Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học văn miêu tả Lớp 5

 2
nghĩ và tình cảm của mình. Trong chương trình tiểu học môn Tiếng Việt giữ 
một vị trí đặc biệt quan trọng. Đó là môn học có chức năng “kép” (vừa là môn 
công cụ, vừa là môn khoa học). Vì vậy Tiếng Việt là môn học không thể thiếu 
trong hệ thống giáo dục của đất nước ta, đặc biệt đối với học sinh ở bậc Tiểu 
học – lứa tuổi đang trong giai đoạn hình thành về nhân cách và tư duy. Trong đó 
phân môn Tập làm văn giữ một vị trí quan trọng trong dạy và học Tiếng Việt. 
Chương trình Tập làm văn Tiểu học bao gồm các thể loại như miêu tả, kể 
chuyện, viết thư, đơn từ trong đó kiểu bài miêu tả được học và chiếm thời 
gian nhiều nhất.
 Mục đích của việc dạy văn miêu tả ở tiểu học, giúp học sinh có thói quen 
quan sát, biết phát hiện những điều mới mẻ, thú vị về thế giới xung quanh; biết 
truyền những rung cảm của mình vào đối tượng miêu tả; biết sử dụng những từ 
ngữ có giá trị biểu cảm, những câu văn rõ ràng, chân thực. Một bài văn hay là 
một bài văn mà khi đọc, người đọc thấy hiện ra trước mắt mình: con người, 
cảnh vật, đồ vật,cụ thể, sống động như nó vẫn tồn tại trong thực tế cuộc sống. 
Như vậy, có thể xem văn miêu tả là một bức tranh về sự vật bằng ngôn từ.
 Để làm tốt một bài văn miêu tả, đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức 
tổng hợp của các môn học cộng với vốn sống thực tế. Đối với học sinh lớp 5, 
phân môn Tập làm văn quả là khó khăn. Bởi lẽ, đây là môn học đòi hỏi sự sáng 
tạo. Để giúp học sinh học tốt văn miêu tả điều quan trọng là làm thế nào giúp 
cho học sinh quan sát để tìm ý, biết lựa chọn các từ ngữ miêu tả cho sinh động, 
hấp dẫn, không phải đưa ra các lời nhận xét chung chung mà phải tả các sự vật, 
hiện tượng bằng từ ngữ cụ thể, gợi cảm. Một bài văn hay, có giá trị không ở chỗ 
trình bày mạch lạc dễ hiểu mà cái quan trọng hơn đó là sức truyền cảm và sự 
truyền cảm này có được là do tính chân thực, tính nhân bản, cao hơn nữa là cái 
chất văn, hơi văn. 
 Qua thực tế khi chấm bài Tập làm văn, tôi thấy đa số học sinh đã biến các bài 
văn miêu tả thành văn kể, liệt kê một cách khô khan, chưa có hình ảnh, chưa có 
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học văn miêu tả lớp 5h￿p 
b￿i: Hoatieu.vn 4
HS viết bài văn. Tìm ra những nguyên nhân dẫn đến kết quả viết bài văn ở học 
sinh lớp 4 không như ý muốn. Tìm ra các giải pháp và xây dựng gắn dạy học 
minh họa để việc dạy học viết bài văn đạt kết quả tốt hơn.
 Phạm vi về không gian: Tại lớp 5C - Trường Tiểu học Cam Thượng
 Phạm vi về thời gian: Từ tháng 11 năm 2023 đến tháng 3 năm 2024
 PHẦN II: NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN
 1. HIỆN TRẠNG VẤN ĐỀ:
 1.1. Thực trạng đối với giáo viên
 a. Thuận lợi
 - 100% đội ngũ giáo viên trong nhà trường có trình độ chuyên môn chuẩn, 
trên chuẩn. Giáo viên lâu năm đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm qua nhiều 
năm giảng dạy. Giáo viên trẻ sáng tạo, năng động, ham học hỏi.
 - Sự chỉ đạo chuyên môn của PGD, chuyên môn nhà trường có vai trò tích 
cực, giúp giáo viên dạy đúng nội dung, chương trình phân môn Tập làm văn.
 - Qua các tiết dạy mẫu, các tiết chuyên đề, các cuộc thi đã có nhiều giáo 
viên thành công khi dạy Tập làm văn.
 - Qua các phương tiện thông tin đại chúng như tivi, sách, báo,...giáo viên 
tiếp cận được với phương pháp đổi mới khi dạy học Tập làm văn.
 b. Hạn chế
 - Tiếng Việt là một môn học tương đối khó, nhất là phân môn Tập làm văn 
đòi hỏi người giáo viên phải có kiến thức sâu rộng, phong phú, cần phải có vốn 
sống thực tế. Người giáo viên phải biết kết hợp các phương pháp linh hoạt khi 
giảng dạy và biết gợi mở óc tò mò, khả năng sáng tạo, độc lập của học sinh giúp 
các em viết thành văn bản, ngôn ngữ thật không dễ dàng.
 1.2. Thực trạng đối với học sinh
 a. Thuận lợi:
 - Môn Tiếng Việt nói chung và phân môn Tập làm văn nói riêng có nội 
dung phong phú, có cả kênh hình và kênh chữ, trang thiết bị dạy học hiện đại, 
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học văn miêu tả lớp 5h￿p 
b￿i: Hoatieu.vn 6
 bài văn đơn giản
 - Biết lập dàn bài, viết bài văn đủ 3 phần. 18 51.4%
 -Viết được bài văn hay, biết bám vào các 
 hình ảnh, kết hợp sự sáng tạo, sử dụng biện 5 14.2%
 pháp tu từ đơn giản của cá nhân 
 Hứng thú học tập 3 8.5%
 Qua bảng tổng kết trên cho thấy chất lượng học văn miêu tả của học sinh 
còn thấp, nhiều học sinh còn có nhiều hạn chế trong việc viết văn. Đa số học 
sinh trong lớp đều viết những bài văn ngắn thậm chí là rất ngắn, ít hình ảnh, câu 
chưa đủ thành phần,....
 1.2 Nguyên nhân hạn chế:
 * Đối với học sinh: 
 - Bản thân các em chưa có kĩ năng viết một bài văn miêu tả, vốn từ nghèo 
nàn, lời văn sơ lược, đơn giản và không có cảm xúc chân thực.
 - Học sinh thiếu sáng tạo, hay vay mượn tình ý của người khác ( thường 
là của một bài văn mẫu). Nói cách khác, học sinh thường dựa vào bài mẫu và 
viết lại y nguyên thành bài của mình mà không quan tâm đến yêu cầu đề bài. 
Với cách làm như vậy, các em không hề biết đến đối tượng được miêu tả, không 
quan sát và không có cảm xúc gì về chúng. Do vậy, hầu như bài văn của nhiều 
em đều na ná như nhau.
 - Miêu tả hời hợt, chung chung, không có sắc thái riêng biệt nào của đối 
tượng được miêu tả. Học sinh chưa biết cách kết hợp các biện pháp nghệ thuật 
đã học như so sánh, nhân hóa,...khiến cho bài viết chưa được sinh động.
 - Học sinh không được quan sát hoặc không biết cách quan sát nên không 
có nhận xét gì cụ thể về đối tượng được miêu tả. Bên cạnh đó cũng có thể khẳng 
định rằng khả năng tư duy, diễn đạt của các em còn hạn chế.
 * Đối với giáo viên: 
 - Điều đầu tiên tôi nhận thấy là: chủ yếu do kiến thức về phân môn Tập 
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học văn miêu tả lớp 5h￿p 
b￿i: Hoatieu.vn 8
yếu), hoặc sự thay đổi của cảnh theo thời gian (Ví dụ: sáng, trưa, chiều, tối).
 a) Tả theo trình tự không gian
 Từ quan sát toàn bộ đến quan sát từng bộ phận và ngược lại. Từ xa đến gần, 
từ trên xuống dưới, từ ngoài vào trong, từ trái qua phải....hoặc ngược lại. Trình 
tự này thường được vận dụng khi miêu tả loài vật, cảnh vật, đồ vật, cây cối nói 
chung.
 Tả từ dưới lên trên:
 - Ví dụ: “ Cây hồi thẳng, cao, tròn xoe. Cành hồi giòn, dễ gãy hơn cả cành 
khế. Quả hồi phơi mình xòe lên ngọn lá đầu cành”. 
 ( Rừng hồi xứ Lạng, Tô Hoài)
 Tác giả đã quan sát rất tinh tế về cây hồi, rồi quả hồi và cuối cùng là lá hồi 
theo trình tự từ dưới lên trên. Dùng lối miêu tả tĩnh với những tính từ ( thẳng, 
cao, tròn xoe, gi, dễ gãy,...), đùng cách nói nhân hóa quả sồi phơi mình làm cho 
sự miêu tả thêm gần gũi, sinh động.
 Tả từ ngoài vào trong: 
 - Ví dụ: “ Cái vành, cái áo đều làm bằng nan tre. Hai cái tai nó bằng tre già 
màu nâu. Mỗi tai có một cái lỗ tròn xoe. Lúc nào tai cùng tỉnh táo để nghe 
ngóng. Cối có hai hàm răng bằng gỗ dẻ. U gọi là dăm. Răng có nhiều, ken vào 
nhau”. 
 ( Cái cối tân, Sách giáo khoa Tiếng Việt 4 – tập 1) 
 Tả từ xa đến gần:
 Ví dụ: “... Tôi vội ra khoang trước nhìn. Xa xa từ vệt rừng đen, chim cất 
cánh tua tủa bay lên, giống hệt đàn kiến từ trong lòng đất chui ra, bò li ti đen 
ngòm trên da trời. Càng đến gần, những đàn chim bay đen kít trời....Mỗi lúc tôi 
càng nghe tiếng chim kêu náo động như tiếng xúc những rổ đồng tiền...”
 ( Trích Đất rừng phương Nam – Đoàn Giỏi)
 b) Tả theo trình tự thời gian: 
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học văn miêu tả lớp 5h￿p 
b￿i: Hoatieu.vn 10
khác nhau, hương vị khác nhau, đặc điểm, tính chất khác nhau. Từ đó có những 
sáng tạo độc đáo, không giống nhau mà chân thật.
 Ví dụ: - Quan sát ánh trăng: Khi vui em thấy trăng cười, mời gọi hay nô 
đùa với em. Khi buồn, em lại thấy trăng trầm tư lặng lẽ, muốn chia sẻ.
 - Quan sát gió: Khi gió thổi nhẹ có em thấy vuốt ve, vỗ về miên man 
trên da thịt, có em lại thấy gió thầm thì trò chuyện, gió hát ru,...
 - Quan sát cơn mưa mùa hạ: có em thấy mây dày đặc hơn, quánh lại 
với nhau và như hạ thấp xuống . Rồi đột nhiên: rào rào....Mưa đổ xối xả. Có em 
thấy mây phía đông ùn ùn kéo đến. Hạt mưa bắt đẩu rơi, những hạt nước mưa 
thật to lộp bộp rơi xuống mái nhà. Có em thấy mưa tuôn rào rào, xối xả trên mái 
nhà, mặt đường, muôn nghìn hạt mưa đổ xuống.
 Trong quan sát, giáo viên cần hướng dẫn các em quan sát sự vật ở nhiều 
thời điểm, hoàn cảnh, trạng thái, nhiều hoạt động khác nhau để tìm ra cái riêng, 
cái mới trong văn miêu tả.
 Ví dụ: Quan sát con vật: 
 Quan sát con mèo ngủ, sưởi nắng, bắt chuột, rình mồi, khi leo cây để thấy 
được những nét khác nhau từ ánh mắt, bước đi, cách vẫy đuôi, tiếng kêu,...của 
nó cụ thể hơn nữa. Bình thường con mèo kêu meo meo nhưng khi đánh nhau, 
khi vồ chuột và cả khi sợ nó lại kêu ngao....gừ....Mèo ngủ cũng có nhiều cách 
ngủ, khi thì cắm đầu xuống giấu hai chân trước, khi lại ngửa mặt, vểnh râu lên. 
Trời nóng, lạnh, khi ốm, khỏe mèo có những chỗ ngủ, cách nằm ngủ khác nhau. 
* Biện pháp 2: Cung cấp vốn từ và giúp học sinh biết cách dùng từ đặt câu, 
biết sử dụng các biện pháp nghệ thuật khi miêu tả.
 Muốn một bài văn hay, có “ hồn”, có chất văn thì các em phải có vốn từ 
ngữ phong phú và phải biết cách lựa chọn từ ngữ khi miêu tả cho phù hợp. 
Chính vì vậy, giáo viên cần cung cấp vốn từ cho các em khi dạy tập đọc, luyện 
từ và câu và cả trong khi dạy các môn khác hay trong những buổi nói chuyện, 
trong các tiết sinh hoạt. Có thể hướng dẫn các em làm sổ tay văn học theo các 
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học văn miêu tả lớp 5h￿p 
b￿i: Hoatieu.vn 12
bài gián tiếp. Không nhất thiết phải gò bó học sinh làm theo cách mở bài nào 
mà để các em tự chọn cho mình cách mở bài hợp lý và phù hợp nhất với khả 
năng của từng em. Mở bài gián tiếp có thể xuất phát từ một vấn đề mình cần nói 
tới, có thể bắt đầu bằng những câu thơ, những câu hát,... nhưng phải bám sát 
vào bài của mình sau đó cho các bạn nhận xét.
 Chẳng hạn, với bài tả con mèo, một học sinh mở bài: “ Hè vừa rồi, mẹ 
em đi chợ mua được mội con mèo tam thể. Chú ta là thành viên thứ 5 của gia 
đình em, nay đã được bốn tháng.”
 - Giáo viên nêu câu hỏi: Đây là cách mở bài nào? ( trực tiếp)
 - Giáo viên yêu cầu học sinh nêu cách mở bài khác sinh động hơn:
 “ Nhà em đã từ lâu không có một chú chuột nào dám bén mảnng tới vì có một 
chú lính gác cừ khôi, đó chính là chú Mướp. Mướp ta là con mèo mẹ em mua ở 
chợ, chú ta đã được một năm tuổi, nó thật hiền dịu nhưng cũng thật tinh nhanh.”
 Hay với đề bài văn miêu tả cây đa cổ thụ nơi làng quê, học sinh mở bài 
như sau: “ Ở đầu làng em có một cây đa cổ thụ nó dễ phải được một trăm năm 
tuổi. Cả làng gọi đó là cây đa ông Đạo, vì ông Đạo đã trồng nó, nhưng ông Đạo 
là ai, sống và chết từ bao giờ thì cả làng không ai nhớ cả.” Học sinh khác lại 
viết: “ Từ bến đò phía xa em đã nhìn thấy làng em. Phải qua một cánh đồng bao 
la, một con đường liên xã dài hơn hai cây số, em đã nhìn thấy làng quê yêu dấu: 
Cây đa cổ thụ in bóng xanh thẫm trên bầu trời. Mỗi lần đi xa về, em cám động 
tưởnh như cây đa làng quê đang giơ tay vẫy chào, đón đợi.”
 Từ các cách mở bài khác nhau các em nhận xét và tìm ra ý đúng, ý hay để 
mở bài một cách hợp lý nhất.
 b) Hướng dẫn học sinh viết đoạn thân bài 
 Đây là phần quan trọng nhất của bài làm. Đối tượng (đồ vật, con vật, cây 
cối) được miêu tả một cách chi tiết theo một trình tự nhất định. Phần này có thể 
là một đoạn hoặc nhiều đoạn. Mỗi đoạn miêu tả một bộ phận của đồ vật, con vật 
hay một thời kì phát triển của một loài cây. Trong thân bài được chia ra nhiều ý, 
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học văn miêu tả lớp 5h￿p 
b￿i: Hoatieu.vn 14
tình cảm của người viết đối với đối tượng miêu tả. Thực tế cho thấy học sinh 
thường hay liệt kê cảm xúc của mình làm phần kết luận khô cứng, gò bó, thiếu 
chân thực. Chủ yếu các em thường làm kết bài không mở rộng , kết bài như vậy 
không sai nhưng không hay, chưa hấp dẫn người đọc. Vì vậy, đòi hỏi người 
giáo viên phải gợi ý để học sinh biết cách làm phần kết bài có mở rộng bằng 
cảm xúc của mình một cách tự nhiên thông qua những câu hỏi mở, sau đó cho 
các em nhận xét, sửa sai và chắt lọc để có được những bài kết hay.
 Ví dụ: Cây gạp có thể sống đến nghìn năm. Nó là nhân chứng thầm lặng 
của dòng đời. Cô giáo em nói thế. Đi học về, đứng trên bến đò, hoặc đi xa về, 
ngắm nhìn cây gạo, em thấy lòng bồn chồn, xôn xao. Cây gạo là hồn quê, tình 
quê vơi đầy.
 Văn chương không phải là sợ đúng, sai. Với làm văn đúng thôi chưa đủ mà 
phải thấm đượm cảm xúc của người viết. Song tình cảm là thứ không thích gò 
bó bắt buộc, tình cảm ấy phải chân thực, hồn nhiên, xuất phát từ chính tâm hồn 
các em. Bài văn không thể hay nếu thiếu cảm xúc của người viết, cảm xúc 
không chỉ bộc lộ ở phần kết bài mà còn thể hiện ở từng câu, từng đoạn của bài. 
Vì vậy, giáo viên cần chú ý rèn cho học sinh cách bộc lộ cảm xúc trong bài văn 
một cách thường xuyên liên tục, từ tiết đầu tiên của mỗi loại bài đến những tiết 
luyện tập xây dựng đoạn văn, tiết viết bài và ngay cả trong tiết trả bài nữa.
* Biện pháp 4: Hướng dẫn học sinh sử dụng kiến thức văn học qua các 
phân môn khác trong Tiếng Việt để làm giàu từ ngữ khi làm văn
 Khi dạy Tập làm văn, giáo viên cần hiểu rõ tính tích hợp giữa các phân 
môn trong Tiếng Việt như: Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Luyện từ và câu, Tập 
viết để giảng dạy và tạo đà cho học sinh học tốt phân môn Tập làm văn. Mối 
quan hệ này thể hiện rõ trong cấu trúc Sách giáo khoa: các bài học được biên 
soạn theo chủ đề, chủ điểm, hai đơn vị học xoay quanh một chủ điểm ở tất cả 
các phân môn. Ví dụ: Khi dạy phân môn Luyện từ và câu
 - Học về câu kể Ai là gì ? học sinh hiểu tác dụng, cấu tạo của kiểu câu này, 
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học văn miêu tả lớp 5h￿p 
b￿i: Hoatieu.vn