Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp nâng cao hiệu quả ôn thi học sinh giỏi môn Địa lí Lớp 12 ở trường THPT Yên Thế - Bắc Giang

 2 
đúng giờ; thực hiện đầy đủ ngày công. Việc soạn bài đã được cập nhật theo số 
liệu mới. 
 Trong quá trình ôn thi, công tác kiểm tra, đánh giá đội tuyển được tiến 
hành thường xuyên. Các đồng chí giáo viên được phân công coi thi nghiêm túc, 
chặt chẽ; tăng cường cho học sinh làm đề để rèn kỹ năng, làm bài thi và phát 
huy tính tích cực của người học. Giáo viên chấm, trả bài đúng quy định; phản 
ánh được đúng năng lực của học sinh. 
 Nhờ vậy, kết quả dự thi học sinh giỏi cấp tỉnh môn Địa lí của trường 
THPT Yên Thế đạt nhiều thành tích khả quan. 
 - Hạn chế của giải pháp cũ: 
 Thứ nhất: Hạn chế lớn nhất đối với các thày cô dạy Địa lí ở trường THPT 
Yên Thế là việc thành lập đội tuyển học sinh giỏi. Đa số các em học sinh coi Địa 
lí là môn phụ; môn học ít có sự lựa chọn khối để xét tuyển Đại học, nên các em 
băn khoăn khi theo học. Địa lí là môn học vừa mang tính Xã hội, vừa mang tính 
chất Tự nhiên, nên để chọn được học sinh theo học ôn đội tuyển là rất khó. Các 
em có sở thích và thế mạnh về Tự nhiên thì lựa chọn đội tuyển Toán, Lý, Hóa để 
theo học; Các em có thế mạnh và sở thích về Xã hội thì đã ưu tiên Văn, Sử. 
nên giáo viên Địa lí thường là người lựa chọn học sinh sau cùng, không lựa chọn 
được những học sinh thuộc Top đầu để ôn luyện. 
 Học sinh còn tâm lý phải theo học, các em lười học lý thuyết dẫn đến 
nhầm lẫn kiến thức; tiếp thu kiến thức máy móc, thụ động; giáo viên chưa có 
phương pháp ôn tập hiệu quả, chưa chú trọng rèn cho học sinh cách học và kỹ 
năng làm bài, chủ yếu yêu cầu học sinh học thuộc nên không gợi được sự yêu 
thích môn học từ phía học sinh. 
 Thứ hai: nguồn tài liệu dạy ôn thi học sinh giỏi còn hạn chế. Phạm vi đề 
thi mang tính chất phổ quát rộng, bao trùm phần lớn chương trình học môn Địa 
lí 12. Giáo viên gặp khó khăn trong việc tổng hợp tài liệu làm tư liệu giảng dạy 
cho học sinh. Bên cạnh đó, cấu trúc đề thi học sinh giỏi Địa lí gồm hai phần: 
Trắc nghiệm (40 câu) và tự luận (3 câu). Trong thời gian ngắn, Giáo viên phải 
 4 
 Khi học sinh chưa chăm chỉ, chưa tự giác học bài cũ hoặc làm đề ôn 
luyện, giáo viên e ngại nhắc nhở, xử lý học sinh để khắc phục lười học. 
 Áp lực điểm số, tiến độ dạy học, thành tích của học sinh làm cho giáo 
viên phụ trách đội tuyển cảm thấy nặng nề. Từ đó ảnh hưởng đến quá trình 
giảng dạy của giáo viên và việc học của các em. 
 Về phía học sinh. 
 Trường THPT Yên Thế nằm trên địa bàn miền núi tỉnh Bắc Giang. Công 
tác tuyển sinh gặp khó khăn do quy mô dân số ít; mật độ dân số thấp. Nguồn 
tuyển sinh không nhiều và điểm thi tuyển đầu vào của học sinh không cao. 
 Học sinh là người dân tộc thiểu số chiếm tỉ lệ lớn, khó khăn cho việc dạy 
học nói chung và ôn thi học sinh giỏi Địa lí nói riêng. Học sinh thiếu chủ động 
trong học tập, các em tiếp thu chậm nhưng lại nhanh quên kiến thức. 
 Trong xu hướng chung, học sinh coi môn Địa lí khó chọn khối, chọn 
trường thi Đại học nên các em thường không dành sự ưu tiên để tham gia đội 
tuyển. Học sinh theo học đội tuyển lo mất nhiều thời gian học, ảnh hưởng đến 
việc học hai môn còn lại. Hoặc các em học đối phó, sự tự giác của học sinh chưa 
cao, dẫn đến kết quả không tốt. Khi động cơ học tập không lớn thì sẽ không 
muốn học và làm bài. Nếu giáo viên không kiểm tra bài cũ thì học sinh cũng sẵn 
sàng không chuẩn bị bài; không học bài. 
 Hầu hết học sinh lười học bài cũ, nên các em cảm thấy không tự tin khi 
làm đề trắc nghiệm vì sợ sai. Chính vì lẽ đó, nhiều học sinh trở nên thụ động 
trong giờ học Địa lí, khiến không khí lớp học trở nên căng thẳng. 
 5. Sự cần thiết phải áp dụng giải pháp sáng kiến. 
 Việc thành lập và ôn luyện đội tuyển học sinh giỏi, dù ở cấp học nào cũng 
đều rất quan trọng. Tham gia dạy ôn luyện học sinh giỏi Địa lí sẽ giúp cho giáo 
viên có nhiều động lực trong việc tìm tài liệu, phương pháp giảng dạy chuyên 
sâu hơn. Các em học sinh được tiếp cận với khối lượng kiến thức lớn, làm quen 
với sức ép của việc học; đồng thời các em có những kinh nghiệm học và làm bài 
phong phú để từ đó chuẩn bị kỹ càng cho kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông. 
 6 
 - Hệ thống cho học sinh phương pháp trả lời những câu hỏi kỹ năng Địa lí 
cơ bản và quan trọng gồm: 
 + Cách nhận biết để lựa chọn biểu đồ Địa lí thích hợp nhất - lựa chọn các 
dạng biểu đồ có thể thể hiện (Biểu đồ tròn; biểu đồ miền; biểu đồ cột; biểu đồ 
đường; biểu đồ kết hợp) - kèm phụ lục nhận dạng 05 biểu đồ Địa lí cơ bản. 
 + Phương pháp trả lời dạng câu hỏi đúng hay không đúng - kèm theo 
phụ lục về một số câu hỏi dạng này. 
 + Cách xác định câu hỏi và đáp án trắc nghiệm theo từng bài - thể hiện 
quan điểm học đi đôi với hành; lý thuyết gắn liền với thực tiễn. 
 - Học tập theo giải pháp, học sinh có phương pháp học hiệu quả, có kĩ 
năng phân tích đề, vận dụng phương pháp có trong sáng kiến để học và làm bài 
đối với những câu hỏi dạng khác. 
 - Học sinh rèn luyện đức tính chăm chỉ, cẩn thận trong học tập và lao 
động, học cách ra quyết định trong học tập và cuộc sống. 
 - Xây dựng tài liệu ôn tập, sử dụng vào giảng dạy và ôn thi học sinh giỏi 
môn Địa lí. Học sinh được tiếp cận một cách có hệ thống tài liệu mới, với nhiều 
hình thức ôn thi và cách làm bài hơn. Thông qua việc nâng cao chất lượng học 
và ôn thi học sinh giỏi, sáng kiến có tác dụng động viên, khuyến khích học sinh 
học tập môn Địa lí. 
 - Tài liệu xây dựng trong sáng kiến được dùng để trao đổi kinh nghiệm 
dạy ôn thi học sinh giỏi môn Địa lí với các thày cô trong huyện/trong tỉnh. Từ 
đó, giải pháp được triển khai trong giảng dạy nhằm nhân rộng những cách làm 
hay, góp phần từng bước nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn Địa lí. 
 8 
dưỡng lòng yêu nghề, tinh thần tận tâm với công việc. Việc thực hiện nhiệm vụ 
phát triển và bồi dưỡng học sinh giỏi, tổ chức thi học sinh giỏi còn có tác dụng 
tích cực trở lại đối với giáo viên, thúc đẩy phong trào thi đua dạy tốt - học tốt. 
 Sau khi đã xác định tư tưởng, trách nhiệm đối với nhiệm vụ ôn thi học sinh 
giỏi, việc lập kế hoạch bồi dưỡng là khâu tiếp theo cần làm. Kế hoạch bồi dưỡng 
được lập dựa trên kế hoạch thi của Sở giáo dục đào tạo Bắc giang, kế hoạch dạy 
ôn của nhà trường, của hệ thống kiến thức cần truyền đạt và kỹ năng rèn luyện 
cho học sinh. Kế hoạch bồi dưỡng học sinh giỏi cũng cần chú ý đến các yếu tố 
khác như thời gian dạy ôn; thời điểm thi; năng lực của học sinh 
 Trên cơ sở kế hoạch bồi dưỡng, giáo viên cần sưu tầm, tổng hợp tài liệu. 
Việc sưu tầm thêm tài liệu cho học sinh cần chọn lọc phù hợp, tránh tình trạng 
“bội thực” tài liệu dẫn đến học tập không trọng tâm. Giáo viên có thể sưu tầm 
tài liệu, đọc thêm các sách, sưu tầm đề thi của những năm học trước cho các em 
làm, đồng thời cung cấp tên các đầu sách cho các em tham khảo. 
 Tài liệu ôn thi học sinh giỏi Địa lí hiện nay có nhiều nguồn, nhiều kênh khác 
nhau: tài liệu từ sách tham khảo; từ mạng Internet; tài liệu trao đổi từ đồng 
nghiệpNhưng để có tài liệu phù hợp cho việc giảng dạy, mỗi giáo viên dạy ôn 
thi cần biên soạn lại tài liệu theo chủ trương, ý định giảng dạy, theo năng lực 
của học sinh đội tuyển. Trong đó, cách biên soạn tài liệu theo chuyên đề sẽ 
mang lại hiệu quả khả quan vì bám sát được kế hoạch giảng dạy học sinh giỏi. 
Vậy nên mới có những trường hợp, vẫn là một bộ tài liệu gốc, nhưng khi áp 
dụng vào giảng dạy, hiệu quả mang lại khác nhau chính là do mỗi thày cô lại có 
cách chế biến tài liệu theo những ý định của mỗi người dạy khác nhau. 
 Trên cơ sở phân tích ma trận hướng dẫn ôn thi và đề thi học sinh giỏi cấp 
Tỉnh môn Địa lí qua một số năm. Tôi thấy, việc xây dựng kế hoạch bồi dưỡng 
môn Địa lí lớp 12 được chia thành các chuyên đề chính sau: 
 Chuyên đề bồi dưỡng kiến thức nền (kiến thức Sách giáo khoa Địa lí 12). 
 Chuyên đề kỹ năng vẽ biểu đồ, nhận xét giải thích bảng số liệu, biểu đồ. 
 Chuyên đề kỹ năng phân tích Át lát kỹ năng làm bài trắc nghiệm. 
 Chuyên đề luyện đề thi học sinh giỏi. 
 10 
 Sau quá trình thực hiện áp dụng giải pháp vào giảng dạy và tổng kết rút 
kinh nghiệm, Tôi đã nhận được ý kiến nhận xét, phản hồi tích cực từ các thầy, 
cô trong nhà trường theo bảng tổng hợp sau: 
 Bảng 2. Tổng hợp kết quả khảo sát ý kiến giáo viên về giải pháp 
 (Thống kê theo số lượng GV cho điểm) 
 Mức đánh giá Điểm 
 Tiêu chí đánh giá 
 1 2 3 4 t.bình 
 1. Phương pháp có nhiều điểm mới, sáng tạo, phù 
 hợp với định hướng đổi mới phương pháp giáo dục, 
 0 0 0 2 4,0 
 đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục phổ 
 thông 2018. 
 2. Phương pháp có tính khả thi cao với nội dung và 
 0 0 1 1 3,5 
 điều kiện thực tế của nhà trường. 
 3. Học sinh hứng thú học, tích cực và trách nhiệm 0 0 0 2 4,0 
 4. Có thể theo dõi sự tiến bộ của học sinh cũng như 
 0 0 1 1 3,5 
 phát hiện khó khăn của học sinh kịp thời. 
 5. Dễ dàng đánh giá, phân loại học sinh. 0 0 0 2 4,0 
 Qua bảng tổng hợp cho thấy giải pháp mà Tôi đã xây dựng và áp dụng tại 
trường THPT Yên Thế được đồng nghiệp đánh giá: có nhiều điểm mới, phù hợp 
với định hướng đổi mới phương pháp giảng dạy và đáp ứng yêu cầu của chương 
trình giáo dục phổ thông 2018. Giải pháp có tính khả thi cao, có khả năng áp 
dụng tốt trong điều kiện thực tiễn của đơn vị; giải pháp phát huy tính tích cực, 
khả năng độc lập, tính trách nhiệm, trung thực của học sinh; dễ dàng theo dõi sự 
tiến bộ của học sinh cũng như phát hiện kịp thời những khó khăn của các em 
trong quá trình học tập. Áp dụng giải pháp giúp giáo viên thuận lợi, dễ dàng 
trong đánh giá, phân loại học sinh để có kế hoạch bồi dưỡng hiệu quả. 
 12 
chăm chỉ, mặc dù có mong muốn vào đội tuyển nhưng tố chất tư duy, năng lực 
phân tích, liên hệ yếu thì sẽ không đạt hiệu quả cao trong quá trình bồi dưỡng. 
 + Khi thành lập đội tuyển, ban đầu nên lựa chọn số lượng các em tham 
gia nhiều hơn dự kiến khoảng 2-3 em để sau đó có thể loại dần qua các bài kiểm 
tra. Việc làm này để giúp các em có động lực thi đua, cố gắng trong học tập. 
 + Để lựa chọn học sinh có chất lượng, phù hợp với việc ôn đội tuyển môn 
Địa lí, tôi có các bài “test” với các dạng câu hỏi mang tính tư duy cao, không 
nên sử dụng các câu hỏi học thuộc. Đánh giá kết quả bài test của học sinh dựa 
trên hai tiêu chí: kết quả và tốc độ (hiệu quả cao nhất - trong khoảng thời gian 
làm bài nhanh nhất). 
 + Tôi thường xuyên lấy những tấm gương về những anh chị học sinh khóa 
trên đã từng tham gia đội tuyển, những anh chị đã vượt khó để đạt thành tích cao 
trong các giải kỳ thi chọn học sinh giỏi cấp tỉnh, để các em học sinh có thêm 
động lực phấn đấu tham gia đội tuyển, học tập và noi theo. 
 + Khi tôi muốn rút gọn số lượng thành viên tham gia đội tuyển. Ví dụ: 
từ 5 em đang theo học xuống còn 3 em. Giáo viên nên công bố điểm qua mỗi lần 
kiểm tra đội tuyển của các em học sinh. Việc làm đó giúp cho các em kém hơn 
nhận thấy năng lực của mình đến đâu, có thể tiếp tục tham gia đội tuyển được 
nữa hay không? Từ đó, học sinh sẽ “xin dừng” việc theo đội tuyển. Tôi không 
cần nói học sinh “phải dừng” học, tránh ảnh hưởng đến tâm lý các em bị loại. 
Dù không tiếp tục học đội tuyển, các em vẫn cảm thấy không nặng nề và xấu hổ 
khi quay về lớp. 
 Với những bước làm như trên, việc thành lập đội tuyển học sinh giỏi 
Địa lí sẽ lựa chọn được những học sinh đáp ứng được yêu cầu của việc học, sẵn 
sàng tham gia vào quá trình ôn luyện tiếp theo. 
 - Kết quả khi thực hiện giải pháp: 
 Thực thế cho thấy, từ đầu năm học 2023 - 2024, khi Tôi thành lập đội tuyển 
học sinh giỏi, đã có 8 em học sinh khối 12 đăng ký tham gia. Điều đó thể hiện 
sức hút đến từ môn học, từ cách thành lập đội tuyển của Tôi và các đồng nghiệp 
giảng dạy môn Địa tại trường THPT Yên Thế. Số lượng học sinh đăng ký một 
 14 
 7.1.3. Giải pháp 3. 
 - Tên giải pháp: Tiến hành bồi dưỡng đội tuyển. 
 - Nội dung: 
 Xây dựng kế hoạch, lập thời gian biểu cho đội tuyển học sinh giỏi bồi 
dưỡng theo thời gian, địa điểm hợp lí. Trong những buổi ôn tổ chức cho các em 
ôn theo từng chuyên đề, giao bài tập vận dụng ngay sau khi ôn xong lí thuyết, 
tránh tình trạng ôn gấp rút hoặc ôn kiểu nhồi nhét kiến thức. 
 Tổ chức cho các em trao đổi theo nhóm để các em hợp tác và giúp đỡ 
nhau. Sau mỗi buổi ôn giáo viên giao bài tập về nhà cho các em trong đội tuyển, 
thu và chấm, đồng thời sửa sai cho các em. 
 Tranh thủ trong những buổi học chung cả lớp, giáo viên đan xen những 
bài tập khó, gợi mở tạo điều kiện phát huy sự sáng tạo của các em trong đội 
tuyển. Giáo viên giải đáp thắc mắc, bài tập khó cho các em trong giờ ra chơi 
hoặc cuối buổi học. 
 Tôi thường xuyên kiểm tra sự chuyên cần học tập của học sinh trên lớp, ở 
nhà, đặc biệt là trong các buổi ôn luyện cho các em xem mức độ đáp ứng yêu 
cầu mà giáo viên đặt ra. Tôi chấm, sửa lỗi, trả bài nghiêm túc, kịp thời chỉ ra cho 
các em những sai sót, cách giải quyết vấn đề, trình bày bài làm, đồng thời động 
viên, khích lệ tinh thần cho các em. Thông qua đánh giá chấm chữa bài giúp các 
em học sinh có nhận thức sâu sắc hơn về việc ôn luyện, trình bày để làm bài thi 
đạt điểm cao. 
 Tôi chủ động liên lạc để phụ huynh học sinh nắm được sự tiến bộ của từng 
em. Tiếp đó, tôi rút ra bài học kinh nghiệm cho mình để thực hiện bồi dưỡng 
học sinh giỏi vào năm sau tốt hơn. Tôi trao đổi với đồng nghiệp về những vấn đề 
còn vướng mắc để cùng tìm hướng giải quyết. 
 - Các bước tiến hành thực hiện giải pháp. 
 Việc tổ chức ôn thi học sinh giỏi, tôi căn cứ vào thời điểm thi để ôn tập 
cho học sinh một cách phù hợp, để học sinh có được khả năng làm bài tốt nhất; 
tránh tình trạng ôn chậm dẫn đến gấp rút hoặc ôn thừa thời gian dẫn đến học 
sinh nhàm chán trong giai đoạn cuối kỳ ôn. Tôi đã chia thời gian ôn thi làm 3 
giai đoạn với 3 từ tóm lược ngắn gọn là “Thả - xiết - thả”.