Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh Lớp 5 trường tiểu học Nguyễn Bỉnh Khiêm học tốt văn miêu tả

 2
tin, năng lực tưởng tượng, năng lực phân tích tổng hợp và các khả năng biểu đạt, 
bố cục, tạo phong cách. Làm thế nào để cho học sinh làm văn hay và có hiệu quả 
là cả một vấn đề rất khó khăn, cần phải suy nghĩ và dày công nghiên cứu của 
những người làm công tác giáo dục.
 Trong thực tế giảng dạy tập làm văn, bản thân người giáo viên là người 
hướng dẫn đôi khi cũng cảm thấy còn lúng túng, bí từ và không biết phải hướng 
dẫn thế nào để học sinh có thể viết được bài hay, có hình ảnh, có cảm xúc. Một 
số tài liệu như sách giáo khoa, sách giáo viên, sách thiết kế thì hướng dẫn chung 
chung, còn một số sách khác như văn mẫu lại chỉ có các bài văn đã viết sẵn mà 
không có một sự hướng dẫn nào để định hướng cho giáo viên cũng như học sinh. 
Do vậy tôi luôn trăn trở suy nghĩ làm thế nào để cho học sinh thích làm văn, viết 
văn chân thật, có cảm xúc và sinh động. Để nâng cao chất lượng bài dạy và giúp 
các em rèn luyện kĩ năng viết văn, tạo điều kiện cho học sinh tự tìm và tự thể hiện 
những ý kiến, suy nghĩ của mình một cách độc lập, chủ động không máy móc, 
rập khuôn. Tôi quyết định chọn đề tài: “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 
5A1 trường tiểu học Nguyễn Bỉnh Khiêm học tốt văn miêu tả” để làm sáng 
kiến kinh nghiệm cho mình, mong tìm ra được phương pháp giảng dạy thích hợp 
đối với phân môn Tập làm văn giúp học sinh học tốt phân môn Tập làm văn nói 
riêng và môn Tiếng Việt nói chung cũng như góp phần nâng cao chất lượng giáo 
dục học sinh lớp mình chủ nhiệm.
 2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
 Nhìn nhận tổng quát về nội dung và phương pháp dạy học phân môn Tập 
làm văn cụ thể là thể loại văn miêu tả ở lớp 5. Từ đó định hướng và tìm các biện 
pháp dạy thể loại văn miêu tả cho học sinh lớp 5 theo hướng phát huy tính tích 
cực, chủ động và sáng tạo của học sinh sao cho phù hợp với từng đối tượng học 
sinh.
 Tìm hiểu nội dung và phương pháp dạy phân môn Tập làm văn thể loại văn 
miêu tả ở lớp 5 ở một số mặt như: những điểm mới về mục tiêu, nội dung, phương 
pháp dạy tập làm văn ở sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 5. 4
các em thói quen giữ gìn sự trong sáng, giàu đẹp của Tiếng Việt góp phần hình 
thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Tiếng Việt là một môn 
học có vị trí quan trọng trong chương trình Tiểu học. Đây là môn học vừa có vai 
trò trang bị cho học sinh công cụ ngôn ngữ, vừa là môn học thuộc khoa học Xã 
hội và Nhân văn có nhiệm vụ trang bị cho học sinh những kiến thức khoa học về 
Tiếng Việt, những kĩ năng sử dụng Tiếng Việt để học sinh tự hoàn thiệ n nhân 
cách của mình ở phương diện ngôn ngữ và văn hoá. Với nhiệm vụ của môn học 
cộng cụ, học sinh cần học tốt môn học này để có cơ sở học tốt những môn học 
khác.
 Ở Tiểu học, Môn Tiếng Việt có các phân môn: Tập đọc, Tập viết, Chính 
tả, Luyện từ và câu, Kể chuyện và Tập làm văn. Phân môn Tập làm văn ở Tiểu 
học có vị trí, tầm quan trọng rất lớn, nó góp phần rèn luyện cho học sinh năng lực 
sử dụng tiếng mẹ đẻ, tạo điều kiện thuận lợi cho các em giao tiếp trong cuộc sống 
hàng ngày và học tốt các môn học khác. Nếu như các phân môn khác của Tiếng 
Việt cung cấp cho các em một hệ thống kiến thức kĩ năng thì phân môn Tập làm 
văn tạo điều kiện cho các em thể hiện các kiến thức, rèn luyện kĩ năng đó một 
cách linh hoạt thực tế và có hệ thống hơn. Học các tiết Tập làm văn học sinh có 
điều kiện tiếp cận với vẻ đẹp của con người, của thiên nhiên qua các bài văn, đoạn 
văn điển hình của các nhà văn tên tuổi. Khi phân tích đề Tập làm văn, học sinh 
lại có dịp hướng tới cái chân, cái thiện, cái mĩ được định hướng trong các đề bài. 
Khi quan sát trong miêu tả, học sinh được rèn luyện cách nhìn đối tượng trong 
quan hệ gần gũi giữa người với người, giữa con người với thiên nhiên...Những 
cơ hội đó làm cho tình cảm yêu mến, gắn bó với thiên nhiên, với con người của 
trẻ nảy nở, tâm hồn tình cảm của trẻ thêm phong phú. Đó là nhân tố quan trọng 
góp phần hình thành nhân cách tốt đẹp trong trẻ.
 Trong phân môn Tập làm văn thì văn miêu tả là thể loại văn có vai trò quan 
trọng trong chương trình Tập làm văn ở bậc Tiểu học. Như chúng ta đã biết trong 
đời sống, muốn mọi người cùng nhận ra những điều mình thấy, đã sống.. .chúng 
ta phải miêu tả. Học các tiết Tập làm văn miêu tả học sinh có điều kiện để gần 6
biệt được sự khác biệt giữa văn miêu tả với các kiểu bài văn khác, đôi khi các em 
còn nhầm sang kể lại những gì mà các em thấy xung quanh mình, khả năng quan 
sát và lựa chọn hình ảnh để quan sát và miêu tả của các em chưa tinh tế, cấu trúc 
bài viết của mỗi thể loại các em nắm chưa vững, còn mập mờ dẫn đến các em làm 
bài chưa hay, học sinh không có thói quen sử dụng các biện pháp tu từ, biện pháp 
nghệ thuật so sánh, nhân hoá....
 Trong thực tế của trường tiểu học hiện nay, ở một số tiết học giáo viên còn 
nói nhiều, giáo viên chưa khơi gợi huy động vốn hiểu biết, cách sử dụng từ ngữ 
mà bắt học sinh học nhiều, yêu cầu học sinh nhớ nhiều để bắt chước rồi “ làm 
văn”.
 Bên cạnh đó vẫn còn không ít giáo viên chưa nhận thức hết được tầm quan 
trọng của việc quan sát nên chất lượng giờ tập làm văn còn hạn chế. Có giáo viên 
chỉ dừng lại ở việc hướng dẫn các em hoàn thành những nội dung yêu cầu của bài 
tập dựa vào gợi ý trong sách giáo khoa và sách giáo viên. Một số ít giáo viên chưa 
thực sự quan tâm, phát huy hết năng lực của học sinh cũng như chú ý giúp cho 
các em rèn giũa câu văn, ý văn. 
 Trước khi đưa ra một số giải pháp cụ thể. Tôi đã tiến hành khảo sát 32 học 
sinh lớp tôi giảng dạy - lớp 5A1 năm học 2023- 2024. Sau khi tiến hành khảo sát 
tôi đã thu được kết quả sau:
 Thời Kỹ Viết câu Thường Điểm bài kiểm tra
 điểm tổng năng văn xuyên sử 7 đến 5 đến 3 đến Dưới 
 hợp quan giàu dụng các 8 dưới 7 dưới 5 3 
 sát tốt cảm xúc biện pháp điểm điểm điểm điểm
 tu từ
 Đầu năm 2 2 3
 Giữa kì 1 4 4 6 5 8 9 10
Chính vì những lí do trên, để nâng cao chất lượng học Tiếng Việt nói chung và 
chất lượng viết văn miêu tả được tốt nói riêng, tôi đã đi sâu vào nghiên cứu đề 
tài: “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5A1 trường tiểu học Nguyễn Bỉnh Khiêm 8
các em trước một đề tài. Sản phẩm này ít nhiều mang dấu ấn riêng của từng em 
trong cách suy nghĩ, cách tả, cách diễn đạt... Thái độ đúng đắn của giáo viên là 
tôn trọng sự độc lập, sự suy nghĩ sáng tạo đó nếu nó không biểu lộ những lệch 
lạc. Để tả đúng, tả hay thì phải tả chân thật, giáo viên cần uốn nắn để học sinh 
tránh thái độ giả tạo, giả dối, bệnh công thức sáo rỗng.
 3.2 Giải pháp 2: Luyện cho học sinh kĩ năng quan sát, tìm ý của sự 
vật, hiện tượng nhằm bồi dưỡng vốn sống thực tế cho các em.
 3.2.1 Mục tiêu
 Giúp học sinh biết cách quan sát để tìm được các chi tiết, đặc điểm của sự 
vật cần miêu tả từ đó viết được bài văn đầy đủ, sinh động hơn, viết đúng trình tự.
 3.2.2 Nội dung, cách thức và điều kiện thực hiện giải pháp
 Bước 1: Quan sát:
 Việc quan sát và vị trí quan sát tốt, góc quan sát phù hợp: xa hay gần, trong 
hay ngoài, ban ngày hay ban đêm, mùa xuân hay mùa hạ, ... sẽ giúp ta nắm được 
“cái thần” của đối tượng, cảm nhận đối tượng một cách rõ ràng, cụ thể và tinh tế 
hơn. Muốn quan sát tốt cần có sự tập trung và gắn óc phân tích, so sánh sự vật 
vào đó. Chẳng hạn: khi ngắm nhìn loài hoa, ngoài việc thưởng thức vẻ đẹp hãy 
tìm ra loài hoa đó có nét riêng gì so với các loài hoa khác. Không chỉ nhìn một 
chi tiết mà bao quát hơn các chi tiết liên quan kết hợp thành sự vật, sự việc không 
bỏ qua chi tiết nào của bức tranh.
 Để rèn học sinh kĩ năng này, trước hết giáo viên cần hướng dẫn và chỉ ra 
các ví dụ cụ thể cho học sinh học tập. Ví dụ:
 Quan sát đối tượng không chỉ bằng thị giác như các em vẫn nghĩ, mà phải 
biết huy động mọi giác quan: thính giác (nghe), khứu giác (ngửi), xúc giác (sờ, 
nắm), vị giác (nếm). Những đoạn văn hay và hấp dẫn là những thành công của 
tác giả trong việc dùng nhiều giác quan để quan sát.
 Tuy nhiên, tuỳ từng kiểu bài ta có những cách quan sát khác nhau. Đối với 
kiểu bài tả đồ vật ta có thể quan sát theo trình tự: mắt nhìn, tay sờ, tai nghe, mũi 
ngửi, ... nhưng đối với bài văn tả cây cối cần phải quan sát theo một trình tự: từ 10
 + Tôi đã cho học sinh luyện tập tìm đặc điểm cho đồ vật, cây cối cần miêu 
tả. Các em được luyện tập dưới hình thức: “thi nhau tìm đặc điểm” của đồ vật, 
cây cối giáo viên hệ thống và giúp các em chọn lựa những đặc điểm tiêu biểu 
nhất. Như thế sẽ tạo được hứng thú của học sinh với đồ vật, cây cối sẽ tả.
 * Biết chọn lựa, chắt lọc hình ảnh quan sát miêu tả.
 Môn Tập làm văn ở Tiểu học có nhiệm vụ rất quan trọng là rèn kỹ năng 
nghe, nói, viết. Nhưng học sinh còn lúng túng không biết lắng nghe gì? Nói gì? 
Viết gì? Vì vậy, dạy học cho học sinh biết quan sát tìm ý để hình thành thói quen 
chuẩn bị bài tốt là một yêu cầu quan trọng khi làm văn. Muốn quan sát tốt, học 
sinh cần nắm được cách quan sát và những yêu cầu quan sát để làm văn. Cùng 
một đối tượng (Ví dụ cùng một con búp bê nhưng mỗi cá nhân lại có sự cảm nhận 
riêng (có em thích màu sắc bên ngoài, có em thích dáng vẻ ngộ nghĩnh, có em lại 
thích tiếng chiếc áo váy ...). Giáo viên phải tôn trọng ý kiến của các em, không 
phê phán vội vàng, chủ quan, phải giúp học sinh tự tin trong học tập. Tuy nhiên, 
để miêu tả một đối tượng nào đó, giáo viên cần giúp các em biết quan sát đối 
tượng theo từng góc nhìn, từng thời điểm, biết cảm nhận và chọn “điểm nhấn” 
của đối tượng tạo ra nét riêng biệt trong bài văn của mình. Do vậy, để đảm bảo 
tính chân thực của bài miêu tả cần phải được bắt nguồn từ quan sát trực tiếp đối 
tượng miêu tả, kết hợp với kinh nghiệm sống, trí tưởng tượng của học sinh, phải 
thể hiện được tình cảm, cảm xúc thực của các em trước đối tượng miêu tả. Tính 
chân thực đòi hỏi phải có chi tiết thực, tả đúng bản chất của đối tượng miêu tả, 
thể hiện được những nét đẹp đẽ, đúng đắn trong tư tưởng, tình cảm của người học 
sinh khi bộc lộ thái độ của các em với đối tượng miêu tả.
 Có những đồ vật, cây cối các em tưởng chừng như rất quen thuộc, nhưng 
khi miêu tả, nếu các em không chú ý quan sát thì chúng sẽ không làm nổi bật 
được nhưng đặc điểm của đối tượng miêu tả. Quan sát giỏi phải tìm ra nét chính, 
thấy được nét riêng của sự vật cần miêu tả. Nhiều khi không cần phải dàn đủ hết 
chi tiết mà chỉ cần ghi lại những điểm chính mà mình chú ý quan sát được.
 Để thực hiện những yêu cầu trên, tôi thường hướng cho học sinh thực hiện 12
mới có như những nét hoa văn trang trí trên cây bút đó có gì nổi bật có gì khác 
biệt với những chiếc bút của các bạn khác?
 + Lựa chọn trình tự quan sát.
 Học sinh có thể lựa chọn các trình tự quan sát khác nhau.
 Trình tự không gian: Thường quan sát toàn bộ phận đến qua sát chi tiết 
từng bộ phận, quan sát từ trái qua phải, từ trên xuống dưới hay từ ngoài vào 
trong....
 Trình tự thời gian: Quan sát sự thay đổi của cây cối hay cảnh vật theo mùa, 
theo năm tháng, theo từng thời kì phát triển của sự vật..., quan sát từ sáng đến tối; 
từ lúc bắt đầu đến lúc kết thúc...
 Trình tự tâm lý: thấy nét gì nổi bật thu hút bản thân, gây cảm xúc quan sát 
trước. Trình tự không gian.
 Nhưng dù quan sát theo trình tự nào cũng cần tập trung vào bộ phận chủ 
yếu và trọng tâm. Trong cùng một loại đối tượng, mỗi đối tượng cụ thể cũng có 
đặc điểm riêng. Khi quan sát cần chú ý phát hiện những đặc điểm riêng phân biệt 
đối tượng được tả với những đối tượng khác cùng loại.
 + Tạo môi trường cho học sinh được quan sát
 Tuỳ theo đề bài, giáo viên tổ chức cho các em quan sát đối tượng ngay tại 
địa điểm có cảnh vật cần tả. Nếu không thể tổ chức quan sát được thì giáo viên 
hướng dẫn học sinh quan sát cảnh vật trước khi tới lớp và ghi chép lại những điều 
ghi nhận được. Học sinh phải tự làm việc, tự quan sát, tự ghi chép là chính.
 Khi quan sát, giáo viên cần tạo hứng thú, kích thích tính tò mò, thích khám 
phá của học sinh. Cần kích thích lòng mong muốn hiểu biết, bồi dưỡng hứng thú 
quan sát cho học sinh, giúp học sinh thấy được ý nghĩa, lợi ích của việc quan sát. 
Biện pháp kích thích khéo nhất chính là đặt câu hỏi. Việc đặt câu hỏi vừa gợi mở, 
vừa củng cố lại những kinh nghiệm trẻ từng lĩnh hội, giúp học sinh thấy việc quan 
sát, tìm hiểu thế giới thật thú vị, có ý nghĩa thiết thực và là cách học tập chủ động, 
không áp lực.
 Bước 3: Hướng dẫn học sinh ghi chép lại các nhận xét do quan sát 14
3.3 Giải pháp 3: Làm giàu vốn từ và bổ trợ kiến thức tập làm văn cho học 
sinh qua các môn học
 3.3.1 Mục tiêu
 Giúp học sinh làm giàu vốn từ thông qua các phân môn T ập đọc, Kể 
chuyện, Luyện từ và câu từ đó giúp học sinh vận dụng vốn từ để viết văn.
 3.3.2 Nội dung, cách thức và điều kiện thực hiện giải pháp
 Theo ý chủ quan của tôi thì phân môn Tập đọc, Kể chuyện, Luyện từ và 
câu góp phần thiết thực nhất cho học sinh khi vận dụng vào làm văn.
 Phân môn Tập đọc
 Phân môn Tập đọc có tác dụng lớn trong việc dạy Tập làm văn miêu tả. 
Khi đọc và cảm nhận một bài tập đọc hay đặc biệt bài tập đọc lại là một bài văn 
miêu tả, các em sẽ biết rung cảm trước vẻ đẹp của ngôn từ được sử dụng trong 
bài. Hơn nữa, trong quá trình phân tích tìm hiểu bài, các em nắm được nghệ thuật 
miêu tả, cách dùng từ đặt câu của tác giả. Để từ đó các em vận dụng vào khi viết 
văn. Khi dạy tập đọc là một bài văn miêu tả, tôi thường yêu cầu các em tự chia 
đoạn sau đó tìm nội dung chính của từng đoạn để từ đó hướng các em tới cách 
viết đoạn của một bài văn cụ thể mà các em chọn. Khi đọc bài, tôi yêu cầu học 
sinh đọc diễn cảm để cảm nhận tình cảm mà tác giả gửi gắm trong bài là gì? Từ 
đó tôi hướng cho các em: viết hay chưa đủ, viết phải có cảm xúc, có tình cảm gắn 
với đối tượng được tả. Ngoài ra, trong phần tìm hiểu bài ngoài các câu hỏi trong 
sách giáo, tôi thường đặt thêm câu hỏi: