Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh Lớp 5 học tốt thể loại văn tả cảnh

 MỤC LỤC
TÊN NỘI DUNG TRANG
MỤC
 1 Phần mở đầu 1
 1.1. Lý do chọn đề tài 1
 1.2. Mục đích nghiên cứu 2
 1.3. Đối tượng nghiên cứu 2
 1.4. Phương pháp nghiên cứu 2
 2 Phần nội dung 2
 2.1. Cơ sở lý luận 2
 2.2. Thực trạng việc dạy và học thể loại văn tả cảnh ở 4
 trường Tiểu học Cam Thượng
 2.3 Các giải pháp đã sử dụng để dạy văn tả cảnh 5
 2.3.1. Giúp học sinh nắm vững thể loại và cấu tạo bài 5
 văn tả cảnh
 2.3.2.Rèn luyện kĩ năng quan sát khi làm văn tả cảnh 6
 2.3.3. Rèn luyện kĩ năng tìm ý khi làm văn tả cảnh. 8
 2.3.4. Rèn kĩ năng sử dụng các phương tiện ngôn ngữ và 10
 nghệ thuật ngôn từ khi làm văn tả cảnh.
 2.3.5. Rèn luyện kĩ năng biểu đạt tư tưởng, tình cảm 16
 trong bài văn tả cảnh.
 2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động 17
 giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường.
 3 Phần kết luận, kiến nghị 19
 3.1. Kết luận 19
 3.2. Kiến nghị 20
 2 rất khó khăn, cần phải suy nghĩ và dày công nghiên cứu của những người làm 
công tác giáo dục.
 Thực tế khi giảng dạy kiểu bài văn tả cảnh cho học sinh lớp 5 những năm 
qua, tôi nhận thấy rằng: Nhiều bài văn tả cảnh của các em chưa hay, chưa đạt 
được yêu cầu của một bài văn tả cảnh. Nội dung bài văn chưa tái hiện được hình 
ảnh chân thực vốn có của cảnh vật. Các em chưa biết tìm và khắc sâu những đặc 
điểm riêng biệt của cảnh vật. Lời văn chưa thể hiện được những tư tưởng, tình 
cảm chân thực của người viết. Vì vậy, bài văn tả cảnh trở nên máy móc, khô 
cứng và không chân thực. Để có thể dạy tốt văn tả cảnh cho học sinh lớp 5, mỗi 
giáo viên cần có những kiến thức cơ bản về văn miêu tả nói chung và tả cảnh 
nói riêng.
 Ngoài ra, trong thực tế giảng dạy, bản thân người giáo viên là người hướng 
dẫn đôi khi cũng cảm thấy lúng túng, khó diễn đạt và không biết phải hướng 
dẫn thế nào để học sinh có thể viết được bài văn hay, có hình ảnh, có cảm xúc. 
Khả năng quan sát, tìm ý và làm văn của các em học sinh còn nhiều hạn chế, trong khi 
đó để giúp học sinh học tốt Tập làm văn, đặc biệt là văn tả cảnh lại chưa có giải pháp 
hữu hiệu. Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy lớp 5, tôi luôn trăn trở suy nghĩ 
làm thế nào cho học sinh thích làm văn, viết văn chân thật, có cảm xúc và sinh 
động.
Qua nghiên cứu và thực tế giảng dạy, tôi mạnh dạn đưa ra: “Một số biện pháp 
giúp học sinh lớp 5 học tốt thể loại văn tả cảnh” 
1.2. Mục đích nghiên cứu
- Đưa ra một số biện pháp để giúp học sinh học tốt thể loại văn tả cảnh.
- Giúp học sinh có hứng thú với phân môn Tập làm văn nói chung và văn tả 
cảnh nói riêng.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
 Tìm hiểu, nghiên cứu cách dạy thể loại văn miêu tả nói chung và văn tả cảnh 
nói riêng cho học sinh lớp 5. Đồng thời áp dụng các giải pháp nhằm giúp học 
sinh lớp 5 học tốt thể lọai văn tả cảnh.
 4 tả với hai kiểu bài: Tả cảnh và tả người.Trong đó văn tả cảnh 14 tiết và tả người 
12 tiết.
 Yêu cầu cần đạt khi học văn miêu tả ở lớp 5 là: Học sinh nắm vững được 
cấu tạo bài văn gồm 3 phần: Mở bài, thân bài, kết bài. Nắm được cách quan sát, 
tìm ý, lập dàn ý, viết đoạn văn, liên kết đoạn văn thành một bài văn miêu tả. Viết 
được bài văn miêu tả hoàn chỉnh có đủ 3 phần, thể hiện rõ sự quan sát và chọn 
lọc chi tiết miêu tả. Diễn đạt thành câu, biết dùng từ ngữ, hình ảnh gợi tả trong 
bài văn.
 Trong chương trình Tiểu học, phân môn Tập làm văn lớp 5 nhằm mở 
rộng vốn sống, rèn luyện tư duy, bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc thẩm mĩ, hình 
thành nhân cách cho học sinh. Quá trình thực hiện các kĩ năng phân tích đề, tìm 
ý, quan sát, viết đoạn là những cơ hội giúp trẻ mở rộng kiến thức về cuộc sống 
theo chủ điểm đã học. Việc phân tích đề bài, lập dàn ý, chia đoạn bài văn góp 
phần phát triển khả năng phân tích, tổng hợp, phân loại cho học sinh. Tư duy 
trừu tượng của trẻ cũng được rèn luyện nhờ vận dụng các biện pháp so sánh, 
nhân hoá khi miêu tả.
 Học Tập làm văn, học sinh có điều kiện tiếp cận với vẻ đẹp của con người, 
thiên nhiên qua các bài văn, đoạn văn điển hình. Khi phân tích đề Tập làm văn, học 
sinh có dịp hướng tới chân, thiện, mĩ được định hướng trong các đề bài, các bài 
luyện tập báo cáo thống kê, làm đơn, làm biên bản, lập chương trình hoạt động 
tạo cơ hội cho học sinh thể hiện mối quan hệ với cộng đồng. Những cơ hội đó làm 
cho tình cảm yêu mến, gắn bó với thiên nhiên, với con người và việc xung quanh 
của trẻ nảy nở, tâm hồn, tình cảm của trẻ thêm phong phú. Đó là nhân tố quan trọng 
góp phần hình thành nhân cách tốt đẹp của trẻ.
 Trong chương trình Tập làm văn lớp 5, văn miêu tả là thể loại chiếm tỷ lệ 
cao. Trong đó văn tả cảnh chiếm 20% tổng thời lượng chương trình lớp 5. Đây 
là thể loại văn nghệ thuật sử dụng lời văn có hình ảnh và có cảm xúc làm cho 
người nghe, người đọc hình dung một cách rõ nét, cụ thể, sinh động về sự vật, 
hiện tượng ... trong đời sống.
 6 kê tôi thấy: Các tiết dạy theo chương trình nhìn chung giáo viên luôn chú ý để 
đạt được mục tiêu của tiết học. Việc đổi mới phương pháp dạy học đã được giáo 
viên quan tâm, giảm hẳn lối dạy học một chiều.
 Mặc dù vậy việc dạy văn tả cảnh của giáo viên bộc lộ những hạn chế sau:
Giáo viên chỉ có một con đường duy nhất là hình thành các hiểu biết về lý
thuyết, thể loại văn, kĩ năng làm văn, Đó là qua phân tích các bài văn mẫu với 
lý thuyết khô khan, khó hiểu.
 - Giáo viên chưa chủ động sáng tạo trong dạy học, chưa gây hứng thú cho học 
sinh khi học văn.
 - Cho học sinh học thuộc một số bài văn mẫu, không có sáng tạo trong làm bài.
 - Giáo viên không thực hiện đúng các yêu cầu khi trả bài viết của học sinh, 
không giúp các em nhận thấy các lỗi sai của mình khi làm bài để có sự chỉnh 
sửa rút kinh nghiệm cho bài làm sau.
- Giáo viên chưa chú ý đến việc rèn kỹ năng ở các tiết khác để làm điểm tựa cho 
tiết Tập làm văn... Một số tiết học, GV chưa khơi gợi huy động vốn hiểu biết, 
cách sử dụng từ ngữ mà bắt HS học nhiều
2.2.3.Việc học văn tả cảnh của học sinh.
 Học sinh hầu như không có hứng thú với phân môn Tập làm văn, đặc 
biệt là văn tả cảnh. Khi làm văn, các em miêu tả hời hợt, chung chung không có 
sắc thái riêng biệt nào của đối tượng được miêu tả.
 Bài văn học sinh làm thường vay mượn ý tình của người khác, các em 
thường sao chép những bài văn mẫu thành bài văn của mình không kể đề bài 
quy định như thế nào. Với cách làm ấy các em không cần biết đối tượng cần 
miêu tả gì, không chú ý tới đặc điểm nổi bật tạo nên nét riêng của cảnh, cũng 
như không có cảm xúc về nó. Học sinh chưa có ý thức quan sát đối tượng miêu 
tả và ghi chép những điều quan sát được một cách cụ thể và chi tiết.
Không những thế vốn sống, vốn kiến thức và những rung cảm trước cái đẹp 
còn hạn chế nên chưa thổi được vào cảnh cái hồn để cảnh miêu tả trở nên sinh 
động, ấn tượng hơn. Việc tiếp thu kiến thức làm văn đến vận dụng kiến thức đó 
 8 2.3.1. Giúp học sinh nắm vững thể loại và cấu tạo bài văn tả cảnh:
 * Đây là một việc làm rất quan trọng, bởi nó giúp học sinh định hướng được 
công việc mình sẽ làm: Đó là xác định được bài văn thuộc thể loại văn gì? Kiểu 
bài gì? Đối tượng miêu tả là gì? Trọng tâm miêu tả của cảnh? Khi xác định 
được như vậy các em sẽ miêu tả đúng trọng tâm không bị lạc đề khi miêu tả.
 Ví dụ: Tả cảnh buổi sáng trên cánh đồng.
 - Trước tiên học sinh phải xác định được đây là thể loại văn gì? (Văn miêu 
tả, tập trung vào tả cảnh)
 - Yêu cầu học sinh xác định đối tượng miêu tả trong bài văn đó là gì? Giáo 
viên yêu cầu học sinh gạch chân dưới những từ ngữ quan trọng giúp học sinh 
biết được trọng tâm miêu tả là gì? (Tả cảnh buổi sáng trên cánh đồng)
 - Học sinh phải xác định được thời gian tả cánh đồng vào buổi sáng.
 - Hướng dẫn học sinh xây dựng bố cục bài văn: Bố cục một bài văn phải 
hợp lý theo ba phần:
 Mở bài: Giới thiệu về cánh đồng vào buổi sáng.
 Thân bài: 
 + Tả khái quát: các cảnh vật như: Tiếng gà gáy, ông mặt trời.
 + Tả chi tiết: Theo thứ tự thời gian như: 
 Bình minh xuất hiện; Mặt trời lên cao; Các cảnh vật: Gió, chim., 
hoạt động của con người.
 Kết bài: Nêu cảm xúc của em trước cảnh đẹp của cánh đồng.
 * Các đoạn văn trong bài phải liên kết với nhau thành một văn bản hoàn 
chỉnh, được bố cục theo ba phần mở bài, thân bài, kết bài. Xong để bài văn hay, 
logic thì việc tạo lập mở bài, kết bài cũng cần quan tâm. Đặc biệt khuyến khích 
các em mở bài theo cách gián tiếp và kết bài theo cách mở rộng để bài văn thêm 
hấp dẫn. Hướng dẫn các em cách mở bài, kết bài sao cho có sự liền mạch về ý, 
lôi cuốn người đọc. GV đưa ra một số ví dụ để học sinh nhận xét và từ đó rút ra 
kết luận: 
 10 Tôi hướng dẫn cho học sinh lựa chọn trình tự quan sát. Hướng dẫn mỗi 
em tự tìm một trình tự quan sát thích hợp.
 Trong các tiết luyện tập tả cảnh, Sách giáo khoa Tiếng Việt 5 đã hướng 
dẫn học sinh cách quan sát cảnh vật theo trình tự không gian ( từ xa đến gần, từ 
ngoài vào trong hoặc ngược lại), quan sát sự thay đổi của cảnh vật theo thời 
gian ( sáng, trưa, chiều, tối; xuân, hạ, thu, đông) và quan sát bằng nhiều giác 
quan 
( thị giác, thính giác, xúc giác). Tuy nhiên trong khi quan sát, tôi hướng dẫn 
các em tìm nét riêng biệt và nét tiêu biểu của sự vật, tìm được trọng tâm cần 
viết, tránh viết lan man không đúng trọng tâm mà phải trải qua sự sàng lọc
 Ví dụ: Tả cảnh quê em khi mùa xuân về.
 Tôi hướng dẫn các em sử dụng các giác quan để quan sát và cảm nhận 
mùa xuân xinh đẹp trên quê em: Dùng mắt để quan sát cảnh vật như cây cối 
đâm chồi nảy lộc, hoa đua nhau khoe sắc. Dùng mũi để thấy mùi hoa thoang 
thoảng bay theo làn gió. Dùng tai để nghe tiếng chim hót líu lo, tiếng mọi người 
cười đùa vui vẻ. Và qua làn da ta cảm nhận được sự mát mẻ ấm áp khi mùa 
xuân về.
 Khi các em sử dụng nhiều giác quan để quan sát các em thu thập được 
nhiều tư liệu và giúp các em làm bài văn tả cảnh mùa xuân hay.
 Tuy nhiên, quan sát có thể là trực tiếp, cũng có thể là gián tiếp. Đó là có 
thể các em quan sát và ghi chép luôn kết quả quan sát (một cơn mưa, cảnh 
trường em, tả ngôi nhà của em, ...), phục vụ cho bước tìm ý, lập dàn bài và làm 
bài hoàn chỉnh. Cũng có thể là các em hồi ức lại một cảnh vật (cảnh đẹp đã 
được đến thăm, một cơn mưa đã qua...) đã từng được quan sát và giờ miêu tả 
lại. 
 Song một vấn đề khá quan trọng chưa được đề cập đến, đó là chọn vị trí 
quan sát cảnh vật. Vì thiếu yếu tố này nên các bài văn tả cảnh vật của học sinh 
tuy đều tả đúng trình tự quan sát: tả từ xa đến gần, tả toàn cảnh rồi đến tả từng 
bộ phận nhưng đã tạo nên một kiểu bài giống nhau đến nhàm chán và thiếu chân 
 12 Các giác quan Các sự vật cảm nhận được
 Thị giác Cánh đồng rộng mênh mông, giọt sương đọng trên lá lúa, ông 
 mặt trời nhô lên, đám mây trắng xóa trôi trên bầu trời, đàn cò 
 trắng bay, các bác nông dân ra đồng, bông lúa nặng trĩu hạt, 
 gió thổi, sóng lúa chạy nhấp nhô, 
 Thính giác Chim họa mi hót líu lo, các bác nông dân trò chuyện, bước 
 chân trâu bò,.
 Khứu giác Hương lúa thoang thoảng, hương cỏ man mác,
 Xúc giác Không khí trong lành, mát rượi, ánh nắng mặt trời ấm áp,
Tôi hướng dẫn học sinh trình bày kết quả quan sát bằng các câu hỏi:
+ Buổi sáng, trên cánh đồng, em nhìn thấy những gì?
+ Nếu nhắm mắt lại, em nghe thấy những âm thanh gì trên cánh đồng?
+ Em ngửi thấy mùi hương gì trên cánh đồng?
+ Đứng trên cánh đồng vào buổi sáng, em cảm nhận được gì qua làn da?
Khi học sinh trình bày kết quả quan sát, tôi yêu cầu các em không chỉ nêu tên sự 
vật mình cảm nhận được các giác quan mà cần nêu cả đặc điểm của sự vật đó 
thành một câu văn.
 Ví dụ: Khi trả lời câu hỏi “ Buổi sáng, trên cánh đồng, em nhìn thấy 
những gì?”, nếu học sinh trả lời “ Em nhìn thấy cánh đồng, giọt sương, ông mặt 
trời” thì cần hướng dẫn các em trả lời thêm đặc điểm của các sự vật đó như: “ 
Em nhìn thấy: cánh đồng rộng mênh mông, giọt sương long lanh đọng trên lá 
lúa, ông mặt trời từ từ nhô lên khỏi lũy tre.”
 Sau mỗi học sinh trình bày, tôi yêu cầu các học sinh khác bổ sung vào 
bảng ghi chép của mình những ý tưởng mình còn bỏ sót. Sau hai hoặc ba học 
sinh trình bày trước lớp thì mỗi học sinh trong lớp, ngoài các ý mình quan sát 
được còn có thể học hỏi thêm của bạn được rất nhiều ý hay để chuẩn bị cho bài 
văn miêu tả cảnh vật.
* Hướng dẫn học sinh lựa chọn ý tiêu biểu:
 14