Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp rèn kĩ năng viết văn tả cảnh cho học sinh Lớp 5

 1
 MỤC LỤC
PHẦN ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài2
2. Mục đích nghiên cứu.3
3. Phạm vi nghiên cứu của đề tài...3
4. Phương pháp nghiên cứu...3
PHẦN GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Cơ sở lí luận và thực tiễn4
II. Thực trạng vấn đề nghiên cứu...6
III. Một số biện pháp rèn kĩ năng viết văn tả cảnh cho học sinh lớp 5.8
1. Biện pháp 1: Rèn kĩ năng quan sát cho học sinh...8
2. Biện pháp 2: Làm giàu vốn từ cho học sinh...12
3. Biện pháp 3: Luyện kĩ năng sử dụng từ ngữ, đặt câu, sử dụng biện pháp nghệ 
thuật trong văn miêu tả.15
4. Biện pháp 4: Hướng dẫn học sinh nắm vững quy trình viết bài văn tả 
cảnh..17
5. Biện pháp 5: Chú trọng việc chấm bài và thực hiện các tiết tập làm văn trả 
bài ....25
IV. Hiệu quả của các biện pháp...27
PHẦN KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
1. Kết luận...29
2. Khuyến nghị29
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.30
PHỤ LỤC
` 2
lớp 5. Tôi đã áp dụng một số phương pháp và thấy có những kết quả đáng mừng. 
Kinh nghiệm này được áp dụng và đã mang lại hiệu quả nhất định trong dạy Tập 
làm văn. Do vậy, tôi mạnh dạn đề xuất sáng kiến kinh nghiệm “Một số biện pháp 
rèn kĩ năng viết văn tả cảnh cho học sinh lớp 5”, để nghiên cứu với hi vọng góp 
phần nâng cao trình độ của bản thân và nâng cao chất lượng bài viết văn tả cảnh 
cho học sinh. Qua đây, tôi mong muốn nhận được nhiều ý kiến trao đổi của đồng 
nghiệp để sáng kiến thực sự có giá trị trong quá trình dạy học
 + Điểm mới của đề tài:
 Góp phần đổi mới phương pháp dạy học Tập làm văn ở tiểu học, đặc biệt 
là phần văn tả cảnh cho học sinh lớp 5.
 Góp phần gây hứng thú học tập môn Tập làm văn cho học sinh, một môn 
học được coi là khô khan và khó khăn, thì việc đưa ra các phương pháp dạy học 
mới phát triển năng lực cho học sinh không những chỉ giúp các em lĩnh hội được 
cách làm văn hay mà còn giúp các em có thêm niềm yêu thích với môn học này.
 Điểm mới trong việc nghiên cứu và áp dụng đề tài này là sự lựa chọn các 
phương pháp và hình thức dạy học phù hợp với đối tượng học sinh của lớp qua 
từng quy trình của việc viết văn, mang tính mới mẻ mà từ trước tới nay ít được 
vận dụng hoặc có vận dụng thì cũng đang dừng lại mang tính hình thức, chưa thực 
sự mang lại hiệu quả cao.
2. Mục đích nghiên cứu:
 Nghiên cứu thực trạng kĩ năng viết văn tả cảnh của học sinh lớp 5 để đề xuất 
các biện pháp nhằm rèn kĩ năng viết văn tả cảnh trong phân môn Tập làm văn cho 
học sinh lớp 5 trường Tiểu học Thanh Liệt.
3. Phạm vi nghiên cứu của sáng kiến:
 Sáng kiến kinh nghiệm: “Một số biện pháp rèn kĩ năng viết văn tả cảnh 
cho học sinh lớp 5” được nghiên cứu và áp dụng cho học sinh lớp 5H, lớp tôi 
đang trực tiếp chủ nhiệm trong năm học 2022 - 2023. 
4. Phương pháp nghiên cứu:
Để nghiên cứu và viết sáng kiến kinh nghiệm đạt hiệu quả, tôi đã kết hợp sử dụng 
nhiều phương pháp: 4
 PHẦN GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Cơ sở lí luận và thực tiễn
 Tập làm văn là một phân môn rất quan trọng trong chương trình dạy học 
Tiểu học. Dạy Tập làm văn là dạy học sinh cách nhìn nhận cuộc sống xung quanh 
trong thực tế vốn có của nó với cảm xúc thực của các em. Đồng thời giáo viên 
cũng dạy các em cách ghi lại sự nhìn nhận ấy qua các văn bản - còn gọi là đoạn 
văn, bài văn một cách chính xác về đối tượng, về ngữ pháp Tiếng Việt.
 Tập làm văn lớp 5 gồm nhiều nội dung, một trong những nội dung chính 
của chương trình Tập làm văn lớp 5 là văn miêu tả. Tả cảnh là một kiểu bài khó 
vì với học sinh lớp 5 kĩ năng quan sát, tư duy trừu tượng, vốn từ, vốn hiểu biết 
vẫn còn hạn chế. Trong khi đó, kiểu bài văn tả cảnh trong phân môn Tập làm văn 
ở lớp 5 là thể loại văn dùng ngôn ngữ để “vẽ” ra các sự vật, con người, con vật, 
cảnh vật, sự việc một cách sinh động, cụ thể. Một bài văn miêu tả hay không 
những phải thể hiện rõ nét, chính xác, sinh động về đối tượng miêu tả mà còn thể 
hiện được trí tưởng tượng, cảm xúc và đánh giá của người viết đối với đối tượng 
được miêu tả.  Ngoài ra, học sinh lại còn phải biết kết hợp hài hòa nhiều kĩ năng 
như: phân tích đề, tìm ý, lập dàn ý, dùng từ, đặt câu, viết đoạn văn 
 Chương trình Tập làm văn lớp 5 tiếp tục dạy về văn miêu tả với hai kiểu 
bài: Tả cảnh và tả người.Trong đó văn tả cảnh 14 tiết và tả người 12 tiết. 
*Phân phối chương trình dạng bài văn tả cảnh:
Chương trình bài văn tả cảnh lớp 5 học trong 8 tuần đầu (HKI) gồm 16 tiết phân 
phối chương trình và thêm 2 tiết ôn tập.
 TT Nội dung Số tiết quy định Ghi chú
 Lí Luyện 
 thuyết tập
 1 Cấu tạo bài văn tả cảnh 1 1 Tuần 1
 2 Luyện tập tả cảnh 1 Tuần 2
 3 Luyện tập tả cảnh 2 Tuần 3
 4 Luyện tập tả cảnh 1 Tuần 4
 Kiểm tra 6
 Đối với việc dạy văn tả cảnh cho học sinh, giáo viên đều cho rằng: Qua 
hệ thống bài tập giáo viên đã giúp học sinh quan sát đối tượng miêu tả, lựa chọn 
sắp xếp ý, dựng đoạn và viết bài văn miêu tả. Song để học sinh biết dùng khả 
năng của mình để miêu tả một sự vật, một cảnh đẹp ... lại là rất khó, đòi hỏi giáo 
viên phải có biện pháp phù hợp để đạt kết quả cao. Qua dự giờ, trao đổi, thống 
kê tôi thấy: Các tiết dạy theo chương trình nhìn chung giáo viên luôn chú ý để 
đạt được mục tiêu của tiết học. Việc đổi mới phương pháp dạy học đã được giáo 
viên quan tâm. 
Mặc dù vậy việc dạy văn tả cảnh của giáo viên bộc lộ những hạn chế sau: 
- Giáo viên chưa linh hoạt, chủ động, sáng tạo khi tổ chức dạy trên lớp, hình thức 
dạy học còn đơn điệu chưa gây được hứng thú cho học sinh. - 
Giáo viên chưa quan tâm rèn luyện cho học sinh thói quen đọc sách, đọc các bài 
văn mẫu để học tập các ý văn hay, từ ngữ đẹp, cách tả mới mẻ. - 
- Giáo viên thực hiện các yêu cầu khi trả bài viết của học sinh chưa thật sự tỉ mỉ, 
chưa giúp các em nhận thấy được những lỗi sai của mình khi làm bài để có sự 
chỉnh sửa rút kinh nghiệm cho bài làm sau. 
 Đây không phải là vấn đề có thể giải quyết được trong một tiết, một tuần 
mà là cả một quá trình dạy Tập làm văn bởi dạng văn tả cảnh là sự kết hợp của 
nhiều thể loại văn các em đã học và còn cần có cách nhìn, cách nghĩ, cách sáng 
tạo mới.
2.Việc học văn tả cảnh của học sinh. 
 Qua thực tế giảng dạy, nghiên cứu và nhận xét đánh giá bài văn của các lứa 
học sinh lớp 5, tôi nhận thấy các em còn gặp những khó khăn như sau:
 - Vốn sống và kinh nghiệm của học sinh còn hạn chế. Do điều kiện khách 
quan các em chưa có cơ hội được quan sát và trải nghiệm nhiều. 
 - Các em chưa nắm vững được những kiến thức về kiểu bài, học sinh không 
phân biệt được kể khác với tả nên thường nhầm lẫn và liệt kê chi tiết. Ví dụ: Viết 
bài tả cảnh một bãi biển thì các em thường nhầm lẫn thành kể lại chuyến du lịch 
ở biển của chính mình. 8
 50 SL % SL % SL % SL %
 9 18 22 44 15 34 4 8
 Thực trạng học sinh còn nhiều hạn chế như vậy đã làm cho tiết Tập làm 
văn trở thành một gánh nặng, một thách thức đối với các em. Đôi khi các em 
ngại viết, ngại và thậm chí sợ phải làm bài văn miêu tả. 
 Đứng trước thực trạng dạy và học như trên yêu cầu đặt ra cấp thiết là phải 
đổi mới phương pháp dạy học để học sinh đến với phân môn Tập làm văn đặc 
biệt là văn tả cảnh một cách say mê, hứng thú để từ đó có cảm xúc viết văn. sau 
đây là các giải pháp mà bản thân đã thực hiện có hiệu quả.
III. Một số biện pháp rèn kĩ năng viết văn tả cảnh cho học sinh lớp 5: 
 Từ kinh nghiệm dạy học của mình, tôi xin đưa ra một số biện pháp để giải 
quyết các vấn đề được nêu ở trên giúp học sinh làm tốt bài văn tả cảnh như sau: 
1. Biện pháp 1: Rèn luyện kĩ năng quan sát cho học sinh:
 - Đối tượng của văn miêu tả là những sự vật, sự việc, là thế giới thiên nhiên, 
là con người và cuộc sống con người. Đó là một thế giới hết sức đa dạng, phức 
tạp và sống động diễn ra quanh ta, thay đổi từng giờ, từng ngày. Vậy nên tôi yêu 
cầu học sinh phải thường xuyên quan sát và ghi chép. 
 - Đối với các em học sinh, khi làm văn miêu tả thì kĩ năng quan sát và ghi 
chép những điều đã quan sát được là một trong những việc làm rất cần thiết. Ngay 
từ đầu năm học, tôi đã hình thành và tạo cho các em có thói quen quan sát và ghi 
chép những điều mình quan sát được về đối tượng mình cần miêu tả.
 Ví dụ: Khi tả cây có bóng mát, tôi cho học sinh trực tiếp xuống sân trường 
quan sát các cây cho bóng mát như cây bàng, xà cừ,.... Tôi yêu cầu các em quan 
sát bằng các giác quan để cảm nhận các đặc điểm của cây như: dùng tay sờ vào 
thân cây để cảm nhận lớp vỏ thô nhám, sần sùi; vòng tay ôm thân cây để thấy độ 
to của thân, dùng mắt để quan sát màu sắc của lá, dùng tai để lắng nghe tiếng lá 
reo khi có gió thổi..... 
Chính nhờ các em được tạo thói quen quan sát như vậy nên khi chuyển sang thể 
loại tả cảnh, các em biết quan sát đối tượng miêu tả qua các tiết học ngoài trời, 
quan sát thực tế với những bài văn tả cảnh đẹp quê hương, trường lớp, 10
 - Ban đầu tôi hướng dẫn học sinh quan sát để tìm ra màu sắc, âm thanh, 
hình ảnh tiêu biểu của sự vật và cảm xúc của mình đối với sự vật. Khi quan sát, 
tôi khuyến khích các em cần sử dụng đồng thời nhiều giác quan khác nhau: 
+ Quan sát bằng mắt để nhìn ra hình khối sự vật. 
+ Quan sát bằng tai để nhận ra âm thanh, nhịp điệu gợi cảm xúc. 
+ Quan sát bằng mũi nhằm nhận ra những mùi vị tác động đến tình cảm. 
+ Quan sát bằng vị giác, xúc giác để cảm nhận. 
Nhờ cách quan sát này mà các em ghi nhận được nhiều ý, hình ảnh phong phú.
* Ví dụ: Đề bài “Em hãy lập dàn ý tả một cơn mưa.”
(Tập làm văn: Luyện tập tả cảnh – Tiết 5 tuần 3 – SGK trang 31) 
 - Với đề bài này, tôi hướng dẫn học sinh quan sát bằng các giác quan như: 
+ Thị giác: Thấy những đám mây biến đổi trước cơn mưa, thấy hạt mưa rơi, thấy 
cây cối, con người (trước, trong và sau cơn mưa)... 
+ Xúc giác: Gió thổi làm xua tan cái nóng mà nhường chỗ cho luồng khí mát lạnh. 
+ Thính giác: Nghe thấy tiếng gió thổi, tiếng mưa rơi, tiếng sấm, tiếng ếch nhái... 
 - Bên cạnh đó, các em học sinh được tôi lưu ý: khi quan sát cần quan sát tỉ 
mỉ. Tôi nhấn mạnh cho các em các nội dung: 
+ Cần xác định rõ vị trí, thời điểm, thời gian, trình tự quan sát. 
+ Có thể quan sát từ cụ thể đến bao quát hoặc ngược lại. 
+ Quan sát từ trong ra ngoài hoặc từ ngoài vào trong, từ trên xuống dưới 
+ Quan sát theo trình tự không gian (từ xa đến gần hay từ gần đến xa). 
 + Quan sát theo trình tự thời gian (theo các thời điểm trong ngày, theo mùa ...) 
 - Tôi cũng minh họa cho học sinh các cách quan sát đó qua việc học hỏi cách 
quan sát của tác giả các bài tập đọc trong SGK để các em hiểu hơn và có thể vận 
dụng khi viết văn như:
+ Cách tác giả quan sát theo trình tự thời gian để miêu tả cây thảo quả trong bài 
tập đọc “Mùa thảo quả” - trang 113 – SGK Tiếng Việt 5 tập 1.
+ Cách tác giả quan sát theo trình tự không gian từ ngoài vào trong, từ dưới lên 
trên để miêu tả cảnh Đền Hùng trong bài tập đọc “Phong cảnh Đền Hùng” trang 
– SGK Tiếng Việt 5 tập 2. 12
 HS sáng tác bài thơ “Sắc màu em yêu” của riêng mình
 - Hướng dẫn học sinh tích lũy vốn từ qua phân môn Luyện từ và câu: Ở lớp 
5 phân môn Luyện từ và câu là phân môn có thể giúp học sinh làm giàu vốn từ 
nhiều nhất. Đặc biệt là các tiết: Mở rộng vốn từ; Từ đồng âm; Từ nhiều nghĩa; Từ 
trái nghĩa. Trong các tiết này có các bài tập mở rộng vốn từ rất cụ thể, thiết thực 
như tìm từ, ghép từ, dùng từ đặt câu, sắp xếp các từ thành nhóm (nhóm miêu tả 14
 lớp, thầy cô, bạn bè và sử dụng thành 
 thạo vốn từ liên quan đến chủ điểm...
 Miêu tả lại buổi Chào cờ: Giúp các Tham gia các hoạt động ngoại khoá: 
 em biết chọn những từ ngữ phù hợp Các em viết bài thu hoạch miêu tả lại 
 và miêu tả lại chính xác trình tự của quang cảnh, các con vật, cây cối thực 
 một buổi lễ Chào cờ, sắp xếp các ý, sử tế, miêu tả lại sự vui vẻ, hào hứng, biết 
 dụng tính từ miêu tả hợp lí. dùng từ ngữ chỉ, màu sắc của các loại 
 cây, hoa, con vật, đồ chơi,...
 Qua các cách trên học sinh nhận thấy tác dụng của việc sử dụng các từ ngữ 
hay. Từ đó biết cách chọn từ và sử dụng các từ ngữ gợi tả, gợi cảm, những biện 
pháp nghệ thuật sao cho phù hợp với văn cảnh. Giúp các em mạnh dạn và tự tin 
hơn trong giao tiếp. 
3. Biện pháp 3: Luyện kĩ năng sử dụng từ ngữ, đặt câu, sử dụng biện pháp 
nghệ thuật trong văn miêu tả. 
 Tôi hiểu rằng, ngôn ngữ góp phần làm cho bài văn tả cảnh trở nên sinh 
động. Do đó, khi hướng dẫn học sinh sử dụng từ ngữ để viết văn tả cảnh tôi thường 
hướng dẫn các em sử dụng nhiều từ ngữ phong phú, nhiều câu văn giàu hình ảnh 
sinh động, từ đó học sinh có thể bộc lộ cảm xúc của mình khi viết khiến bài văn 
chân thực và làm nổi bật được đặc trưng riêng của cá nhân mỗi học sinh. Một số 
cách tôi thường hướng dẫn học sinh của mình là:
3.1. Về cách dùng từ: Sau khi học sinh đã có vốn từ nhất định, tôi giúp học sinh các