Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng nói – nghe về một vấn đề xã hội cho học sinh Lớp 10 Kết nối tri thức (theo định chương trình SGK mới)

 THUYẾT MINH MÔ TẢ GIẢI PHÁP
1. Tên biện pháp: Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng nói – nghe về một vấn đề 
xã hội cho học sinh lớp 10 (theo định chương trình SGK mới)
2. Thời gian biện pháp được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: Từ tháng 
9/2022 đến tháng 3/2023.
3. Các thông tin cần bảo mật (nếu có): không.
4. Mô tả các biện pháp cũ thường làm
 Nói - nghe là một trong các kĩ năng được chú trọng và rèn luyện trong 
chương trình môn Ngữ Văn phổ thông (cấp 2,3). Việc rèn luyện này trước hết được 
tiến hành trong các giờ học dành cho luyện nói: Luyện nói kể chuyện, thi kể 
chuyện, luyện nói quan sát, tưởng tượng, so sánh và nhận xét trong văn miêu tả 
(lớp 6); Phát biểu cảm nghĩ, giải thích một vấn đề (lớp 7); Thuyết trình, luyện nói 
thuyết minh (lớp 8); Luyện sử dụng các phương châm hội thoại (lớp 9); Trình bày 
một vấn đề (lớp 10); Phỏng vấn và trả lời phỏng vấn (lớp 11); Phát biểu tự do, phát 
biểu theo chủ đề (lớp 12).
 Tuy nhiên, có thể thấy thời lượng dành cho phần này không nhiều. Trong ba 
năm THPT, chỉ có vài tiết (khoảng 5-6 tiết) hướng dẫn, thực hành nói – nghe. Do 
thời gian rất hạn chế nên hầu như HS chỉ được tìm hiểu sơ qua về lí thuyết, thời 
gian vận dụng, thực hành không nhiều. Và chỉ có một số ít HS được trực tiếp tham 
gia nói. Vì vậy, đa số HS không được rèn luyện nhiều kĩ năng nói – nói nghe. 
5. Sự cần thiết phải áp dụng biện pháp:
 Năm 2018, Bộ GD-ĐT ban hành Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) 
2018 với mục tiêu “giúp người học làm chủ kiến thức phổ thông; biết vận dụng 
hiệu quả kiến thức vào đời sống và tự học suốt đời; có định hướng lựa chọn nghề 
nghiệp phù hợp; biết xây dựng và phát triển hài hòa các mối quan hệ xã hội; có cá 
tính, nhân cách và đời sống tâm hồn phong phú; nhờ đó có được cuộc sống có ý 
nghĩa và đóng góp tích cực vào sự phát triển của đất nước và nhân loại” (Bộ GD-
ĐT, 2018). Để đạt được mục tiêu này, chương trình đã đưa ra những quy định yêu 
cầu cần đạt về phẩm chất, năng lực cốt lõi và tập trung nâng cao 4 kĩ năng Nghe, 
 2 6. Mục đích của biện pháp 
 Mục tiêu của chương trình SGK phổ thông 2018 là “giúp người học làm chủ 
kiến thức phổ thông; biết vận dụng hiệu quả kiến thức vào đời sống và tự học suốt 
đời; có định hướng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp; biết xây dựng và phát triển hài 
hòa các mối quan hệ xã hội; có cá tính, nhân cách và đời sống tâm hồn phong phú; 
nhờ đó có được cuộc sống có ý nghĩa và đóng góp tích cực vào sự phát triển của 
đất nước và nhân loại” (Bộ GD-ĐT, 2018). Rèn kỹ năng nói và nghe về một vấn đề 
xã hội nhằm phát triển năng lực giao tiếp; từ đó góp phần rèn giũa phẩm chất, thái 
độ, tình cảm, lối sống có văn hóa cho học sinh.
 Thứ nhất, dựa trên những cơ sở khoa học về quá trình dạy học, phương pháp 
dạy học cũng như dựa trên cơ sở thực tế giảng dạy, người viết hình thành một số 
các giải pháp mới, có tính cụ thể, áp dụng phù hợp vào thực tiễn để hình thành kĩ 
năng nghe - nói cho học sinh. 
 Thứ hai, các giải pháp nhằm khắc phục, bổ sung những hạn chế của phương 
pháp truyền thống trước đây, hình thành cho học sinh các phương pháp và kĩ thuật 
nói - nghe, kĩ năng xác định vấn đề xã hội để trình bày, chuẩn bị nội dung nói; 
tham gia quá trình thảo luận, biết phản biện, lắn nghe và biết vận dụng kiến thức đã 
học vào các tình huống thực tiễn. 
 Với giáo viên, các giải pháp và cách làm được đề xuất còn nhằm gợi mở một 
số cách thức, con đường hình thành kĩ năng nói - nghe cho học sinh của mình, 
nâng cao hiệu quả, chất lượng dạy học theo chương trình SGK mới.
7. Nội dung
 7.1. Thuyết minh các giải pháp
 7.1.1. Giải pháp 1: Rèn kĩ năng nói nghe gắn với hoạt động quan sát và 
phân tích mẫu
 Rèn luyện kĩ năng nói và nghe là nhằm giúp học sinh có khả năng diễn đạt, 
trình bày bằng ngôn ngữ nói một cách rõ ràng, tự tin; có khả năng hiểu đúng; biết 
tôn trọng người nói, người nghe; có thái độ phù hợp trong trao đổi, thảo luận. 
 4 https://www.youtube.com/watch?v=zIeYno-cZHo
 7.1.2. Giải pháp 2: Rèn kĩ năng nói nghe gắn với hình thức học tập theo dự án 
để học sinh hứng thú tự tìm tòi và nghiên cứu.
 Dạy học dự án là một hình thức dạy học trong đó người học thực hiện một 
nhiệm vụ học tập phức hợp và có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành để tạo ra 
sản phẩm có thể giới thiệu; gắn lý thuyết và thực hành, tư duy và hành động, phát 
huy tính tự lực và tính trách nhiệm, rèn luyện khả năng giải quyết những vấn đề 
phức hợp; rèn luyện tính bền bỉ và kiên nhẫn, rèn luyện năng lực cộng tác làm 
việc; rèn luyện năng lực đánh giá và nhất là kích thích động cơ và hứng thú cho 
người học. Học sinh không bị gò bó trong khuôn khổ một bài học văn thông 
thường mà được thể hiện khả năng sáng tạo của bản thân khi giải quyết các nhiệm 
vụ học tập có liên quan đến chủ đề của dự án, có cơ hội phát huy năng khiếu của 
bản thân như vẽ tranh, ngâm thơ, diễn xuất, từ đó khơi gợi hứng thú của người 
học trong việc tiếp nhận kiến thức, xây dựng ý thức trách nhiệm, ý thức tự học, tự 
tìm tòi, sáng tạo của học sinh. Dự án học tập thường được thực hiện theo nhóm, 
trong đó có sự cộng tác làm việc và sự phân công công việc giữa các thành viên 
 6 Phân nhóm thực hiện dự án thuyết trình một vấn đề xã hội – lớp 10 Sinh CBG
 Chuẩn bị nói – nghe theo dự án đã giúp HS hứng thú tìm tòi, chuẩn bị nội 
dung thuyết trình, nâng cao trình độ sử dụng công nghệ thông tin. Bên cạnh đó, 
học tập theo dự án còn giúp HS rèn kĩ năng hợp tác, làm việc nhóm hiệu quả. 
7.1.3. Giải pháp 3: Rèn kĩ năng nói nghe gắn với hoạt động tranh biện 
Tranh biện là hoạt động vận dụng tư duy, quan điểm về các kiến thức, lĩnh vực 
xung quanh vấn đề bàn luận, sắp xếp các quan điểm, ý kiến, dẫn chứng theo một 
hệ thống lập luận nhất định để ra đưa quan điểm phản biện. Sử dụng hoạt động 
tranh biện trong dạy học nói và nghe văn nghị luận xã hội sẽ giúp HS phát huy tối 
đa năng lực ngôn ngữ, năng lực giao tiếp, HS có thể thể hiện quan điểm cá nhân 
của mình và phản biện quan điểm của người khác khi thảo luận về các vấn đề xã 
hội có ý nghĩa thực tiễn.
Cách thức thực hiện:
 8 đưa ra. Giúp mọi người nhận ra mình là HS của trường nào. - Thể hiện tinh thần 
tập thể, đoàn kết. - Mặc đồng phục gây nhàm chán, giới hạn sự sáng tạo của HS. 
Lượt 2. Các nhóm phản bác ý kiến của nhau - Nếu HS tự do mặc trang phục mình 
lựa chọn sẽ có những trường hợp HS mặc trang phục không phù hợp với lứa tuổi 
HS, khi đó không gọi là cá tính mà là gây phản cảm trong môi trường học đường. - 
Việc chi trả tiền đồng phục một lần cho một năm học sẽ tiết kiệm hơn là việc HS 
phải chi nhiều tiền để chạy theo các xu hướng thời trang. - Sẽ có những HS mặc đồ 
đẹp, đắt tiền và HS nhà không có điều kiện mặc đồ rẻ hơn, gây ra luồng tranh luận, 
bàn tán về việc phân biệt giàu nghèo, gây mất đoàn kết. - HS mặc đồng phục giống 
nhau sẽ dẫn đến việc GV, HS gặp khó khăn khi ghi nhớ, phân biệt về một HS nào 
đó. - Có những chất liệu đồng phục không tốt khiến HS cảm thấy gò bó, không 
thoải mái khi học tập, vận động. - HS bắt buộc phải tuân thủ mặc đồng phục đến 
trường, nếu không mặc sẽ bị vi phạm nội quy nhà trường, dẫn đến tâm lí mệt mỏi, 
chán nản cho HS. HS không thể hiện được hứng thú, cá tính, sáng tạo của mình. 5 
phút 
Bước 4: GV kết luận 
- Ý kiến của đội nào cũng có lí, đồng phục giúp chúng ta thêm gắn kết, xoá nhoà 
khoảng cách. Tuy nhiên, các trường có thể lựa chọn cho HS mặc đồng phục trong 
một số ngày nhất định, một số ngày được mặc tự do. Dù mặc trang phục nào thì 
HS cũng phải giữ đúng chuẩn mực, phù hợp với văn hoá, môi trường học tập. Sau 
khi tranh biện, GV yêu cầu HS trình bày suy nghĩ về vấn đề cần đặt ra với bản 
thân. Như vậy, thông qua hoạt động tranh biện, HS sẽ lần lượt được đổi vai người 
nói - người nghe, luyện tập được kĩ năng nói nghe tương tác, thảo luận cũng như 
bày tỏ được ý kiến, quan điểm của mình trong các tình huống khác nhau. 
 10 
 Một số hình ảnh HS thảo luận, phản biện tại lớp 10 Sinh
 Sử dụng hình thức tranh biện trong nói – nghe một vấn đề xã hội đã kích 
thích tinh thần làm việc hăng say cho HS, rèn khả năng tư duy, nhận thức vấn đề 
một cách đuầy đủ, đúng đắn và sâu sắc. Đồng thời tranh biện còn giúp HS rèn 
thêm bản lĩnh, quyết đoán, tin vào bản thân.
 12 triển các kĩ năng sống có liên quan: kĩ năng lựa chọn và khai thác thông tin. Bên 
cạnh đó, khi làm quen, tiếp cận và sử dụng các thiết bị công nghệ trong dạy học, 
giáo dục, học sinh sẽ có cơ hội để thực hành, rèn luyện một cách trực tiếp hay mô 
phỏng, đồng thời đây cũng là cách để chuẩn bị cho học sinh về tư duy làm việc 
khoa học, công nghệ để thay đổi cả suy nghĩ, định hướng thích ứng với các yêu cầu 
của cuộc cách mạng khoa học công nghệ 4.0. Thiết bị công nghệ và học liệu số 
giúp người học có thể chủ động tiếp cận không giới hạn nguồn tài nguyên ở lĩnh 
vực mà họ đang học tập và nghiên cứu, từ đó khai thác và thúc đẩy việc phát triển 
năng lực ở các lĩnh vực người học quan tâm, hứng thú cũng như có tiềm lực, tố 
chất. Thực tế cho thấy, thiết bị công nghệ dần trở nên quen thuộc với học sinh, 
không chỉ tiếp xúc ở trường học mà học sinh còn làm quen, tìm hiểu ở nhiều nơi 
khác nhau. Điều này sẽ giúp học sinh có thể tìm hiểu, khám phá chính mình khi 
khai thác các nội dung có liên quan về tự đánh giá, tự nhận thức thông qua các tính 
năng, giá trị của học liệu số và thiết bị công nghệ. Đây là cơ hội để nhận diện bản 
thân: hứng thú, tính cách, nhu cầu, ước mơ... và định hướngkế hoạch phát triển 
chính mình. Hoặc kho học liệu số và các thành phần khác có liên quan đến hệ sinh 
thái giáo dục với cầu nối là các thiết bị công nghệ sẽ tạo điều kiện để học sinh tìm 
hiểu, khám phá, nghiên cứu... Cụ thể, với các ứng dụng thiết bị công nghệ, quá 
trình tương tác của người học với sản phẩm của trí tuệ nhân tạo sẽ tạo ra các cơ hội 
tương tác trong không gian vật chất ảo, đa chiều, tăng khả năng tiếp cận, xử lí 
thông tin; nới rộng không gian, môi trường học tập; phát triển năng lực tư duy sáng 
tạo, giải quyết vấn đề. Thiết bị công nghệ và học liệu số còn góp phần làm đa dạng 
các hình thức tương tác trong hoạt động của học sinh: tương tác giữa học sinh - học 
sinh, học sinh - giáo viên, học sinh - cộng đồng. Các tương tác này tạo cơ hội phát 
triển năng lực giao tiếp và hợp tác bên cạnh các phẩm chất và năng lực đã được 
xác định trong chương trình giáo dục phổ thông 2018. Không chỉ vậy, ứng dụng 
công nghệ thông tin giáo viên còn có thể mở rộng khả năng giám sát, đánh giá quá 
trình tự học của học sinh để có căn cứ điều chỉnh, định hướng. Kết quả khi thực 
hiện giải pháp Học sinh đã có thể ứng dụng nhiều phần mềm để khai thác thông tin 
và dữ liệu học tập , ứng dụng phần mềm của học sinh rất đa dạng và hiệu quả.
 14 công nghệ thông tin để tạo nên các diễn đàn thảo luận sẽ giúp HS tăng cường các 
hoạt động thảo luận, tương tác trước, trong và sau giờ học, hỗ trợ tối đa số lượng 
HS tham gia thảo luận cũng như tăng thêm sự hứng thú, hào hứng của HS với 
những hình thức thảo luận đa dạng, sinh động. GV có thể sử dụng một số phần 
mềm có chức năng tạo cuộc họp trực tuyến như Zoom, Google Meet, Microsoft 
Teams hoặc các phần mềm có tính năng thảo luận, tạo diễn đàn, lưu giữ, tạo lớp 
học trực tuyến như Google Classroom, Padlet, FlipGrid... Khi dạy học văn nghị 
luận xã hội, GV có thể sử dụng các phần mềm trong việc tổ chức các hoạt động 
như sau: 
 + HS nộp sản phẩm, bài tập, câu trả lời: HS có thể tải hình ảnh, bài ghi âm, 
video đã hoàn thiện lên lớp học trực tuyến, các phần mềm tạo video giúp GV 
không chỉ thu thập được sản phẩm của HS mà còn có thể tổ chức việc thảo luận, 
đánh giá lẫn nhau giữa các HS. GV có thể sử dụng các phần mềm tạo cuộc họp 
trực tuyến để tạo các diễn đàn cho HS trao đổi, chia sẻ, tranh biện theo các hình 
thức linh hoạt (cá nhân, ghép cặp, nhóm). Ví dụ: Khi dạy học “Bài 9. Hành trang 
cuộc sống, phần Nói và nghe thuyết trình về một vấn đề xã hội có sử dụng kết hợp 
phương tiện ngôn ngữ và phương tiện phi ngôn ngữ” (Bộ sách Kết nối tri thức với 
cuộc sống, Tập 2), ngoài việc cho HS nói và nghe trực tiếp trên lớp, GV có thể 
giao nhiệm vụ cho HS thuyết trình về chủ đề Bạo lực học đường, nộp sản phẩm 
qua Padlet, hoặc ứng dụng FlipGrid là một nền tảng thảo luận bằng video. Điểm 
khác biệt so với các công cụ giao bài tập hay đặt câu hỏi thông thường là HS có thể 
trả lời hay phản hồi bằng các đoạn video ngắn từ thiết bị của mình. Với hình thức 
phản hồi bằng video như vậy, HS có thể nhanh chóng thể hiện ý kiến, suy nghĩ, 
bày tỏ cảm xúc về vấn đề thảo luận, qua đó rèn luyện kĩ năng nói, kĩ năng thuyết 
trình, đồng thời tăng tính tương tác giữa GV với HS, HS với HS. HS có thể quay 
trực tiếp video thông qua phần mềm hoặc tải video có sẵn từ điện thoại, máy tính. 
HS theo dõi các sản phẩm của các bạn trong lớp và nhận xét dưới phần bình luận 
của các video. Như vậy, GV có thể dễ dàng thu thập, theo dõi, đánh giá khả năng 
nói và nghe, nói nghe tương tác của tất cả HS mà không mất nhiều thời gian. Hơn 
nữa các video lưu lại được nên GV và HS có thể theo dõi sự tiến bộ của HS từ 
 16