ ít được hoạt động, nặng về nghe giảng, ghi 
chép rồi học thuộc, ít được suy luận, động não. Thời gian dành cho học sinh hoạt động 
trong một tiết học là quá ít, kể cả hoạt động tay chân và hoạt động tư duy. Học sinh chưa 
được trở thành chủ thể hoạt động. Hình thức hoạt động của học sinh cũng đơn điệu, HS ít 
được động não và thường ít được chủ động tích cực. 
 Đối mặt với thực trạng đó, tôi đã cố gắng nâng cao hiệu quả giảng dạy bằng cách 
áp dụng những phương pháp dạy học và kĩ thuật dạy học tích cực, đặc biệt là tổ chức 
hoạt động trải nghiệm phát triển toàn diện năng lực, phẩm chất của học sinh. Các bài 
dạy đều hướng tới học sinh được trải nghiệm, được tiếp cận thế giới tri thức bằng thí 
nghiệm, hoạt động nhóm, làm dự án, học theo chủ đề... được thực hành và đề xuất các 
thí nghiệm minh họa... và đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực 
của học sinh. Trong số đó, việc tổ chức hoạt động trải nghiệm vào giảng dạy đã góp 
 9