Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp tổ chức hoạt động khởi động giờ học tạo hứng thú phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Vật lí lớp 10 (sách Kết nối tri thức và cuộc sống) ở trường THPT

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HOÀNG MAI 
 SÁNG KIẾN: 
 MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG 
GIỜ HỌC TẠO HỨNG THÚ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH 
 TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ 10 
 (SÁCH KẾT NỐI TRI THỨC VÀ CUỘC SỐNG) 
 Ở TRƯỜNG THPT 
 LĨNH VỰC: VẬT LÍ 
 Nhóm tác giả: 1. NGUYỄN VĂN TOẠI 
 2. ĐẬU HUY PHƯƠNG 
 Tổ: KHTN 
 Số điện thoại: 096677.4656 
 Năm thực hiện: 2022- 2023 
 2 
 1. Tính mới .......................................................................................................................... 50 
2. Tính sáng tạo ................................................................................................................... 50 
3. Hướng phát triển ............................................................................................................ 51 
6. TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................. 52 
 4 
 Vì vậy, yêu cầu đặt ra là phải đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất 
lượng dạy học môn Vật lý lớp 10 đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục toàn 
diện nói chung. 
 2. Mục đích nghiên cứu 
 Một hoạt động khởi động hiệu quả sẽ có tác dụng tích cực trong việc kích 
thích trí tò mò, khơi dậy hứng thú của học sinh, tạo tâm thế và định hướng nội 
dung học tập cho các em. Từ đó các em yêu thích môn học hơn, đồng thời chất 
lượng bộ môn được nâng cao hơn. 
 Việc tổ chức hoạt động khởi động cho học sinh trong học dạy phân môn 
Vật lý lớp 10 nhằm xây dựng một số biện pháp tổ chức hoạt động khởi động tạo 
hứng thú cho học sinh trong dạy phân môn Vật lý lớp 10 từ đó nâng cao chất 
lượng dạy học bộ môn. 
 3. Đối tượng nghiên cứu 
 - Hoạt động khởi động giờ học trong dạy học Vật lí 10 ở trường THPT. 
 - Học sinh lớp 10 (10A1 – 10A6), trường THPT Hoàng Mai 
 4. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 
 - Trong thời gian hạn hẹp và phạm vi của sáng kiến này, đề tài chỉ giới hạn 
ở một số biện pháp tổ chức hoạt động khởi động giờ học môn Vật lý lớp 10 (sách 
KNTT). 
 - Tôi mong muốn đề tài thể hiện rõ một số hình thức tổ chức hoạt động khởi 
động trong giờ dạy Vật Lí có hiệu quả, tạo điều kiện thuận lợi cho việc giảng dạy 
bộ môn Vật Lí trong nhà trường THPT. Cũng qua đề tài này, tôi muốn cụ thể hoá 
một số hình thức tổ chức khởi động cho từng bài học cụ thể 
 5. Phương pháp nghiên cứu 
 - Phương pháp nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu các tài liệu về các quan 
điểm, sự định hướng việc dạy và học tích cực cũng như đổi mới PPDH, tổ chức 
hoạt động khởi động giờ học, SGK, sách GV và các tài liệu khác liên quan. 
 - Phương pháp điều tra: Tìm hiểu việc dạy (thông qua nghiên cứu giáo án, 
dự giờ, trao đổi với GV) và việc học (thông qua trao đổi với HS, bài kiểm tra) 
nhằm sơ bộ đánh giá tình hình tổ chức hoạt động khởi động giờ học trong dạy học 
Vật lí lớp 10 ở trường THPT 
 - Phương pháp TN khoa học giáo dục: Tiến hành TN sư phạm với tiến trình 
dạy học đã soạn thảo theo kế hoạch. Phân tích kết quả thu được trong quá trình 
TN sư phạm, đối chiếu với mục đích nghiên cứu và rút ra kết luận của đề tài. 
 - Phương pháp thống kê toán học: sử dụng những kĩ năng thống kê toán 
học để thống kê, đối chiếu so sánh kết quả khảo sát, kết quả kiểm tra chất lượng 
học tập trước và sau khi áp dụng sáng kiến. 
 6 
 góp phần giúp giáo viên có những biện pháp mới trong tổ chức khởi động giờ học 
hấp dẫn, hiệu quả. 
 - Với những biện pháp này đã thực sự tạo nên tính hấp dẫn trong khởi động 
giờ học, góp phần đổi mới PHDH, nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn. 
 - Các biện pháp đã giúp cho GV tránh được lối mòn trong tư duy giảng dạy 
1 chiều; giúp học sinh định hướng được tốt hơn trong việc tiếp cận bài học. Luôn 
có ý thức tự làm mới mình, làm chủ nội dung, phương pháp, cách thức tổ chức 
dạy học giúp HS chủ động, tích cực, sáng tạo trong tiếp cận nội dung bài học từ 
đó có ý thức giải quyết vấn đề bằng nhiều hình thức khác nhau. 
 8 
 Thực chất bản chất của quá trình dạy học là quá trình nhận thức độc đáo 
của HS, và cũng được diễn ra theo quy luật nhận thức chung của loài người từ 
trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn, đó 
là con đường biện chứng của nhận thức chân lý. Vì vậy, những yếu tố trực quan 
như các sự vật, hiện tượng có thật hoặc các mô hình, tranh vẽ lời nói giàu hình 
tượng cả GV giúp HS xây dựng được những biểu tượng về chúng, đó là những tài 
liệu cảm tính, từ những điều đó và thao tác tư duy của HS mà giúp HS hình thành 
được các khái niệm khoa học. 
 1.2. Một số vấn đề về khởi động 
 a. Khái niệm 
 Theo từ điển tiếng Việt, Khởi động được hiểu là “thực hiện những động 
tác nhẹ trước khi bắt đầu”. Như vậy hoạt động khởi động được hiểu là một hoạt 
động nhằm thực hiện những thao tác cơ bản, nhẹ nhàng trước khi bắt đầu thực 
hiện một công việc cụ thể nào đó. 
 b. Một số vấn đề chung về hoạt động khởi động giờ dạy 
 * Yêu cầu của hoạt động khởi động giờ dạy 
 - Giáo viên hoặc học sinh thực hiện cần có sự đầu tư về trí tuệ, công sức, 
thời gian. 
 - Ngắn gọn về thời lượng (2 đến 5 phút). 
 - Tạo được không khí vui vẻ, thoải mái trong lớp học; tạo sự thân thiện 
thầy và trò. 
 - Có tính hấp dẫn, gây được sự sôi nổi, hào hứng, kích thích được sự hứng 
thú, tò mò hay tâm lý thi đua, thích khen thưởng của học sinh. 
 - Gợi được vấn đề của bài học. 
 - Học sinh chỉ có thể phán đoán một phần mà chưa thể dùng tri thức cũ vấn 
đề, buộc phải chú ý bài học mới có thể khám phá điều muốn biết. 
 * Đặc điểm của hoạt động khởi động 
 - Hoạt động khởi động là một hoạt động đầu tiên nằm trong chuỗi hoạt 
động học tập bởi vậy: hoạt động khởi động chính là hoạt động tạo nền móng, đạp 
để các hoạt động sau được diễn ra hiệu quả. 
 - Nhiệm vụ học tập trong hoạt động khởi động cần đảm bảo học sinh thể 
giải quyết trọn vẹn với kiến thức - kỹ năng cũ mà cần phải học thêm kiến thức 
mới trong các hoạt động hình thành kiến thức và luyện tập. 
 - Hoạt động khởi động diễn ra nhanh chóng trong một thời gian chỉ tối đa 
là 5 phút sau khi ổn định tổ chức và trước khi vào bài, nếu lâu hơn sẽ bất lợi. 
 * Phân loại hoạt động khởi động 
 10 
 Hoạt động khởi động không tạo được tình huống vấn đề chưa phải là một hoạt 
động thuyết phục và có tính khoa học. 
 1.3. Hứng thú và vai trò của hứng thú trong học tập 
 a. Khái niệm hứng thú 
 Hứng thú là một thuộc tính tâm lý của nhân cách, là một hiện tượng tâm lý 
phức tạp được thể hiện phổ biến trong cuộc sống của mỗi cá nhân. Hứng thú là 
thái độ đặc biệt của cá nhân con người với đối tượng nào đó, vừa có ý nghĩa đối 
với cuộc sống, vừa có khả năng mang lại khoái cảm cho cá nhân trong quá trình 
hoạt động. 
 Khi con người có hứng thú về điều gì đó, thì cái đó bao giờ cũng được con 
người ý thức, ta hiểu ý nghĩa của nó đối với cuộc sống của ta. Khi đó xuất hiện ở 
bản thân mình một tình cảm đặc biệt đối với nó, do đó hứng thú lôi cuốn hấp dẫn 
chúng ta về phía đối tượng và cũng tạo ra tâm lý khát khao tiếp xúc đi sâu vào nó. 
Hứng thú là một thái độ đặc biệt của cá nhân đối với đối tượng, thể hiện ở sự chú 
ý tới đối tượng, khao khát đi sâu nhận thức đối tượng trong sự thích thú được thỏa 
mãn với đối tượng. 
 b. Đặc điểm của hứng thú 
 Bình thường con người chỉ hứng thú với những cái mới, chưa được khám 
phá. Còn những điều đã biết nếu không biết cách đưa nó vào một vị trí khác, thổi 
vào thêm một điều mới lạ, tích cực hơn thì sẽ không tạo được hứng thú. Tuy nhiên 
thực tế cho thấy không phải cái mới nào cũng tạo được hứng thú. Chỉ khi nào con 
người thấy được cái mới, cái phong phú, tính sáng tạo và triển vọng trong hoạt 
động của mình thì mới có thể hình thành những hứng thú vững chắc được. 
 Hứng thú của mỗi cá nhân hoàn toàn phụ thuộc vào khả năng lĩnh hội tri 
thức ttrong thời đại đó. 
 Hứng thú phụ thuộc vào đặc điểm của đối tượng và phẩm chất nhân 
cách. Nghĩa là sự liên hệ qua lại giữa chủ thể và khách thể, giữa yêu cầu của đối 
tượng với yêu cầu của chủ thể tồn tại ở mức độ tương ứng. Mối quan hệ này có ý 
nghĩa quan trọng trong việc hình thành những hứng thú ở từng người, từng lứa 
tuổi. Ví dụ, nếu đối tượng gây cảm xúc cho HS tiểu học chủ yếu là những sự vật, 
hình ảnh cụ thể, thì hứng thú của HS THPT đa dạng và rộng hơn, HS THPT 
có thể hứng thú với khoa học kỹ thuật, thể thao, chính trị - xã hội. Hứng thú sẽ 
luôn bền vững và phong phú nếu nó thường xuyên thức tỉnh sự chú ý và ý nghĩa 
của mỗi cá nhân và ngược lại tính hay thay đổi hứng thú sẽ nói lên phong cách 
sống chưa được xác định của một người nào đó. 
 c. Sự hình thành hứng thú 
 Sự hình thành hứng thú có thể được diễn ra theo 2 con đường: tự phát và tự 
giác. 
 12 
 môn Vật lí tác động đến HS cả trong và ngoài giờ lên lớp, kích thích họ tìm kiếm 
tri thức từ nhiều nguồn tài liệu tham khảo để thỏa mãn nhu cầu nhận thức, đồng 
thời suy nghĩ tìm ra nhiều hình thức học tập phù hợp, hiệu quả với bản thân 
hơn. Chính vì vậy, hình thành và phát triển hứng thú học tập cho HS trong quá 
trình dạy học là mục tiêu quan trọng mà mỗi GV nhằm hướng tới nâng cao chất 
lượng dạy học trong nhà trường. 
 1.4. Đặc điểm cơ bản của lứa tuổi học sinh lớp 10 với việc tiếp thu 
môn Vật lí 
 Mỗi giai đoạn phát triển của lứa tuổi học sinh có những đặc điểm riêng biệt, 
với lứa tuổi học sinh THPT nói chung, lớp 10 nói riêng là giai đoạn tuổi thanh 
niên. Nội dung và tính chất của hoạt động học tập khác rất nhiều so với hoạt động 
học tập ở bậc THPT, hoạt động học tập ở mức độc lập cao hơn nhiều, kinh nghiệm 
sống các em đã phong phú hơn, ý thức về trách nhiệm của bản thân cao hơn. Do 
vậy, thái độ có ý thức của các em lứa tuổi này đối với học tập ngày càng phát 
triển. 
 - Thái độ có lựa chọn hơn đối với các môn học cho nên ở các em hình 
thành hứng thú học tập gắn liền với môn học. Các em đã xác định cho mình một 
hứng thú về một môn học nào đó và thường liên quan đến việc chọn ngành nghề 
của HS, nên nhiều em rất tích cực học một số môn mà các em chọn các môn yêu 
thích, mặt khác các em lại sao nhãng các môn học khác. 
 - Ở độ tuổi này các em đã có khả năng tư duy lý luận, tư duy trừu tượng 
một cách độc lập, sáng tạo, tư duy của các em chặt chẽ, có căn cứ và nhất quán 
hơn trước đó. Những đặc điểm đó tạo điều kiện cho HS thực hiện các thao tác tư 
duy phức tạp, phân tích nội dung cơ bản của khái niệm trừu tượng và nắm được 
mối quan hệ nhân quả trong tự nhiên. Các em có khả năng tự làm thí nghiệm, tự 
tạo ra các thí nghiệm đơn giản, vận dụng tri thức vào thực tiễn cuộc sống. Do vậy, 
các em thuận lợi hơn trong việc tiếp thu các kiến thức về Vật lí và vận dụng vào 
thực tiễn. 
 14 
 Việc tổ chức khởi động như vậy khiến học sinh không được chuẩn bị tâm 
thế cho việc học bài mới. Học sinh bước vào bài mới mà không có sự hứng thú 
học tập, không được định hướng nội dung chủ yếu của bài học. HS sẽ chán học, 
uể oải. 
 Để tìm hiểu thực tiễn cho việc tổ chức hoạt động khởi động giờ dạy Vật lý 
lớp 10 ở trường THPT Hoàng Mai, chúng tôi đã tiến hành điều tra về nhận thức, 
mức độ sử dụng, hiệu quả cũng như việc cải tiến, thiết kế phần khởi động của giáo 
viên trường THPT (Nội dung điều tra theo mẫu phiếu điều tra thực trạng, phụ 
lục). Kết quả khảo sát mức độ nhận thức của GV về việc thiết kế phần khởi động 
trong quá trình dạy học Vật lý lớp 10 ở trường THPT thể hiện qua bảng 1.1 
 Bảng 1.1. Kết quả khảo sát mức độ nhận thức của giáo viên về việc 
 thiết kế phần khởi động trong quá trình dạy học ở trường THPT 
 Mức độ nhận thức Số phiếu Tỉ lệ % 
 Rất cần thiết 8 80 
 Cần thiết 2 20 
 Không cần thiết 0 0 
 Kết quả thu được cho thấy: Hiện nay, giáo viên đều đánh giá cao tầm quan 
trọng và sự cần thiết của việc thiết kế phần khởi động trong quá trình dạy học. 
100% GV được khảo sát đều khẳng định không thể thiếu phần khởi động trong 
quá trình dạy học Vật lý lớp 10. Theo đánh giá của giáo viên THPT, việc thiết kế 
phần khởi động trong dạy học Vật lý lớp 10 làm bộc lộ những hiểu biết có sẵn 
của học sinh, tạo mối liên tưởng đến kiến thức bài học mới; kích thích sự tò mò, 
mong muốn hiểu biết bài học mới của học sinh, phát huy được tính tích cực, độc 
lập, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập. 
 Từ sự phân tích trên cho thấy giáo viên THPT đã có sự nhận thức đúng đắn 
về tầm quan trọng của thiết kế phần khởi động trong quá trình dạy học Vật lý lớp 
10. Điều đó có thể cho phép khẳng định mức độ cần thiết và ý nghĩa của Phương 
pháp và kĩ thuật tổ chức hoạt động học theo nhóm và hướng dẫn học sinh tự học 
trong dạy học ở trường THPT hiện nay. 
 Để đánh giá mức độ thiết kế phần khởi động hiện nay tôi dựa trên cơ sở đánh 
giá của GV và kết quả điều tra được trình bày trong bảng 1.2 như sau: 
 Bảng 1.2. Kết quả khảo sát mức độ thiết kế phần khởi giờ dạy môn Vật lý 
 lớp 10 ở trường THPT 
 Mức độ sử dụng Số phiếu Tỉ lệ (%) 
 Thường xuyên 4 40 
 Thỉnh thoảng 4 40 
 Không sử dụng 2 20 
 16