Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp khi giảng dạy truyện ngắn giàu chất trữ tình trong chương trình Ngữ văn Lớp 8

 thức một chiều, học sinh ít có cơ hội tương tác với giáo viên và bạn học, ít có 
thời gian tự động não, suy nghĩ vấn đề. Điều này xuất phát từ tâm lý thường 
thấy ở giáo viên là sợ học sinh không có kiến thức hay hổng kiến thức, thi cử 
khó khăn từ đó dẫn đến việc “làm thay”, “nói thay” học sinh trong các tiết dạy 
trên lớp.
- Chưa hệ thống hóa các kiến thức đã học thông qua chủ đề nên kiến thức trong 
chủ đề dễ bị dàn trải, thiếu trọng tâm, trọng điểm. 
- Chưa chú trọng đến khâu kiểm tra, đánh giá kết quả tự học của học sinh. 
Thông thường, việc đánh giá khả năng tự học của học sinh thường được giáo 
viên đánh giá qua khâu chuẩn bị bài ở nhà, ít chú trọng đến khả năng tự học sau 
giờ học của học sinh. Hình thức kiểm tra và đánh giá kết quả tự học của học 
sinh chưa phong phú. Chủ yếu là giáo viên đánh học sinh qua việc kiểm tra vở 
bài soạn ở nhà, qua mức độ chính xác các câu trả lời của học sinh trên lớp. 
- Đa số dạy theo lối mòn dẫn đến hiệu quả tiết dạy không cao. Học sinh không 
nhận diện được thể loại truyện ngắn giàu chất trữ tình, không chỉ ra được những 
đặc điểm đặc trưng của thể loại; không có phương pháp tiếp cận phù hợp. 
5. Sự cần thiết phải áp dụng giải pháp sáng kiến 
Từ thực tế của việc giảng dạy truyện ngắn giàu chất trữ tình của các đồng 
nghiệp, tôi thiết nghĩ, việc áp dụng sáng kiến kinh nghiệm nêu trên sẽ hỗ trợ các 
đồng nghiệp trong quá trình giảng dạy. Bài dạy sẽ có tính hệ thống, khoa học 
hơn, vừa có tính khái quát vừa có tính cụ thể theo đúng đặc trưng của thể loại. 
Tránh được tình trạng dạy mơ hồ, thiếu tính thực tế. Giáo viên sẽ hình thành 
được cho học sinh phương pháp tiếp cận văn bản phù hợp với đặc trưng thể loại. 
Từ đó có năng lực nhận diện văn bản theo đặc trưng thể loại, phát triển kĩ năng 
đọc theo thể loại nói chung và truyện ngắn giàu chất trữ tình nói riêng. 
6. Mục đích của giải pháp sáng kiến 
Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp khi giảng dạy truyện ngắn giàu chất 
trữ tình trong chương trình Ngữ văn lớp 8 của cá nhân tôi sẽ có những mục đích 
sau: rõ tâm tư, nguyện vọngTrên cơ sở đó đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao 
chất lượng giảng dạy truyện ngắn giàu chất trữ tình theo đặc trưng thể loại trong 
chương trình Ngữ văn lớp 8. 
Theo kinh nghiệm của cá nhân tôi thì để các giờ dạy truyện ngắn giàu chất trữ 
tình thành công, GV cần thực hiện một số giải pháp sau: 
a- Chuẩn bị trước giờ dạy
Đây là thao tác có ý nghĩa quan trọng quyết định sự thành, bại của giờ dạy trên 
lớp. Nhiều GV chủ quan xem nhẹ dẫn đến khó khăn, lúng túng trong quá trình 
thực hiện. Theo tôi, trước giờ lên lớp, GV cần thực hiện các công việc sau: 
- GV cần hướng dẫn HS kĩ năng đọc tác phẩm: 
+Trong quá trình đọc, học sinh cần chú ý đến các yếu tố đặc trưng của truyện 
ngắn giàu chất trữ tình: nhân vật (ngoại hình, ngôn ngữ, hành động, nội tâm, 
mối quan hệ với các nhân vật khác), cốt truyện ( thường đơn giản, nhẹ nhàng), 
tình huống truyện ( không gay cấn, không nhiều sự kiện), kết cấu, chi tiết nghệ 
thuật đặc sắc và lời kể. 
+ Khi đọc tác phẩm, học sinh cần đánh dấu vào sách giáo khoa những đoạn văn 
hay, gạch dưới những ngôn ngữ, hành động của nhân vật vì đó là cơ sở để khái 
quát tính cách nhân vật hoặc tìm những chi tiết nghệ thuật đặc sắc trong tác 
phẩm toát lên chất trữ tình của tác phẩm. Giáo viên cần hướng dẫn kĩ cho học 
sinh việc tìm hiểu ý nghĩa chi tiết nghệ thuật trong tác phẩm văn xuôi vì đó là 
hướng đi đúng đắn của quan điểm dạy học gắn với đặc trưng thi pháp thể loại. 
Giáo viên cần chỉ rõ các chi tiết nghệ thuật đặc sắc có trong tác phẩm, từ đó 
khơi gợi để học sinh tìm hiểu ý nghĩa của các chi tiết ấy. 
- Trả lời hệ thống câu hỏi Đọc- hiểu và các câu hỏi bổ sung có tính tư duy so 
sánh hoặc tổng hợp; sưu tầm và cách sưu tầm các truyện ngắn giàu chất trữ tình 
khác ( Không thể nhắc chung chung, cần ấn định rõ nội dung: Tên truyện, 
nguồn sưu tầm). Ví dụ: Khi dạy truyện ngắn Tôi đi học - Thanh Tịnh, giáo viên 
nên hướng dẫn học sinh tìm đọc truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa- Nguyễn Thành 
Long để thấy được điểm tương đồng của hai tác phấm. Chất trữ tình trong hai vượt lên trên thực tại của đời sống, của hoàn cảnh để hướng đến vẻ đẹp của 
nhân cách, tâm hồn. 
- Tình huống truyện: Truyện ngắn trữ tình ít chú ý đến mâu thuẫn và giải 
quyết mâu thuẫn. vì vậy tình huống truyện rất đơn giản. Các nhà văn cũng ít khi 
quan tâm đến sự mở nút thắt nút của chuyện mà thường chú ý đến suy nghĩ tâm 
trạng của nhân vật khi dịu dàng, lúc đau đớn, giằng xé, lúc âm thầm vô vọng 
chính điều này gợi sự đồng cảm sâu sắc đối với độc giả khiến độc giả cũng trăn 
trở sống cùng tâm trạng với nhân vật.
- Chất trữ tình trong truyện ngắn còn được thể hiện qua cách miêu tả thiên 
nhiên, tạo nên sự rung cảm trước cái đẹp của thiên nhiên 
* Học sinh nhận biết được chất trữ tình của các truyện ngắn trong chương 
trình: 
- Truyện ngắn “ Tôi đi học”- Thanh Tịnh: 
+Về nội dung: tập trung miêu tả những cảm xúc và diễn biến tâm trạng vừa vui 
mừng, phấn chấn vừa ngỡ ngàng, lo sợ, của nhân vật “tôi” trong buổi đầu tiên 
đến trường một cách chân thực và cảm động. 
+ Về hình thức: Cốt truyện rất đơn giản, nhẹ nhàng, không có tình huống gay 
cấn, không nhiều sự kiện. 
+Về ngôn ngữ: Sử dụng những câu văn giàu cảm xúc với giọng điệu nhẹ nhàng, 
những hình ảnh so sánh độc đáo và việc sử dụng hàng loạt các từ láy trong việc 
miêu tả khung cảnh thiên nhiên, tái hiện chân thực, rõ nét cảm xúc bỡ ngỡ, rụt 
rè của nhân vật tôi trong ngày tựu trường 
- Truyện ngắn “ Gió lạnh đầu mùa”- Thạch Lam: 
+ Về nội dung: Tập trung miêu tả những cảm xúc và tâm trạng từ vui vẻ ấm áp 
đến lo lắng, sợ hãi của nhân vật Sơn trong hai thời điểm trước khi cho áo và sau 
khi cho áo. Các nhân vật trong truyện đều toát lên vẻ đẹp của sự yêu thương, 
của tấm lòng thơm thảo và trái tim đôn hậu. 
=> Chất thơ hiển hiện qua tấm lòng trong sáng và tình yêu thương chia sẻ giữa 
con người. - Phân tích được chủ đề, tư tưởng, thông điệp mà tác giả muốn gửi đến người 
đọc thông qua văn bản. 
- Từ văn bản truyện ngắn liên hệ với bản thân và cuộc sống xung quanh để thấy 
được ý nghĩa của nó đối với cuộc sống, con người. 
Ngoài ra, GV có thể cho HS: 
- So sánh văn bản với các văn bản khác có cùng đề tài 
- Tiến hành chơi trò chơi ô chữ để củng cố kiến thức. 
- Nêu cảm nghĩ về nhân vật, về tài năng của tác giả.
c- Sau giờ dạy: Gv cần hướng dẫn HS cách học cụ thể, cách chuẩn bị bài, tiếp 
tục sưu tầm, so sánh đối chiếu, vẽ tranh minh họa 
* Kết quả của sáng kiến : Qua thực tế áp dụng tôi thấy rằng : 
Các đồng nghiệp đã có sự thay đổi nhận thức đối với việc dạy truyện ngắn giàu 
chất trữ tình theo đặc trưng thể loại, không còn cảm thấy ngại ngần, lúng túng , 
giảng dạy tùy hứng hoặc chung chung; đã chủ động hơn trong các giờ dạy; hình 
thức dạy học cũng phong phú, sinh động hơn. Dạy học đúng đặc trưng thể loại. 
Về phía HS, các em rất hứng thú với việc tiếp cận các tác phẩm văn học theo 
đặc trưng thể loại. Bước đầu HS đã có kĩ năng nhận diện truyện ngắn giàu chất 
trữ tình, chỉ ra được các dấu hiệu đặc trưng của thể loạiCác em tỏ ra rất hào 
hứng với các phần công việc được phân công, giờ học sôi nổi, nhẹ nhàng, tự 
nhiên hơn và đảm bảo tính chất thông tin đa chiều...Tỉ lệ HS có thêm kiến thức 
về truyện ngắn giàu chất trữ tình này càng tăng. 
Trước khi thực hiện đề tài
Lớp Số Kĩ năng đọc hiểu truyện ngắn giàu chất trữ tình
 HS Tốt Khá Đạt Chưa đạt
8A4 36 SL Tỉ lệ SL Tỉ lệ SL Tỉ lệ SL Tỉ lệ
 0 0 10 27,7 18 50,1 8 22,2
Sau khi thực hiện đề tài : -SGK, SGV; tài liệu tham khảo về thể loại truyện ngắn, về kĩ năng đọc hiểu và 
các văn bảntruyện ngắn giàu chất thơ; phiếu học tập, video bài hát Ngày đầu 
tiên đi học, Đất nước tôi, 
- Máy tính, bảng thông minh,loa, giấy A4, bút bi nhiều màu, 
2. Học sinh 
- Đọc phần Kiến thức Ngữ văn về truyện ngắn và tưởng tượng trong tiếp nhận 
tác phẩm văn học; Kiến thức về trợ từ và thán từ.
- Thực hiện các nội dung trong phần 1. Chuẩn bị/SGK-Tr14; Đọc và thực hiện 
các lệnh, các câu hỏi ở phần chỉ dẫn bên phải văn bản; đọc và thực hiện các yêu 
cầu trong nội dung chuẩn bị ở phần tiếng Việt, phần Viết và phần Nói nghe. 
- Tìm đọc truyện “ Lặng lẽ SaPa”- Nguyễn Thành Long. Tìm trong tác phẩm 
những câu, đoạn văn miêu tả vẻ đẹp của thiên nhiên Sa Pa. 
III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 
A. PHẦN ĐỌC HIỂU VĂN BẢN 
Văn bản 1. Tôi đi học (Thanh Tịnh) 
1. Hoạt động 1: Mở đầu 
a. Mục tiêu:Tạo không khí lớp học, khơi gợi cảm xúc về ngày đầu tiên đi học; 
kết nối, giới thiệu văn bản. 
b. Tổ chức thực hiện: 
- GV nêu yêu cầu: Xem video bài hát Ngày đầu tiên đi học (Nguyễn Ngọc 
Thiện) và cho biết: “Bài hát đã khơi gợi trong em những tình cảm, cảm xúc 
nào?” 
(Video bài hát theo đường link https://youtu.be/138qDfDKNMY) 
- HS nghe video bài hát, chuẩn bị câu trả lời. 
- GV gọi 2- 3 HS chia sẻ tình cảm, cảm xúc của mình. 
- GV cùng HS khác lắng nghe, kết nối vào bài học. 
2. Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 
a. Mục tiêu: thêm những từ ngữ nào khác trong văn bản? giọng đọc nhẹ 
- HS: độc lập thực hiện lần lượt các yêu cầu. nhàng, tình cảm, 
- GV: gọi 2-3 HS chia sẻ cách đọc, cách khám phá văn bản thiết tha, sâu 
theo các gợi ý đọc bên phải văn bản và những lưu ý khi đọc lắng; thay đổi 
văn bản truyện. ngữ điệu khi đọc 
- GV nhận xét, khen ngợi, định hướng cách đọc và đọc diễn lời của các nhân 
cảm một đoạn văn bản. Gọi 03 HS đọc nối tiếp đến hết văn vật; lưu ý phát 
bản, đồng thời tổ chức giải thích một số từ ngữ khó và lưu ý âm các ngữ miêu 
HS vì sao khi đọc, cần chú ý các gợi ý ở bên phải VB. tả (mơn man, hồi 
* HĐ3: Tìm hiểu các thông tin về văn bản “Tôi đi học” hộp, rộn rã, âu 
- GV nêu yêu cầu: Dựa vào phần “Kiến thức Ngữ văn” và yếm, rụt rè, lưu 
việc đọc văn bản ở nhà, hãy hoàn thành các thông tin trong luyến, quyến 
phiếu học tập số 01. luyến) 
 PHIẾU HỌC TẬP SỐ 01 - Giải thích từ 
 Nội dung Thông tin khó: 
 1. Thể loại: - Quy mô: nhỏ + mơn man (ĐT): 
 Truyện ngắn - Bối cảnh: không gian...., lướt nhẹ trên bề 
 thời gian ........... mặt, gây cảm 
 - Nhân vật: ............. giác dễ chịu 
 - Sự kiện: .................. + dềnh dàng 
 - Chi tiết: ................. (TT): chậm chạp, 
 - Cốt truyện: khai thác cốt thong thả, không 
 truyện ở nhiều dạng khẩn trương 
 n............................ + quyến luyến 
 2. Nhân vật - Nhân vật chính: (ĐT): biểu thị 
 ............................... tình cảm gắn bó, 
 - Nhân vật phụ: không muốn rời 
 .............................. xa - Chi 
tiết: cô 
đúc;
- Cốt 
truyện 
đơn 
giản, 
nhiều 
dạng: 
sự 
việc 
khác 
thườn
g kỳ 
lạ; sự 
việc 
giản 
dị, đời 
thườn
g mà 
giàu 
chất 
thơ; sự 
việc 
có nội 
dung 
trào 
phúng “tôi” 
khi mẹ 
dắt tay 
đến 
trường
.
(2) 
Suy 
nghĩ, 
cảm 
xúc 
của 
“tôi” 
khi 
bước 
vào 
sân 
trường 
Mĩ Lý.
(3) 
Tâm 
trạng 
của 
“tôi” 
khi 
ngồi 
trong 
lớp không gian 
như thế nào?
2. Trong phần (1), cảnh vật .................................
và con người được miêu tả 
như thế nào qua cái nhìn của 
nhân vật “tôi”?
3. Tâm trạng của nhân vật .................................
“tôi” trong ngày đầu tiên 
đến lớp có sự thay đổi như 
thế nào? Chỉ ra một số chi 
tiết tiêu biểu trong truyện 
thể hiện những tâm trạng ấy. 
(Gợi ý: sự thay đổi trong 
cảm xúc, suy nghĩ của “tôi” 
từ buổi sáng khi đi trên con 
đường đến trường cho đến 
lúc bước trong sân trường 
và cuối cùng là ngồi trong 
lớp học)
4. Chỉ ra tác dụng của một số câu văn miêu tả và hình ảnh 
so sánh trong việc khắc họa tâm trạng nhân vật “tôi”. Qua 
đó, em thấy “tôi” là một cậu bé như thế nào?
.............................................................................................
............................
5. Văn bản Tôi đi học đã nói giúp những suy nghĩ và tình 
cảm gì của rất nhiều người đọc? Điều đó còn có ý nghĩa 
với cuộc sống hôm nay như thế nào?
............................................................................................. những kỉ niệm của buổi thu
tựu trường đầu tiên vào Không gian Lá ngoài đường rụng 
thời gian và không gian nhiều, trên trời không có 
như thế nào? những đám mây bàng 
 bạc
2. Trong phần (1), cảnh vật và con người được - Cảnh vật được miêu tả 
miêu tả như thế nào qua cái nhìn của nhân vật qua các chi tiết về 
“tôi”? không gian, thời gian: 
 một buổi mai đầy sương 
 thu và gió lạnh...con 
 đường làng dài và 
 hẹp...cảnh vật xung 
 quanh đều thay đổi. - 
 Hình cảnh con người 
 được miêu tả qua cụ thể: 
 Mẹ âu yếm nắm tay tôi 
 dẫn đi, mấy cậu nhỏ trạc 
 bằng tuổi tôi áo quần 
 tươm tất, nhí nhảnh gọi 
 tên nhau hay trao sách 
 vở cho nhau xem... Mấy 
 cậu đi trước ôm sách vở 
 nhiều lại kèm cả bút 
 thước nữa.
3. Tâm trạng của nhân vật “tôi” trong ngày đầu tiên - Ban đầu là bâng 
đến lớp có sự thay đổi như thế nào? Chỉ ra một số khuâng, phấn chấn đi 
chi tiết tiêu biểu trong truyện thể hiện những tâm bên mẹ trên con đường 
trạng ấy. (Gợi ý: sự thay đổi trong cảm xúc, suy đến trường: Trong chiếc