Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp giúp học sinh giải nhanh một số dạng bài tập Chuyên đề Lai trong bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học 9 nhằm góp phần cải thiện kết quả học sinh giỏi của trường THCS Mỹ Phước

 MỤC LỤC 
PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................... 2 
A. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI .................................................................................... 2 
B. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ............................................................................. 3 
C. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ............................................................................. 3 
D. PHẠM VI NGHIÊNCỨU, THỜI GIAN NGHIÊN CỨU ................................ 3 
E. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU........................................................................... 3 
F. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................................... 4 
G. KHẲNG ĐỊNH TÍNH MỚI CỦA SÁNG KIẾN .............................................. 4 
NỘI DUNG ............................................................................................ 5 
A. CƠ SỞ LÝ LUẬN ............................................................................................ 5 
B. CƠ SỞ THỰC TIỄN ......................................................................................... 5 
C. THỰC TRẠNG ................................................................................................. 5 
 I. Thuận lợi .................................................................................................. 5 
 II. Khó Khăn ................................................................................................ 6 
D. MỘT SỐ GIẢI PHÁP GIÚP HỌC SINH GIẢI NHANH MỘT SỐ 
DẠNG BÀI TẬP CHUYÊN ĐỀ LAI .................................................................... 6 
Giải pháp 1: Lập bảng hệ thống kiến thức giúp HS nhận dạng nhanh một số 
dạng bài tập chuyên đề lai ..................................................................................... 7 
Giải pháp 2: Hướng dẫn học sinh cách xác định tính trạng trội, lặn và quy 
ước gen .................................................................................................................. 9 
Giải pháp 3: Rèn luyện kĩ năng viết sơ đồ lai ...................................................... 13 
Giải pháp 4: Hướng dẫn HS phân tích dữ liệu bài toán, Vận dụng giải 
nhanh một số dạng cơ bản bài tập lai .................................................................. 16 
E. KẾT QUẢ VÀ ỨNG DỤNG .......................................................................... 42 
 I. Kết quả ................................................................................................... 42 
 II. Ứng dụng .............................................................................................. 44 
KẾT LUẬN ......................................................................................................... 45 
 Sáng kiến “Một số giải pháp giúp học sinh giải nhanh một số dạng bài tập chuyên đề 
lai trong bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học 9 nhằm góp phần cải thiện kết quả 
học sinh giỏi của trường THCS Mỹ Phước - Bến Cát - Bình Dương” 
 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT 
 STT Từ viết tắt Ý nghĩa 
 1 HS Học sinh 
 2 GV Giáo viên 
 3 TT Tính trạng 
 4 NST Nhiễm sắc thể 
 5 P Bố mẹ 
 6 KG Kiểu gen 
 7 KH Kiểu hình 
 8 gt Giao tử 
 9 TH Trường hợp 
 10 HSG Học sinh giỏi 
 11 HT Hiện tượng 
 12 QLDT Quy luật di truyền 
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thanh Thúy Trường THCS Mỹ Phước 1 
 Sáng kiến “Một số giải pháp giúp học sinh giải nhanh một số dạng bài tập chuyên đề 
lai trong bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học 9 nhằm góp phần cải thiện kết quả 
học sinh giỏi của trường THCS Mỹ Phước - Bến Cát - Bình Dương” 
B. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU. 
 - Cho HS tiếp cận các dạng bài tập từ từ không nôn nóng vào là giải bài tập 
nâng cao liền mà chủ yếu hình thành cho HS những kiến thức cơ bản sau đó vận 
dụng giải bài tập từ đơn giản đến nâng cao 
 - HS biết vận dụng kiến thức giải được các dạng bài tập theo sự hiểu biết của 
bản thân chứ không học thuộc lòng cách giải 
 - Mở rộng và nâng cao vốn hiểu biết của HS, giúp HS nhận dạng và giải 
nhanh các dạng bài tập chuyên đề lai 
 - Tạo được hứng thú và động lực để các em tìm tòi giải các bài tập cao hơn 
 - Nâng cao chất lượng và thành tích HSG trong nhà trường và của ngành 
C. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU. 
 - GV hệ thống hóa các dạng bài tập chuyên đề lai giúp HS nhận dạng nhanh 
một số dạng bài tập chuyên đề lai. 
 - GV hình thành cho HS một số kĩ năng vận dụng giải một số dạng bài tập 
chuyên đề lai: tìm số gt tạo ra, cách viết gt, viết sơ đồ lai, phân tích đề. 
 - HS Vận dụng kiến thức và kĩ năng để phân tích được đề bài toán và giải 
nhanh các dạng bài tập chuyên đề lai. 
D. PHẠM VI NGHIÊNCỨU, THỜI GIAN NGHIÊN CỨU. 
 - Một số dạng bài tập chuyên đề lai trong chương trình sinh học 9 cơ bản và 
nâng cao 
 - Thời gian nghiên cứu từ tháng 9/2022 đến tháng 4/2023 tại trường THCS 
Mỹ Phước. 
E. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU. 
 - Học sinh lớp 9 tham gia đội tuyển học sinh giỏi môn Sinh học của trường 
THCS Mỹ Phước – Bến Cát – Bình Dương năm học 2022 - 2023 
 - Khi chưa áp dụng giải pháp trong bồi dưỡng HSG 
 Kiểm tra bài tập 
 Kết quả học sinh giỏi vòng tỉnh 
 Năm học TSHS chuyên đề lai 
 Đạt Chưa đạt Nhất Nhì Ba KK 
 2021- 2022 9 HS 5/9 4/9 0 0 0 04 
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thanh Thúy Trường THCS Mỹ Phước 3 
 Sáng kiến “Một số giải pháp giúp học sinh giải nhanh một số dạng bài tập chuyên đề 
lai trong bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học 9 nhằm góp phần cải thiện kết quả 
học sinh giỏi của trường THCS Mỹ Phước - Bến Cát - Bình Dương” 
 NỘI DUNG 
A. CƠ SỞ LÝ LUẬN 
 Theo chiến lược con người mà Đảng và nhà nước ta vạch ra rất đúng đắn là 
“Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài” với chiến lược đó nhà 
trường phải hướng đến sự phát triển tối đa năng lực học tập của HS thông qua công 
tác bồi dưỡng HSG để tạo ra nguồn nhân tài cho đất nước. Đây cũng là nhiệm vụ 
quan trọng của GV trực tiếp tham gia công tác bồi dưỡng HSG. Vì Kết quả thi HSG 
là một trong các tiêu chí quan trọng, phản ánh năng lực, chất lượng dạy và học của 
các trường, của giáo viên và học sinh. 
 Sinh học là bộ môn khó và mang tính chất trừu tượng cao vì nó nghiên cứu 
về sinh lý người, các cơ chế qui luật di truyền biến dị... nên việc truyền tải kiến 
thức đến với HS không phải dễ. Có rất nhiều chuyên đề GV cần bồi dưỡng cho HS. 
Nhưng chuyên đề lai tôi thấy kiến thức trừu tượng, bài tập thì đa dạng hơn các 
chuyên đề khác, do đó HS không thể tiếp nhận một cách rập khuôn máy móc được 
mà HS phải nắm vững các quy luật di truyền, cơ chế phân li của gen, NST. Từ đó 
HS mới có thể vận dụng vào giải được các bài tập nâng cao. Để làm được điều đó 
đòi hỏi phải có sự nổ lực, phối hợp nhịp nhàng của người học và người dạy thì mới 
mang lại hiệu quả cao trong giáo dục. 
B. CƠ SỞ THỰC TIỄN. 
 Công tác bồi dưỡng HSG là một công tác mũi nhọn trong việc nâng cao dân 
trí, đào tạo nguồn lực, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước, cho ngành và cho nhà 
trường. Bồi dưỡng HSG là một công việc khó khăn và lâu dài, đòi hỏi nhiều công 
sức của thầy và trò. Đối với trường THCS Mỹ Phước là trường tạo nguồn của Thị 
Xã Bến Cát, Nên công tác bồi dưỡng HSG là công tác trọng tâm, mũi nhọn mà nhà 
trường luôn hướng đến 
 Đối với bộ môn Sinh học 9, là môn học mang tính trừu tượng cao. Trong quá 
trình nhiều năm được phân công bồi dưỡng HSG ở trường, nắm bắt tâm lí của HS 
khi giải các bài tập nâng cao về chuyên đề lai đa số các em đều mắc phải rất nhiều 
lỗi chưa nhận dạng được bài toán lai, chưa phân tích được dữ liệu bài toán, chưa 
vận dụng kiến thức vài giải quyết các vấn đề bài toán yêu cầu. Từ những vấn đề 
trên tôi đã tìm tòi đưa ra đề tài “Một số giải pháp giúp học sinh giải nhanh một số 
dạng bài tập chuyên đề lai trong bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học 9 nhằm góp 
phần cải thiện kết quả học sinh giỏi của trường THCS Mỹ Phước- Bến Cát - Bình 
Dương” giúp HS tránh các sai sót trên góp phần cải thiện thành tích học sinh giỏi 
của trường 
C. THỰC TRẠNG. 
 I. Thuận lợi: 
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thanh Thúy Trường THCS Mỹ Phước 5 
 Sáng kiến “Một số giải pháp giúp học sinh giải nhanh một số dạng bài tập chuyên đề 
lai trong bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học 9 nhằm góp phần cải thiện kết quả 
học sinh giỏi của trường THCS Mỹ Phước - Bến Cát - Bình Dương” 
Giải pháp 1: Lập bảng hệ thống kiến thức giúp HS nhận dạng nhanh một số 
dạng bài tập chuyên đề lai 
* Kiến thức: 
 Số Kết quả phép lai 
 gen 
 Số 
 quy Sự Xác định 
 cặp Xác định QLDT 
 định phân li HT DT 
 TT Tỉ lệ KH 
 số KH ở 2 
 TT giới 
 3:1 Đồng Trội hoàn Phân li TT theo tỉ lệ 3 
 đều toàn trội: 1 là TT lặn 
 1:2:1 Đồng Trội không Phân li TT theo tỉ lệ 1 
 đều hoàn toàn trội: 2 trung gian: 1 lặn 
 KH1 trội hơn Đồng Trội hoàn Các alen qui định TT 
 1 gen KH2, KH2 trội đều toàn đều thuộc cùng một 
 qui hơn KH3 locut gen (GV giới 
 định thiệu khái niệm alen, 
 1 TT locut gen cho HS hiểu 
 không có trong chương 
 trình SGK 9) 
 Lai
 1 3:1 Không Trội hoàn Di truyền liên kết giới 
 cặp đồng toàn tính. Gen qui định TT 
 TT đều nằm trên NST giới tính 
 (X, Y hoặc cả XY) 
 9:7; Đồng Di truyền tương tác bổ 
 9:6:1; đều sung 
 2 gen 9:3:3:1 
 qui 
 định 13:3; Đồng Di truyền tương tác át 
 1 TT 12:3:1; đều chế 
 9: 3:4 
 15:1 Đồng Di truyền tương tác 
 đều cộng gộp 
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thanh Thúy Trường THCS Mỹ Phước 7 
 Sáng kiến “Một số giải pháp giúp học sinh giải nhanh một số dạng bài tập chuyên đề 
lai trong bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học 9 nhằm góp phần cải thiện kết quả 
học sinh giỏi của trường THCS Mỹ Phước - Bến Cát - Bình Dương” 
 3: 1 Đồng đều 
 1 gen 
 1 qui 1: 2: 1 Đồng đều 
 cặp định 1 
 KH1 trội hơn KH2, Đồng đều 
 TT 
 KH2 trội hơn KH3 
 . 
Giải pháp 2: Hướng dẫn học sinh cách xác định tính trạng trội, lặn và quy ước 
gen. 
* Kiến thức: 
2.1. Lai 1 cặp tính trạng 
2.1.1. Một gen quy định 1 tính trạng (không liên kết với giới tính) 
 - Trội hoàn toàn: 
 + P thuần chủng khác nhau về 1 cặp TT tương phản, F1 100% tính trạng của 
 3 1
bố hoặc mẹ, Tỉ lệ kiểu hình F2 là : thì TT có ở F1 hoặc TT chiếm tỉ lệ là tính 
 4 4
trạng trội, còn lại TT không biểu hiện F1 hoặc TT chiếm tỉ lệ là tính trạng lặn 
 + Trội hoàn toàn qui ước TT trội 1 chữ cái in (Đỏ A; trắng a) 
 - Trội không hoàn toàn: 
 + P thuần chủng khác nhau về 1 cặp TT tương phản, F1 biểu hiện TT trung 
gian giữa bố và mẹ hoặc F2 có tỉ lệ 1 TT trội: 2 TT trung gian: 1 TT lặn thì đây là 
hiện tượng trội không hoàn toàn (thường đề bài cho TT trội, lặn, nếu đề bài không 
cho HS tự quy ước) 
 + Quy ước TT trội 2 chữ cái in, TT lặn 2 chữ cái thường, TT trung gian 1 
chữ cái in và 1 chữ cái thường (Đỏ TT trội AA, Trắng TT lặn aa, Hồng TT trung 
gian Aa) 
2.1.2. Các alen qui định TT đều thuộc cùng một locut gen 
 * Do chương trình lớp 9 không dùng thuật ngữ alen nên khi dạy phần này 
GV giới thiệu alen cho HS nắm và hiểu rõ về alen, Locut gen: là vị trí của gen trên 
NST 
 - Tùy theo dữ liệu bài toán cho mà HS biện luận tìm KH 1 trội hơn KH 2; 
KH 2 trội hơn KH 3 (Mỗi KH được quy định 1 alen nằm trên 1 gen quy định 1TT) 
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thanh Thúy Trường THCS Mỹ Phước 9