Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh Lớp 5 vận dụng sơ đồ tư duy để học tốt môn Khoa học

 dựng trên cơ sở đổi mới phương pháp dạy học khoa học. Mục đích giúp học sinh 
lớp 5 yêu thích môn học, vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống và làm nền 
tảng cho học một số môn ở cấp học mới.
 - Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến: Giáo viên chỉ cần chịu khó 
một chút học các phần mềm về vẽ sơ đồ tư duy. Tận tình chỉ bảo học sinh tỉ mỉ 
các bước học và vẽ sơ đồ tư duy. Các tiết khoa học trở nên sinh động và thu hút 
học sinh học tập tích cực, sáng tạo hơn.
 - Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng 
kiến theo ý kiến của tác giả (So sánh lợi ích kinh tế, xã hội thu được khi áp dụng 
giải pháp so với trường hợp không áp dụng giải pháp đó, hoặc so với những giải 
pháp tương tự đã biết ở cơ sở)
- Nếu thực hiện tốt sáng kiến sẽ giúp cho học sinh hứng thú, tích cực học môn 
khoa học, đồng thờiphát triển các năng lực, giáo dục những phẩm chất sống đẹp 
cho học sinh.
- Các biện pháp, giải pháp của đề tài có tính hiệu quả cao, dễ áp dụng, phù hợp 
với nhiều đối tượng do đó góp phần quan trọng vào thúc đẩy vàkhông ngừng nâng 
cao chất lượng giảng dạy của môn khoa học.
Danh sách những người đã tham gia áp dụng thử hoặc áp dụng sáng kiến lần 
đầu (nếu có):
- Giáo viên chủ nhiệm khối 5, trường Tiểu học Tản Lĩnh.
 Tôi xin cam đoan mọi thông tin nêu trong đơn là trung thực, đúng sự thật và 
hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật. 
 Tản Lĩnh, ngày 8 tháng 4 năm 2023
 Người nộp đơn
 (Ký và ghi rõ họ tên)
 Lê Thị Phương Lan CƠ QUAN CHỦ QUẢN CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT 
 NAM
 Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
 Hà Nội, ngày 8 tháng 4 năm 2023
 BÁO CÁO TÓM TẮT
Sáng kiến kinh nghiệm, sáng kiến cải tiến kỹ thuật, giải pháp công tác, 
giải pháp kỹ thuật, giải pháp quản lý, giải pháp tác nghiệp, giải pháp ứng 
dụng tiến bộ kỹ thuật, đề tài nghiên cứu, áp dụng công nghệ mới đạt tiêu 
chuẩn để xét các danh hiệu thi đua cấp Thành phố và cấp Nhà nước
 I. Sơ lược lý lịch:
- Họ và tên: Lê Thị Phương Lan
- Ngày, tháng, năm sinh: 19 - 6- 1972
- Nguyên quán: Hải Hưng 
- Trú quán: An Hòa - Tản Lĩnh - Ba Vì - Hà Nội
- Dân tộc: Kinh 
- Nơi công tác: Trường Tiểu học Tản Lĩnh 
- Chức vụ hiện nay: Giáo viên - Tổ trưởng tổ 5
- Trình độ đào tạo: Đại học
- Chuyên ngành: Tiểu học
- Ngày vào ngành giáo dục đào tạo: 1 - 11- 1992 
- Số năm trực tiếp giảng dạy: 31năm
- Đảng viên, đoàn viên: Đảng viên
 II. Sáng kiến kinh nghiệm, cải tiến kỹ thuật, giải pháp công tác, đề tài 
nghiên cứu khoa học hoặc áp dụng công nghệ mới Thủ trưởng đơn vị xác nhận Người báo cáo
Lê Thị Phương Lan II. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
1. Mục đích: Tạo hứng thú học tập cho học sinh, giúp các em nắm vững kiến 
thức, hình thành kĩ năng trình bày vấn đề, nâng cao khả năng tư duy sáng tạo; góp 
phần bổ sung lý luận và thực tiễn về phương pháp dạy học môn Khoa học ở trường 
tiểu học. 
2. Nhiệm vụ: 
 - Bước 1: Tìm hiểu tâm sinh lí học sinh
 - Bước 2: Tìm hiểu thực trạng lớp
 - Bước 3: Nghiên cứu cơ sở lí luận về các biện pháp học môn Khoa học.
 - Bước 4: Tìm hiểu một số giải pháp giúp học sinh biết sử dụng sơ đồ tư duy học 
môn khoa học.
 - Bước 5: Hiệu quả của việc áp dụng các biện pháp sử dụng sơ đồ tư duy học 
môn khoa học.
 - Bước 6: Một số đề xuất cá nhân góp phần tạo hứng thú, thôi thúc học sinh sử 
dụng sơ đồ tư duy học môn khoa học.
III. Ph¹m vi nghiªn cøu 
- Thực hiện trong năm học 2022 - 2023.
- Học sinh lớp 5A7 do tôi chủ nhiệm và các lớp 5 trong trường.
IV. THỜI GIAN THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
 - Từ tháng 9/ 2022 đến tháng 5/ 2023.
V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Để thực hiện đề tài này tôi đã sử dụng những phương pháp sau:
1. Phương pháp quan sát: Đây là phương pháp giúp ta quan sát thái độ, hành vi 
của học sinh, phát hiện ra những hành vi, cử chỉ của học sinh trong học tập, sinh 
hoạt...Để phát huy tính tích cực, tự giác của học sinh.
2. Phương pháp thực nghiệm: Khi tiến hành nghiên cứu tạo ra một số tình huống, 
nhữnghoàn cảnh, những điều kiện rất gần gũi của cuộc sống để đưa đối tượng vào 
vấn đề, từ đó nghiên cứu thu lại được những tư liệu cần thiết. Đây là một phương 
pháp hết sức quan trọng và rất cần thiết trong nghiên cứu khoa học. ngoài thành các thao tác trí óc bên trong, mặc dù tiến hành các thao tác này vẫn 
phải dựa vào các hành động với đối tượng thực, chưa thoát ly khỏi chúng. Đó là 
các thao tác cụ thể. Biểu hiện rõ nhất của bước phát triển này trong tư duy của 
nhi đồng là các em đã có khả năng đảo ngược các hình ảnh tri giác, khả năng bảo 
tồn sự vật khi có sự thay đổi các hình ảnh tri giác về chúng. Trên cơ sở đó, Sơ đồ 
tư duy giúp học sinh phát hiện vấn đề một cách dễ dàng và ghi nhớ một cách có 
hệ thống. Mỗi nhánh nhỏ sẽ tác động đến “nấc thang” nhận thức gần nhất của các 
em. 
II. Cơ sở thực tiễn
Lập Sơ đồ tư duy là một cách thức cực kỳ hiệu quả để ghi chú. Các Sơ đồ tư duy 
không chỉ cho thấy các thông tin mà còn cho thấy cấu trúc tổng thể của một chủ 
đề và mức độ quan trọng của những phần riêng lẻ trong đó đối với nhau. Nó giúp 
liên kết các ý tưởng và tạo những kết nối với các ý khác.
Trong một tiết học cụ thể, giáo viên vận dụng Sơ đồ tư duy để nêu ra vấn đề cần 
giải quyết, sau đó phân nhánh, chia nhỏ vấn đề thành các vấn đề nhỏ hơn và từ 
vấn đề nhỏ hơn đó lại chia thành nhiều nhánh nhỏ nữa . Với mỗi nhánh, giáo 
viên dùng tranh ảnh minh họa (giáo viên sưu tầm hoặc học sinh tự sưu tầm) phù 
hợp giúp các em nhận ra vấn đề một cách chủ động và tích cực.
CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
 1. Thuận lợi 
* Giáo viên: 
 - Đội ngũ giáo viên luôn đoàn kết, có tinh thần trách nhiệm cao, thường
 xuyên trao đổi và học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau, cùng nhau dạy tốt.
 - Được sự quan tâm giúp đỡ của Ban giám hiệu nhà trường tạo mọi điều kiện 
thuận lợi để giáo viên an tâm công tác.
 - Ban đại diện Hội phụ huynh học sinh của lớp, trường rất nhiệt tình gắn bó 
với
 các hoạt động của nhà trường về mọi mặt, góp phần động viên cán bộ - giáo 
viên - công nhân viên nhà trường hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Dựa vào phiếu điều tra phân loại học sinh, tôi đưa ra các biện pháp cụ thể, chi 
tiết sát đối tượng trong giảng dạy nói chung, trong mục đích vận dụng sơ đồ tư 
duy để học sinh lớp 5 học tốt môn Khoa học.
CHƯƠNG III. NHỮNG BIỆN PHÁP THỰC HIỆN
I. NHỮNG BIỆN PHÁP CHUNG
1. Hệ thống kiến thức khoa học lớp 5.
2. Các dạng bài khoa học lớp 5.
3. Giới thiệu các phần mềm sử dụng sơ đồ tư duy dạy khoa học.
4. Hướng dẫn học sinh các bước vẽ sơ đồ tư duy.
5. Học sinh biết vận dụng sơ đồ tư duy vào học khoa học 
6. Sử dụng vật dụng trong cuộc sống thành ý tưởng sơ đồ tư duy. 
7.Trò chơi sơ đồ tư duy
8. Áp dụng vào các môn học khác.
II. NHỮNG BIỆN PHÁP CỤ THỂ
1. Hệ thống kiến thức khoa học lớp 5
a. Sè lưîng: Chương trình khoa học lớp 5, gồm 70 bài chia làm 4 chủ đề. 
- Chủ đề 1: Con người và sức khỏe (21 tiết)
- Chủ đề 2: Vật chất và năng lượng (29 tiết)
- Chủ đề 3: Thực vật và động vật (11 tiết)
- Chủ đề 4: Môi trường và tài nguyên thiên nhiên (9 tiết)
b. Thêi lưîng d¹y: 2 tiết /tuần vào buổi một và 1 tiết củng cố khiến thức đã học 
trong tuần vào tiết hướng dẫn học buổi hai.
2. Các dạng bài khoa học lớp 5
Nắm được số lượng và thời lượng dạy các tiết khoa học trong chương trình như 
trên, tôi chia bài dạy thành 3 dạng bài tương đương với các cấp độ sử dụng sơ đồ 
tư duy mức độ khác nhau phù hợp với từng đối tượng học sinh: 
 Chủ đề/ ví - Dạng 1 : Dạng 2 : Dạng 3 :
 dụ + Một số phần mềm tiêu biểu trong thể loại “phần mềm mind mapping” (mind 
mapping software).
+ Phần mềm Buzan’s iMindmap™: một phần mềm thương mại, tuy nhiên có thể 
tải bản dùng thử 30 ngày. Phần mềm do công ty Buzan Online Ltd. thực hiện. 
Trang chủ tại www.imindmap.com
+ Phần mềm Inspiration: sản phẩm thương mại của công ty Inspiration 
Software, Inc. Sản phẩm có phiên bản dành cho trẻ em (các em từ mẫu giáo đến 
lớp 5) rất dễ dùng và nhiều màu sắc. Có thể dùng thử 30 ngày. Trang chủ tại 
www.inspiration.com
+ Phần mềm Visual Mind: sản phẩm thương mại của công ty Mind Technologies. 
Phần mềm dễ sử dụng và linh hoạt trong sắp xếp các nút chứa từ khóa. Có thể 
dùng thử 30 ngày. Trang chủ tại www.visual-mind.com
+ Phần mềm FreeMind: sản phẩm hoàn toàn miễn phí, được lập trình trên Java. 
Các icon chưa được phong phú, tuy nhiên chương trình có đầy đủ chức năng để 
thực 
hiện mind mapping. Trang chủ tại: 
+ Ngoài ra, chúng ta còn có thể tham khảo một danh sách các phần mềm loại 
mind mapping tại địa chỉ sau: 
4. Hướng dẫn học sinh các bước vẽ sơ đồ tư duy
 Để thiết kế một sơ đồ tư duy dùng trong phương pháp dạy học bằng sơ đồ tư duy, 
áp dụng với học sinh tiểu học, tránh rối và gây phức tạp với học sinh tôi chia 4 
bước cơ bản hướng dẫn học sinh thực hiện như sau:
+ Bước 1. Xác định từ trung tâm: Từ trung tâm thường là từ chính nhất tên bài 
học. 
- VD bài 1 Sự sinh sản thì từ trung tâm là Sự sinh sản.
+ Bước 2:Xác định các ý chính của bài. 
- VD bài 1 Sự sinh sản có 2 ý chính 5. Học sinh biết vận dụng sơ đồ tư duy vào học khoa học
 Mỗi phương pháp dạy học đều có những mặt mạnh của nó, có bài vận dụng 
phương pháp “ Bàn tay nặn bột”, có bài vận dụng phương pháp trực quan, quan 
sát Tùy vào các nội dung, người giáo viên phải chuyển tải như thế nào để các 
em tiếp thu một cách hứng thú, phát huy được sự sáng tạo của các em là đạt thành 
công. Chính vì thế, tôi hàng ngày qua giảng dạy đã đúc kết các bài học có thể vận 
dụng phương pháp “ Sơ đồ tư duy’ trong môn
 khoa học 5 như sau:
 a,Dạng 1: Sơ đồ tư duy ở mức độ đơn giản (loại bài cung cấp kiến thức)
 Dựa vào các bước giáo viên hướng dẫn trên, kết hợp chú ý nghe giảng, sựdụng 
các vật dụng đơn giản như chì, màu, thước, các loại bút... tạo nên sơ đồ tư duy 
ngay vào vở của mình. Về nhà, các em có thể sáng tạo thành một bức tranh sơ đồ 
tư duy. Tùy vào nhận thức của học sinh, các em có thể ghi chép vào vở kiến thức 
theo ý hiểu của mình. Em nhận thức nhanh, học xong bài có thể hoàn thành sơ đồ 
tư duy của mình. Còn các em khác cuối giờ hoặc về nhà.
VD. Bài 6: Từ lúc mới sinh đến tuổi dậy thì ( tr 14) 
Bài 12: Phòng bệnh sốt rét( tr 26) b, Dạng 2 : sơ đồ tư duy ở mức độ khó hơn một chút (loại bài thực hành)
 Tạo sơ đồ tư duy ở mức độ này giúp học sinh thể hiện tính kiên trì, vận dụng các 
giác quan, tư duy logic... để có thể tạo ra sơ đồ tư duy. Qua dạy học, tôi thấy khi 
các em nắm được các bước vẽ sơ đồ tư duy, vẽ được sơ đồ tư duy ở dạng 1 thì ở 
dạng này tôi thấy các em cũng vẽ thành công và trình bày lưu loát nội dung bài 
mà không dập khuôn máy móc. 
Bài 9-10: Thực hành : Nói “Không “ với các chất gây nghiện ( tr 20) - Tâm lý bớt lo lắng vì kiến thức dài.
 - Dễ dàng hơn khi nắm bắt kiến thức tổng hợp, khắc kĩ, nhớ sâu.
 - Tạo sự hào hứng, phấn khởi trong dạy học.
 - Giáo viên đỡ mất thời gian công sức, chỉ cần có những câu hỏi hợp lí cho 
học sinh tìm hiểu.
 Các bước thực hiện:
 Bước 1: Chia ra cụm bài ngắn để ôn tập.
 Bước 2: Giao từ khóa, câu hỏi cho tổ, nhóm.
 Bước 3: Hướng dẫn các em hoàn thành.
 Bước 4: Trong nhóm và nhóm khác bổ sung
 Bước 5: Các nhóm báo cáo kết quả
 Bài 33-34: Ôn tập và Kiểm tra Học Kì I ( tr 68)
Bài 49-50: Ôn tập: Vật chất và năng lượng (tr 100) Sưu tầm
Lưu ý: Sơ đồ tư duy là một sơ đồ mở nên không yêu cầu tất cả các nhóm học sinh 
có chung một kiểu sơ đồ tư duy, Giáo viên chỉ nên chỉnh sửa cho học sinh về mặt 
kiến thức, góp ý thêm về đường nét vẽ, màu sắc và hình thức (nếu cần).
7.Trò chơi sơ đồ tư duy
Để tiết học sinh động, tôi tổ chức chơi trò chơi về sơ đồ tư duy. Trò chơi giúp các 
em năng động, linh hoạt và kích thích sự vận động não bộ. Trò chơi có thể tổ 
chức linh hoạt đầu giờ, cuối giờ tạo hứng khởi học tập cho học sinh.
Chẳng hạn, tôi cho từ trung tâm, các em nối tiếp tạo các nhánh mới liên quan đến 
nội dung của từ trung tâm. 
Ví dụ cụ thể: Tôi cho từ bệnh sốt rét. Các em nối tiếp tạo nhánh mới như tìm 
hiểu về bệnh sốt rét, cách phòng... Hoặc cho các nhánh phụ tìm từ trung tâm. Trò 
chơi học tập này phát triển trí não, học sinh vui vẻ, cởi mở, thân thiện...
8. Áp dụng sơ đồ tư duy vào học các môn khác
 Khi các em hiểu, biết sử dụng sơ đồ tư duy thành thạo học khoa học, tôi gợi mở, 
dẫn dắt các em vó thể vận dụng vào học các môn học khác như Lịch sử, địa lí, IV. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC
 - Qua một năm thực hiện sáng kiến “ Một số biện pháp giúp học sinh 
lớp5 vận dụng sơ đồ tư duy để học tốt môn Khoa học”, tôi nhận thấy tiết học 
đạt hiệu quả cao hơn rất nhiều so với cách dạy truyền thống là đọc chép hoặc một 
tiết dạy chỉ sử dụng bằng bài giảng điện tử cho học sinh nhìn chép.
 - Sử dụng sơ đồ tư duy trong giờ dạy Khoa học sẽ bắt buộc tất cả 100% 
học sinh đều phải động não, sáng tạo và chỉ trong một tờ giấy các em có thể trình 
bày nội dung của bài học. Học sinh sẽ tự khám phá và khi tạo được một tác phẩm 
đẹp, ý tưởng hoàn chỉnh được giáo viên và các bạn ngợi khen sẽ phấn khởi rất 
nhiều.
 - Các em khác cũng sẽ cố gắng tự hoàn thiện mình và mỗi học sinh có 
một tính cách, một ý tưởng rất khác nhau khi trình bày sơ đồ tư duy của mình 
nhưng điều quan động là các em biết cách tự ghi chép đầy đủ nội dung bài học để 
học ở nhà có thể trình bày trước tập thể lớp và ghi nhớ lâu kiến thức bài học. Kết 
quả đạt được như sau:
 Kết quả học sinh biết sử dụng sơ đồ tư duy học môn khoa học