Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp phát huy năng lực đọc hiểu văn bản thơ Đường luật cho học sinh Lớp 8 (Chương trình GDPT 2018)

 MỤC LỤC 
PHẦN MỘT: THỰC TRẠNG ...................................................................Error! Bookmark not defined. 
PHẦN HAI: NỘI DUNG ........................................................................................................................... 5 
CHƯƠNG 1 .............................................................................................................................................. 5 
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY HỌC PHÁT HUY NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN 
 THƠ ĐƯỜNG LUẬT CHO HỌC SINH LỚP 8 ..................................................................................... 5 
 1.1 Cơ sở lí luận .................................................................................................................................... 5 
 1.2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................................................... 8 
CHƯƠNG 2 .............................................................................................................................................. 9 
MỘT SỐ GIẢI PHÁP GIÚP HỌC SINH LỚP 8 ............................................................................................ 
PHÁT HUY NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN THƠ ĐƯỜNG LUẬT .................................................... 9 
 2.1 Xây dựng các dạng câu hỏi theo đặc trưng thể loại ............................................................................. 9 
 2.2 Xây dựng hệ thống bảng biểu hiện thực hóa các dạng câu hỏi nhằm phát triển năng lực đọc hiểu văn bản 
 thơ Đường luật cho học sinh lớp 8 ................................................................................................... 10 
 2.3 Ví dụ minh họa xây dựng hệ thống câu hỏi hướng dẫn học sinh đọc hiểu văn bản thơ Đường luật ngoài 
 chươngtrình13 
PHẦN BA: HIỆU QUẢ MANG LẠI ........................................................................................................ 23 
PHẦN BỐN: ĐÁNH GIÁ PHẠM VI ẢNH HƯỞNG CỦA SÁNG KIẾN.......26 
 1 
 UBND QUẬN HOÀNG MAI CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM 
TRƯỜNG THCS HOÀNG MAI Độc lập - Tự do - Hạnh phúc 
 BẢN MÔ TẢ NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA SÁNG KIẾN 
 (Đính kèm theo đơn yêu cầu công nhận sáng kiến số:01/SKKN-THCSHM) 
 Tên sáng kiến: “Một số giải pháp phát huy năng lực đọc hiểu văn bản thơ 
 Đường luật cho học sinh lớp 8 (Chương trình GDPT 2018)” 
 Tác giả: Phạm Trâm Anh 
 PHẦN MỘT: THỰC TRẠNG 
 Chương trình GDPT 2018 là chương trình giáo dục tiếp cân theo hướng phát 
 triển năng lực người học. Chương trình không chỉ cung cấp kiến thức cho học sinh 
 mà chú trọng nhiều hơn đến việc tiến hành các biện pháp, cách thức hoạt động linh 
 hoạt, sáng tạo, hiệu quả nhằm khơi dậy khả năng tìm kiếm, giải quyết vấn đề của 
 người học, giúp người học biết vận dụng những kiến thức đã học gắn liền với cuộc 
 sống để giải quyết các tình huống. 
 Bên cạnh đó, do đặc thù bộ môn, học sinh tiếp cận kiến thức văn học phải gắn 
 liền với khả năng cảm thụ văn học. Để làm được điều đó, chúng ta phải hình thành 
 và nâng cao ở học sinh năng lực đọc hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại nói chung 
 và văn bản thơ (thơ Đường luật) nói riêng. Trong thực tế, việc dạy học đọc hiểu văn 
 bản trong nhà trường từ phía người dạy lẫn người học đều có những mặt tích cực. 
 Nhưng, bên cạnh đó vẫn còn tồn tại nhiều bất cập khác. Dễ thấy nhất là về phía 
 người học vẫn còn tình trạng học thụ động, thiếu sáng tạo vì hoàn toàn chưa hình 
 thành tốt năng lực đọc hiểu văn bản văn học theo đặc trưng thể loại. Hoặc học sinh 
 không biết tự học vì để hổng kiến thức căn bản của bộ môn, hay là học tập thiếu sự 
 tương tác giữa thầy và trò, giữa trò và trò dẫn đến học sinh bị hạn chế các kỹ năng 
 đọc hiểu cần thiết. 
 Trong chương trình Ngữ văn Trung học cơ sở, học sinh được tiếp cận thể loại 
 thơ với các tiểu loại khác nhau như: thơ lục bát; thơ có yếu tố tự sự, miêu tả; thơ 
 bốn chữ, năm chữ; thơ sáu, chữ bảy chữ; thơ tự do; thơ Đường luật cùng nhiều 
 văn bản thơ hấp dẫn, lí thú mang tính thẩm mĩ, tính giáo dục cao. Để phát triển 
 được năng lực đọc hiểu văn bản thơ (thơ Đường luật) cho học sinh, giáo viên cần 
 vận dụng linh hoạt, khéo léo hợp lí các phương pháp, kĩ thuật dạy học phù hợp. 
 Trong đó việc xây dựng hệ thống câu hỏi đọc hiểu theo đặc trưng thể loại từ đọc 
 hiểu hình thức, đọc hiểu nội dung đến liên hệ, so sánh, kết nối là vô cùng quan trọng. 
 Những thuận lợi và khó khăn của việc dạy học phát huy năng lực đọc hiểu văn 
 bản thơ Đường luật cho học sinh lớp 8: 
 3 
 PHẦN HAI: NỘI DUNG SÁNG KIẾN 
 CHƯƠNG 1 
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY HỌC PHÁT HUY NĂNG LỰC 
 ĐỌC HIỂU VĂN BẢN THƠ ĐƯỜNG LUẬT CHO HỌC SINH LỚP 8 
1.1 Cơ sở lí luận 
 1.1.1 Khái niệm đọc và đọc hiểu 
 Đọc là một dạng hoạt động ngôn ngữ, là quá trình chuyển từ dạng thức chữ viết 
sang dạng lời nói có âm thanh và thông hiểu nó (ứng với các hình thức đọc thành 
tiếng), là quá trình chuyển trực tiếp từ hình thức dạng chữ viết thành các đơn vị 
nghĩa không có âm thanh (ứng với đọc thầm). M.R. Lơ vôp - Cẩm nang dạy học 
tiếng Nga. 
 Đọc hiểu là hoạt động cơ bản của con người để lĩnh hội tri thức và bồi dưỡng 
tâm hồn. Đọc hiểu là đọc kết hợp với sự hình thành năng lực giải thích, phân tích, 
khái quát, biện luận đúng- sai về logic, nghĩa là kết hợp với năng lực, tư duy và biểu đạt. 
 Đọc – hiểu là năng lực mang tính cá thể, bên cạnh sự tác động của các yếu tố 
ngoại cảnh thì cơ sở chủ yếu vẫn là sự nỗ lực, ý thức luyện rèn của mỗi người. Tự 
chiếm lĩnh văn bản với sự hướng dẫn, tổ chức của thầy cô giáo là hoạt động quan 
trọng và cần thiết, để từ đó học sinh có nền tảng kỹ năng để tự đọc – hiểu các tác 
phẩm văn chương phong phú của thời đại, bởi nếu không tự đọc mà để người khác 
đọc hộ, giảng giải cho thì sẽ không bao giờ biết tự khám phá và cảm nhận được tác 
phẩm. 
 1.1.2 Yêu cầu khi đọc hiểu văn bản thơ Đường luật 
 Khi đọc văn bản văn học, dù với bất cứ mục đích cụ thể nào, người đọc đều thực 
hiện việc tiếp nhận các giá trị tư tưởng, nghệ thuật; giao lưu tư tưởng, tình cảm với 
tác giả, với những người đã đọc trước; bày tỏ thái độ đồng cảm hay không đồng 
cảm với văn bản văn học. Muốn tiếp nhận đúng các giá trị tư tưởng, nghệ thuật của 
văn bản văn học thì người đọc phải trải qua quá trình đọc – hiểu, từ hiểu ngôn từ, ý 
nghĩa của hình tượng, đến hiểu tư tưởng, tình cảm của tác giả, hình thành thái độ, sự 
đánh giá đối với văn bản, biết thưởng thức các giá trị của văn bản. 
 Muốn hình thành kỹ năng đọc – hiểu văn bản văn học, người đọc chẳng những 
phải thường xuyên đọc nhiều tác phẩm văn học, mà còn phải biết tra cứu, học hỏi, 
biết tưởng tượng, suy ngẫm, tạo thành thói quen phân tích và thưởng thức văn học. 
Năng khiếu bẩm sinh tuy là cần thiết và đáng quý, song có học cách đọc hiểu văn 
bản văn học thì năng khiếu ấy mới phát huy tác dụng đầy đủ. 
 Khi đọc một văn bản, người đọc hiểu ở mức độ trưởng thành là phải thấy được: 
 5 
 1.1.3 Mục tiêu của việc dạy đọc hiểu văn bản thơ Đường luật 
 Cho tới nay, yêu cầu về đọc hiểu trong nhà trường tại Việt Nam chú trọng nhiều 
về đọc hiểu tác phẩm văn học, và thường hướng tới các vấn đề cụ thể sau: 
 a. Đọc hiểu nội dung: 
 - Nêu được ấn tượng chung về văn bản; bước đầu biết phân tích các chi tiết, hình 
ảnh nghệ thuật trong tính chỉnh thể của tác phẩm. 
 - Nhận biết và phân tích được chủ đề tư tưởng, thông điệp văn bản muốn gửi tới 
người đọc thông qua hình thức nghệ thuật của văn bản; xác định được đối tượng trữ 
tình, nhân vật trữ tình.. 
 - Nhận biết và phân tích được tình cảm, cảm xúc, cảm hứng chủ đạo của người 
viết thể hiện qua văn bản. 
 b. Đọc hiểu hình thức: 
 - Nhận biết và phân tích được mối quan hệ giữa nội dung và hình thức của văn 
bản văn học. 
 - Nhận biết và phân tích được một số đặc trưng về thi luật của thơ lục bát như: 
vần, nhịp, số chữ, số dòng... 
 - Nhận biết và phân tích được nét độc đáo về hình thức của bài thơ thể hiện qua 
bố cục, kết cấu, ngôn ngữ, biện pháp tu từ 
 c. Liên hệ, so sánh, kết nối: 
 - Nêu được bài học về cách nghĩ, cách ứng xử của cá nhân do văn bản đã đọc gợi 
ra; những thay đổi trong suy nghĩ, tình cảm, lối sống và cách thưởng thức, đánh giá 
của cá nhân do văn bản mang lại. 
 - Vận dụng hiểu biết về lịch sử văn học Việt Nam để đọc hiểu văn bản. 
 Quá trình đọc hiểu thơ có thể khái quát bằng sơ đồ sau: 
 2. Phân tích cảm 
 xúc của nhân vật 
 trữ tình 
 1. Nhận biết hình ĐỌC 3. Đối thoại với 
 thức, nội dung bề HIỂU nhân vật trữ tình 
 nổi của bài thơ THƠ bằng trải nghiệm 
 4. Đánh giá giá trị, 
 thông điệp của bài thơ 
 7 
 CHƯƠNG 2 
 MỘT SỐ GIẢI PHÁP GIÚP HỌC SINH LỚP 8 
 PHÁT HUY NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN THƠ ĐƯỜNG LUẬT 
2.1 Xây dựng các dạng câu hỏi theo đặc trưng thể loại 
 2.1.1 Hướng dẫn thực hiện câu hỏi nhận biết: 
 - Câu hỏi nhận biết thuộc câu hỏi bậc 1 nhằm mục đích giúp HS hiểu được 
nghĩa bề nổi (Nghĩa tường minh) của văn bản thơ Đường luật. 
 - Khi hiểu được nghĩa bề nổi (Nghĩa tường minh) của văn bản, HS sẽ hiểu 
được nghĩa bề sâu (Nghĩa hàm ẩn) và thông điệp mà tác giả gửi gắm trong hình thức 
nghệ thuật và mạch ngầm của văn bản thơ Đường luật. 
 - Để thực hiện câu hỏi bậc 1 trong văn bản thơ Đường luật, HS cần nắm chắc 
đặc trưng thể loại của thơ Đường luật; đọc kĩ văn bản để tiếp nhận nghĩa bề nổi - cái 
biểu đạt, yếu tố hiển ngôn/ tường minh. 
 + Nhận biết một số yếu tố như đề tài, chủ đề, nhân vật trữ tình. 
 + Thể thơ, các biện pháp tu từ. 
 + Một số yếu tố thi luật của thơ thất ngôn bát cú và thơ tứ tuyệt (bố cục, mạch 
cảm xúc, nhan đề) trong thơ Đường luật. 
 - Thực hiện theo từng bước trong bảng hỏi. 
 2.1.2 Hướng dẫn học sinh thực hiện câu hỏi tư duy 
 - Với văn bản thơ Đường luật, câu hỏi tư duy thường hướng cảm nhận, phân 
tích cảm xúc nhân vật trữ tình, đặc điểm đối tượng trữ tình; phân tích chi tiết đặc 
sắc qua các biện pháp tu từ; phân tích được một số căn cứ để xác định chủ đề; tình 
cảm, cảm xúc, cảm hứng chủ đạo của người viết thể hiện qua văn bản; đánh giá 
được thông điệp mà văn bản gửi gắm đến người đọc thông qua hình thức nghệ thuật 
của văn bản. 
 - Thuộc câu hỏi bậc 2, yêu cầu học sinh cần nắm chắc hiệu quả của các biện 
pháp tu từ, cách khai thác ý nghĩa ở từ ngữ, hình ảnh thơ đặc sắc. 
 + Phát hiện, giải nghĩa, phân tích ý nghĩa của việc sử dụng từ ngữ. 
 + Ở đây đòi hỏi học sinh đọc có phân tích, lí giải; phải chỉ ra nội dung hàm 
ẩn, sự độc đáo và tác dụng của các hình thức nghệ thuật trong việc biểu đạt nội dung. 
 + Thích nhất hình ảnh/ hình tượng nào trong bài thơ? Giải thích lựa chọn? 
 - Câu hỏi trong bảng, HS thực hiện theo từng ô/ từng bước từ thấp đến cao. 
 Chú ý: Cần thể hiện rõ cảm nhận, nhận thức riêng của cá nhân (có thể trái 
chiều với số đông) nhưng cần phải căn cứ vào ngôn từ của văn bản và suy luận 
logic. 
 9 
 Câu 2: Tìm hiểu nội dung bài thơ: điền thông tin vào các ô sau: 
* Thơ thất ngôn bát cú Đường luật: 
 2. Hai câu thực 
 ......................... 
 ĐỌC 3. Hai câu luận 
 1. Hai câu đề HIỂU 
 ....................... 
 ....................... THƠ 
 4. Hai câu kết 
 ........................ 
* Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật: 
 2. Thừa 
 ..................... 
 3. Chuyển 
 1. Khai ĐỌC 
 HIỂU ........................
 ...................... THƠ .... 
 4. Hợp 
 ........................... 
Câu 3: Điền bảng để nhận biết hình ảnh thơ nổi bật/ đặc sắc trong cái nhìn của nhân 
vật trữ tình. 
 ng tr tình 
 Đối tượ ữ Dẫn chứng (từ ngữ, hình ảnh tiêu biểu) 
 (Đối tượng để bộc lộ cảm xúc) 
1. Hình ảnh thiên nhiên (Nếu có) 
2. Âm thanh quen thuộc ( Nếu có) 
3. Hình ảnh con người (Nếu có) 
4. . 
 11