Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp ứng dụng công nghệ số trong dạy học Ngữ văn THPT

 tương tác trên môi trường số, khả năng sử dụng các phương tiện thiết bị hỗ trợ trong 
quá trình học tậpNhưng trên thực tế, nhiều giáo viên hạn chế về công nghệ số, khả 
năng sử dụng các phương tiện hỗ trợ cho quá trình ứng dụng công nghệ số chưa 
cao.Vì vậy ứng dụng chuyển đổi số trong giờ dạy còn lúng túng. 
 Với môn Ngữ văn, do đặc thù bộ môn nên hoạt động dạy và học hiện nay vẫn 
chủ yếu theo “lối mòn” đọc - chép, giáo viên là người giảng giải và học sinh là đối 
tượng tiếp thu, lĩnh hội một chiều từ giáo viên. Việc đổi mới phương pháp dạy học và 
kiểm tra đánh giá trong môn Ngữ văn diễn ra vừa chậm, vừa kém hiệu quả, gây nhiều 
khó khăn với giáo viên và học sinh. Làm sao để việc dạy học Ngữ văn có bước 
“chuyển mình” hiệu quả hơn, đáp ứng được những yêu cầu đỏi hỏi của thực tiễn? 
Làm sao để người giáo viên môn Ngữ văn có thể “làm mới” hình ảnh, từ người Thầy 
quen với phấn bảng, giáo án viết tay sang hình ảnh người Thầy có thể làm chủ về 
khoa học công nghệ, có khả năng khai thác và sử dụng phương tiện hỗ trợ để giảng 
dạy mọi nơi, mọi lúc, thích ứng với những điều kiện thực tiễn khác nhau? Làm sao để 
người Thầy dạy văn có thể hỗ trợ học sinh phát triển năng lực tương tác không chỉ 
trong quá trình tương tác trực tiếp mà cả trong quá trình tương tác trên nền tảng số? 
Đây chính là những câu hỏi thôi thúc nhóm tác giả nghiên cứu, tìm tòi ra các giải 
pháp được nêu trong sáng kiến. 
5. Sự cần thiết phải áp dụng giải pháp sáng kiến 
 Thứ nhất: Xuất phát từ yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn 
 Việc đổi mới chương trình, sách giáo khoa ở các cấp học, các bộ môn đều 
hướng tới mục tiêu phát triển năng lực người học. Trong đó năng lực tự chủ, tự học, 
năng lực thích ứng với những yêu cầu đòi hỏi của thực tiễn là một trong số những 
mục tiêu quan trọng. Để thực hiện được mục tiêu này, giáo viên không những cần 
nắm chắc về kiến thức mà còn cần có khả năng rèn luyện kĩ năng sống và kĩ năng học 
tập trong bối cảnh xã hội phát triển mạnh về khoa học công nghệ, nhất là công nghệ 
thông tin như hiện nay. Theo đó, năng lực quan trọng mà giáo viên cần rèn luyện cho 
học sinh chính là năng lực số, nhấn mạnh vào khả năng tìm kiếm khai thác thông tin, 
khả năng tương tác trên môi trường số, khả năng sử dụng các phương tiện thiết bị hỗ 
trợ trong quá trình học tập Hoạt động chuyển đổi số trong giáo dục do đó không 
 2 
 Trong sáng kiến, chúng tôi cũng giới thiệu hệ thống học liệu điện tử môn Ngữ 
văn cấp THPT phù hợp với bối cảnh đổi mới chương trình, sách giáo khoa hiện nay. 
Đặc biệt phù hợp với việc dạy học theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất 
người học, bám sát trục năng lực: nghe - nói - đọc - viết trong môn Ngữ văn. Đây là 
nguồn tư liệu tham khảo hữu ích, có giá trị sử dụng lâu dàivới các Thầy/ Cô giáo 
dạy Ngữ văn. Đây cũng là tài nguyên học tập hiệu quả dành cho HS cấp THPT. 
7. Nội dung 
 Công nghệ số hay còn được gọi là chuyển đổi số, đại diện cho sự thay đổi từ 
phương thức truyền thống thủ công sang việc áp dụng các công nghệ tiến bộ. Đây là 
một quá trình tập trung vào sự chuyển đổi và tối ưu hóa, thường dựa trên các trụ cột 
như big data, Internet of Things và điện toán đám mây. Từ nghĩa trên, để thúc đẩy 
quá trình ứng dụng công nghệ số trong dạy học Ngữ văn, chúng tôi tiến hành các giải 
pháp sau: 
7.1. Thuyết minh giải pháp mới hoặc cải tiến 
 Các giải pháp mà chúng tôi đã thực hiện bao gồm: 
 (1) Nhóm giải pháp Ứng dụng mã QR trong quá trình dạy học Ngữ văn. 
 (2) Nhóm giải pháp “Số hóa” tư liệu dạy học Ngữ văn 
 Mỗi nhóm giải pháp sẽ bao gồm các giải pháp cụ thể, hướng đến mục tiêu 
nâng cao hiệu quả của hoạt động ứng dụng công nghệ số trong môn Ngữ văn. 
 Dưới đây là phần thuyết minh chi tiết về các giải pháp. 
7.1.1. Giải pháp 1. Ứng dụng mã QR trong quá trình dạy học Ngữ văn 
Nội dung 
 Mã QR đã và đang trở thành một khái niệm rất quen thuộc với nhiều người vì 
độ phủ rộng rãi trên phạm vi thế giới và có tính ứng dụng cao trong cuộc sống cũng 
như các lĩnh vực khác nhau. Về khái niệm: QR là viết tắt của từ tiếng Anh: Quick 
response (dịch: mã phản hồi nhanh). Nó tồn tại dưới dạng mã vạch, ở đó những thông 
tin cụ thể đã được mã hoá thành những đường chi tiết để máy đọc chuyên dụng hoặc 
điện thoại thông minh có thể đọc được mà không cần viết/ ghi ra giấy. Trong cuộc 
sống, việc sử dụng mã vạch giúp việc giao tiếp trên môi trường số diễn ra thuận tiện, 
nhanh chóng, tiết kiệm. Với những ưu điểm đó, QR không chỉ là ứng dụng phù hợp 
với các lĩnh vực như kinh doanh, tài chính, ngân hàng mà còn phù hợp ứng dụng 
 4 
 - Trong Store, nhập QR4Office để tìm kiếm ứng dụng tạo mã QR của Office. 
 Ảnh 2. Giao diện Powerpoint, mở đến mục tìm kiếm QR4Office 
- Sau khi cài đặt QR4Office, dán đường link biểu mẫu điểm danh đã tạo ở bước 1 và 
mục tạo mã; lựa chọn màu sắc, kích cỡ của mã QR theo ý muốn. Lưu mã QR đã tạo 
dưới dạng hình ảnh. 
 Ảnh 3. Tạo mã QR bằng ứng dụng QR4Office trên Powerpoint 
- Dán mã QR ở vị trí phù hợp: Có thể sử dụng trình chiếu trên ứng dụng Powerpoint 
để điểm danh HS trong giờ học trực tuyến hoặc in, dán mã QR trước cửa phòng học 
để HS quét điểm danh trước khi vào lớp học trong các giờ học trực tiếp tại lớp, 
trường. 
 6 
 thu thập, lựa chọn sử dụng. Những tài liệu GV gửi đến HS cũng có thể rơi vào tình 
trạng lẻ tẻ, rời rạc, thiếu hệ thống. Điều này gây khó khăn cho cả GV và HS trong 
quá trình tìm kiếm, lưu trữ và sử dụng tài liệu. Ở giải pháp này, chúng tôi ứng dụng 
mã QR trong việc lưu trữ, sắp xếp và chuyển giao tài liệu cho HS. Giải pháp cho 
phép GV dễ dàng kiểm soát tài liệu chuyển đến cho HS. Đồng thời giúp HS tiết kiệm 
thời gian tìm kiếm tài liệu, kinh phí in ấn và an toàn, dễ dàng trong quá trình sử dụng 
tài liệu 
 Bước 1. Tạo mã QR cho tài liệu học tập 
* Với tài liệu có sẵn trên mạng Internet: 
- Mở trình duyệt chứa tài liệu cần chia sẻ; nhấn chuột phải, chọn “Tạo mã QR cho 
trang này” 
- Tải xuống mã QR đã tạo. 
 Ảnh 6. Minh họa cách tạo mã QR cho tài liệu sẵn có trên mạng 
* Với tài liệu do GV soạn thảo, biên tập: 
 Có thể là các tập tin định dạng Word, pdf, pptx, excel, 
 Nội dung có thể là tư liệu tham khảo, bài làm mẫu, sơ đồ tư duy, bảng biểu 
thống kê, kết quả phân tích... phục vụ việc học tập của HS. 
 - GV thiết kế, soạn thảo tài liệu ở các định dạng khác nhau tùy theo mục đích, 
ý đồ chuyển giao tài liệu cho HS. Lưu tập tin trên máy tính của mình. 
 - Đăng nhập vào Google Drive 
 - Chọn Mới, tải lên tệp hoặc thư mục lên theo ý muốn 
 8 
 - Gửi mã QR cho HS bằng cách chuyển dạng hình ảnh (với các mã đơn) hoặc 
tệp tin (với file lưu nhiều mã QR) qua các công cụ Gmail, Zalo, Facebook 
 Ngoài ra, giáo viên cũng có thể in mã QR để chuyển đến HS trong trường hợp 
muốn giao nhiệm vụ cho từng nhóm đối tượng cụ thể (có thể có sự khác biệt về năng 
lực, trình độ, điều kiện tiếp nhận tài liệu) 
 - HS quét mã QR và sử dụng tài liệu theo hướng dẫn cụ thể của GV. Cũng có 
thể chọn phương án lưu trữ tài liệu theo nhu cầu, điều kiện phù hợp với bản thân. 
c. Ứng dụng mã QR để tăng hứng thú cho HS trong giờ học Ngữ văn 
 Để tăng sự tương tác, tập trung, hứng thú của người học trong giờ Ngữ văn; 
GV có thể sử dụng mã QR trong một số hoạt động học tập. Dưới đây là một số thao 
tác chúng tôi đã ứng dụng mã QR trong dạy học. 
Các bước tiến hành thực hiện giải pháp 
 - Trong hoạt động khởi động: 
 GV giới thiệu các trò chơi, phim ảnh, bài hát để tạo hứng thú cho HS. Thay 
vì trình chiếu luôn, có thể hướng dẫn HS quét mã vạch để khởi động theo nhóm. Ví 
 10 
 liệu thông qua mã QR sẽ giúp giảm dung lượng bộ nhớ cho thiết bị học tập, HS dễ 
dàng tìm nguồn tư liệu được giao để học tập tại nhà. Việc làm này cũng giúp cho HS 
thêm tương tác với các tác phẩm được chuyển thể, với sản phẩm của nhóm khác, từ 
đó tạo hứng thú, bất ngờ với các hình huống học tập mà GV tổ chức. 
 Ảnh 10. Minh họa việc giao nhiệm vụ củng cố kiến thức cho HS tại nhà 
Điều kiện để áp dụng giải pháp 
 - GV nắm được cách thức tạo và chuyển giao mã QR cho HS. 
 - GV cần đảm bảo bản quyền cho các tư liệu đã tạo mã QR trước khi phổ biến 
cho HS. Các mã QR phổ biến cho HS cần sắp xếp một cách hệ thống, để HS dễ quét 
mã khi sử dụng. 
 - HS có thiết bị thông minh như điện thoại, máy tính bảng có kết nối mạng 
và nắm được quy trình quét mã QR. 
Kết quả áp dụng giải pháp 
 Giải pháp trên đây chúng tôi đã và đang áp dụng thực hiện với các đối tượng: 
 Khối/ Lớp Số lượng HS 
 Khối Chuyên Văn: Văn K32 35 
 Khối Nâng cao: Trung K32, Hàn K32, Sử - Địa K32, Nhật 209 
 K32, Nhật K31, Hàn K33, 
 12 
 - Lưu ý: Nguồn tài liệu được tập 
 hợp từ sản phẩm của HS các lớp 
 chúng tôi giảng dạy, đã qua đánh 
 giá, thẩm định của GV. 
 4 Một số - Quét mã QR tương ứng, tham 
 inforgraphic khảo các sản phẩm thiết kế của 
 của HS phục vụ các bạn HS phục vụ hoạt động 
 hoạt động học học tập môn Ngữ văn lớp 10. 
 tập 
 - Lưu ý: Nguồn tài liệu được tập 
 hợp từ sản phẩm của HS lớp 10 
 chuyên Tin, tài liệu đã qua thẩm 
 định, đánh giá của GV giảng 
 dạy. 
 5 Viết một văn - Quét mã QR tương ứng, HS 
 bản nội quy tham khảo sản phẩm của các 
 hoặc văn bản nhóm về cách viết nội qui hoặc 
 hướng dẫn nơi văn bản hướng dẫn nơi công 
 công cộng cộng kết hợp với phương tiện 
 phi ngôn ngữ. Từ đó vận dụng 
 vào bài học. 
 - Lưu ý: Nguồn tài liệu được tập 
 hợp từ sản phẩm của HS các lớp 
 chúng tôi giảng dạy, đã qua đánh 
 giá, thẩm định của GV. 
 6 THTV: Sử - Quét mã QR tương ứng, HS 
 dụng phương tham khảo sản phẩm của các 
 tiện phi ngôn nhóm về sử dụng phương tiện 
 ngữ phi ngôn ngữ lập dự định “Tôi 
 của tương lai”. Từ đó vận dụng 
 vào bài học và thực hành lập dự 
 định “Tôi của tương lại” cho bản 
 thân 
 - Lưu ý: Nguồn tài liệu được tập 
 hợp từ sản phẩm của HS các lớp 
 chúng tôi giảng dạy, đã qua đánh 
 giá, thẩm định của GV. 
Cách sử dụng: 
 - Tiến hành quét mã QR để sử dụng tài liệu. 
 - Dễ dàng tra cứu, lưu trữ, chuyển tài liệu cho GV, HS. 
 14 
 Internet. Hình thức của tư liệu số rất đa dạng, có thể là thông tin, hình ảnh, phim tài 
liệu, âm thanh; ở các định dạng: html, doc, lit, pdf, ppt, png Ngoài ưu điểm 
phong phú về số lượng, đa dạng về hình thức, chứa đựng lượng lớn thông tin thì tư 
liệu dạng số còn là dạng tư liệu có thể truyền đạt thông tin hỗn hợp như hình ảnh 
động, âm thanh kết hợp hình ảnh mà tài liệu in ấn không thể làm được. Những tư 
liệu ấy có thể là một trò chơi, một video tình huống, một sơ đồ tư duy. Ở mục tiêu lý 
tưởng hơn, GV có thể biên soạn, thiết kế các kế hoạch dạy học trên môi trường số, 
hoàn thiện thành các bài giảng điện tử E-Learning... Đây là sẽ nguồn tư liệu hữu ích, 
không chỉ là giải pháp thiết thực để nâng cao chất lượng giảng dạy của một GV mà 
còn là động thực thúc đẩy quá trình chuyển đổi số diễn ra nhanh hơn trong các đơn vị 
trường học. 
 Trong giải pháp này, ngoài biện pháp sưu tầm, lưu trữ các tư liệu đã có trên 
các trang Web, cơ sở dữ liệu giáo dục; chúng tôi trình bày cụ thể về biện pháp 
chuyển hóa giáo án thông thường thành kế hoạch dạy học sử dụng trên môi trường 
số. Đây là giải pháp để GV chủ động “số hóa” nguồn tư liệu của mình thành tài 
nguyên, học liệu số 
Các bước tiến hành 
 Bước 1. Xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng phù hợp với điều kiện dạy 
học, hướng tới mục tiêu phát triển năng lực người học 
 Việc “số hóa giáo án” do đó không chỉ dừng lại ở việc biến kế hoạch dạy học 
truyền thống thành các file dữ liệu để lưu trữ và sử dụng trên môi trường số, mà phải 
là sự chuyển hóa về chất lượng, liên quan đến phương pháp thiết kế các kế hoạch dạy 
học phù hợp với điều kiện dạy học trực tuyến. Để làm được điều này, trong khi xây 
dựng kế hoạch dạy học, GV cần tăng cường biên soạn các câu hỏi khơi gợi tư duy 
thay vì áp đặt kiến thức. Ví dụ: Khi dạy bài Ai đã đặt tên cho dòng sông? (Ngữ văn 
11), GV có thể đặt các câu hỏi: Tại sao dòng sông có tên là sông Hương? Tại sao, 
bên cạnh vẻ đẹp địa lí, dưới ngòi bút của Hoàng Phủ Ngọc Tường nó còn là dòng 
sông lịch sử, dòng sông của âm nhạc, dòng sông thi ca ? Với những câu hỏi dạng 
này, HS có thể đưa ra các câu trả lời khác nhau, thậm chí là trái ngược nhau. Đó là cơ 
hội để GV tương tác với HS và dẫn nối vào tri thức cần hình thành. 
 16