Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phần Lịch sử thế giới trong chương trình Lịch sử Lớp 8

 “Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phần Lịch sử thế giới
 trong chương trình Lịch sử lớp 8 ”.
 A . ĐẶT VẤN ĐỀ
 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
 Bộ môn lịch sử ở trường phổ thông có vai trò rất quan trọng, nó cung cấp 
cho người học những kiến thức cơ bản về lịch sử phát triển của xã hội loài 
người và lịch sử dân tộc. Trên cơ sở đó giáo dục, khơi dậy những tình cảm, tư 
tưởng, đạo đức làm chuẩn mực cho mọi hành vi trong cuộc sống, góp phần phát 
triển toàn diện học sinh.
 Trong sự nghiệp đổi mới giáo dục hiện nay, việc phát huy tính tích cực học 
tập của học sinh nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn đang là mối quan 
tâm hàng đầu. Riêng với bộ môn lịch sử, người giáo viên cũng không ngừng tìm 
kiếm, vận dụng các biện pháp để phát huy vai trò chủ thể của học sinh, nâng cao 
chất lượng giáo dục.
 Trong quá trình dạy học lịch sử lớp 8 tại Trường THCS Lương Thế Vinh, 
tôi đã cố gắng đi sâu vào tìm hiểu các nguyên nhân dẫn đến những hạn chế của 
quá trình dạy – học để có biện pháp khắc phục cũng như tìm tòi, vận dụng nhiều 
biện pháp khác nhau vào việc hướng dẫn học sinh khám phá những tri thức mới. 
Từ đó nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn lịch sử.
 II. CƠ SỞ KHOA HỌC
 1. Cơ sở lý luận:
 Mục đích của việc dạy học lịch sửở trường là người giáo viên không chỉ 
giúp cho học sinh hình dung được những kết quả của quá khứ, biết và ghi nhớ 
các sự kiện - hiện tượng của lịch sử mà quan trọng hơn là hiểu được lịch sử tức 
là phải nắm được bản chất của sự kiện. Trong phát triển tư duy của học sinh 
việc sử dụng các thao tác lô - gic có ý nghĩa rất quan trọng. Thông thường giáo 
viên sử dụng các thao tác chủ yếu như so sánh để tìm ra sự giống nhau và khác 
nhau về bản chất các sự kiện, phân tích và tổng hợp (giúp học sinh khái quát các 
sự kiện), quy nạp, diễn dịch... Để thực hiện nhữngthao tác như vậy có thể dùng 
 2 “Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phần Lịch sử thế giới
 trong chương trình Lịch sử lớp 8 ”.
 Giáo viên trong tổ thường xuyên dự giờ, rút kinh nghiệm, hỗ trợ nhau 
trong quá trình công tác. Nhờ vậy có thể học hỏi kinh nghiệm của nhau, phát 
huy điểm tích cực, hạn chế những yếu kém trong dạy học.
 Bản thân tôi cũng có nhiều năm dạy môn Lịch sử nên cũng có nhiều kinh 
nghiệm và trong việc vận dụng những biện pháp mới cũng như hướng dẫn học 
sinh thực hiện các biện pháp mình đưa ra.
 Học sinh đa số có cố gắng trong quá trình tiếp thu bài cũng như hình 
thành và rèn luyện kĩ năng cho mình. Một số học sinh có khả năng tiếp thu 
nhanh kiến thức, ý thức tốt việc học môn Lịch sử.
 2. 3. Khó khăn
 Nhìn chung cơ sở vật chất của nhà trường còn nhiều hạn chế nên ảnh 
hưởng đến hiêu quả dạy học của các môn học nói chung và môn Lịch sử nói 
riêng.
 Do đặc điểm lứa tuổi của học sinh giai đoạn này thường tiếp thu tốt 
nhưng cũng nhanh quên; các em còn ngại khó, hễ gặp vấn đề hơi khó là muốn 
dừng lại.
 Ý thức học tập của một số em còn hạn chế. Lịch sử lại bị coi là môn phụ 
nên học sinh chưa chú trọng học.
 3.3. Thực trạng
 Về phía giáo viên, trước đây khi dạy tôi chủ yếu giúp học sinh nắm được 
nội dung trong SGK, chưa chú ý đến việc học sinh có hiểu khái niệm hay 
không. Coi nhẹ việc hệ thống kiến thức cho các em. 
 Khi phát huy vai trò của học sinh trong dạy học chủ yếu là qua hệ thống 
câu hỏi, thảo luận nhóm, hỏi đáp, trao đổi. Nhưng chỉ vậy thì tính độc lập với 
giáo viên của các em vẫn chưa cao, chưa phát huy được khả năng phản biện của 
người học.
 Về phía học sinh, vốn ngôn ngữ còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng 
hiểu khái niệm lịch sử dẫn đến khó nhớ nội dung. Một số học sinh chưa ý thức 
việc học lịch sử là quan trọng nên lơ là việc học 
 4 “Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phần Lịch sử thế giới
 trong chương trình Lịch sử lớp 8 ”.
 + Sưu tầm thêm các bản đồ, lược đồ, các tranh ảnh liên quan đến nội dung của 
đề tài.
 + Phương pháp so sánh, đối chiếu.
 + Thao giảng, dự giờ, trao đổi ý kiến với các đồng nghiệp trong quá trình giảng 
dạy.
 + Áp dụng kinh nghiệm, phương pháp mới trên lớp học.
 + Đánh giá kết quả ban đầu và điều chỉnh bổ sung.
 + Kiểm tra, đánh giá kết quả học sinh.
 VII. PHẠM VI VÀ THỜI GIAN THỰC HIỆN ĐỀ TÀI.
Trong khuôn khổ bài viết này tôi xin đề cập đến một số kinh nghiệm sử dụng tài 
liệu ,tranh ảnh, tư liệu lịch sử từ Sách giáo khoa cũng như các nguồn tài liệu từ 
báo, sách tham khảo, vv , kết hợp với hệ thống câu hỏi  đã giúp cho hiệu quả 
giờ học đạt kết quả cao nhất. Phạm vi thời gian là từ học kì I năm học 2022- 
2023 ở các khối 8,. Tôi xin trình bày ở nội dung sau:
B. QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN ĐỀ TÀI.
 I. KHẢO SÁT THỰC TẾ.
 1. Thực trạng khi chưa sử dụng đề tài
Năm học 2022 -2023 tôi được phân công dạy lớp 8A, 8B, 8C, 8D, 8E. Trước 
thực tế các em học sinh tuy đã có kĩ năng ban đầu trong việc chuẩn bị bài nhưng 
các em hầu hết không thích học môn lịch sử, thậm chí còn sợ môn sử. Đầu năm 
học trong khoảng 4 tuần đầu tiên, tôi cho các em làm bài kiểm tra 15 phút với 
yêu cầu liên hệ so sánh kiến thức của bài trước với bài sau thì còn rất nhiều em 
rất lúng túng, làm bài không được tốt, không tự tin. Thậm chí một sốem lập biểu 
bảng thống kê cũng chưa thành thạo,. Từ những sự việc nêu trên dẫn đến 
nhiều em hiểu bài chưa sâu, không biết nêu vấn đề, xử lí kiến thức,, không hiểu 
các thuật ngữ, khái niệm lịch sử, so sánh, liên hệ kiến thức giữa các bài.
 2. Số liệu điều tra trước khi thực hiện 
 Kết quả kiểm tra 15 phút sau 4 tuần, trước khi thực hiệnđề tài:
 6 “Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phần Lịch sử thế giới
 trong chương trình Lịch sử lớp 8 ”.
xương máu của mình để làm rạng rỡ thêm lịch sử nước nhà cũng như lịch sử 
văn minh nhân loại.
 2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp ( đây là nội 
dung chính của đề tài ).
 2.1. Giúp học sinh nắm vững thuật ngữ (khái niệm)
 Trong SGK đã cung cấp cho học sinh nhiều thuật ngữ mới nhưng chừng 
đó vẫn không đủ. Chương trình lịch sử lớp 8 có rất nhiều khái niệm mới. Những 
khái niệm này nếu không nắm được sẽ rất khó hiểu, khó nhớ các nội dung được 
học. Chính vì vậy trong quá trình dạy – học, bằng cách này hay cách khác, giáo 
viên phải giúp học sinh nắm được nội hàm của khái niệm. Làm được điều đó 
học sinh sẽ dễ hiểu nội dung học tập hơn. Khi đã hiểu HS sẽ dễ nhớ hơn.
 Hiện nay, tại nhiều trường có một bộ phận khá nhiều học sinh tương đối 
nghèo vốn từ, dẫn đến không hiểu hoặc hiểu sai nghĩa của từ. 
 Nghèo vốn từ, không hiểu nghĩa của từ là một trong những nguyên nhân 
làm cho việc hiểu, ghi nhớ khó từ đó tiếp thu và nghi nhận tri thức bị hạn chế 
(đặc biệt là trong việc học các môn xã hội). Để giải quyết vấn đề này, trong quá 
trình dạy - học môn lịch sử giáo viên cần cho học sinh hiểu các khái niệm.
 Trong SGK lịch sử lớp 8 có một số khái niệm các em đã được tiếp xúc 
ởlớp 7. Đối với loại này giáo viên chỉ cần cho học sinh nhắc lại khi sử dụng lần 
đầu ởlớp 8. Ví dụ như các khái niệm khởi nghĩa, giai cấp, tầng lớp, quân chủ, 
quân chủ chuyên chế  Đối với khái niệm mới, người dạy phải cho các em 
nắm vững. Việc giảm tải chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ tạo nhiều 
điều kiện thuận lợi hơn cho việc này. Để thực hiện biện pháp này ta có một số 
cách sau:
 Cách thứ nhất: Đầu năm giáo viên cung cấp cho học sinh những khái 
niệm trong chương trình lớp 8 thông qua một bản in (từ đó học sinh có thể tự 
photo cho mình một bản) theo mẫu sau:
 Stt Khái niệm Nội dung của khái niệm
 8 “Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phần Lịch sử thế giới
 trong chương trình Lịch sử lớp 8 ”.
 Thông qua bản in này học sinh sẽ nắm được nội hàm của các khái niệm. Từ đây 
cứ đến bài nào có khái niệm liên quan thì giáo viên sẽ hỏi học sinh về khái niệm 
đó. 
 Ví dụ 1. Khi dạy bài 1 – Những cuộc cách mạng tư sản đẩu tiên, sau khi 
dạy xong mục II3 – Ý nghĩa của cách mạng tư sản Anh cuối thế kỉ XVII, giáo 
viên đặt câu hỏi: 
 Các em đã tìm hiểu xong hai cuộc cách mạng tư sản (Hà Lan và Anh), 
theo em thế nào là cách mạng tư sản?
 Học sinh sẽ trả lời được: Cuộc cách mạng do giai cấp tư sản lãnh đạo 
nhằm lật đổ chế độ phong kiến, thiết lập nền thống trị của giai cấp tư sản, mở 
đường cho sự phát triển của chủ nghĩa tư bản.
 Sang các nội dung khác như bài 2 – Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ 
XVIII, hay bài 3 – Chủ nghĩa tư bản được xác lập trên phạm vi thế giới, giáo 
viên cho học sinh nhắc lại. 
 Ví dụ 2. Khi dạy bài 6 – Các nước Anh, Pháp, Đức, Mĩ cuối thế kỉ XIX 
– đầu thế kỉ XX, khi dạy mục I 1 – Anh, khi nói về vvai trò của kinh tế Anh có 
khái niệm xuất khẩu tư bản, giáo viên có thể hỏi:
 Xuất khẩu tư bản là gì?
 Học sinh sẽ trả lời được: Đầu tư của các nước tư bản ra nước ngoài 
nhằm thu lại lợi nhuận ở nước ngoài.
 Ở đây có thể đặt thêm câu hỏi: “Anh xuất khẩu tư bản bằng cách nào?” 
để học sinh thấy được Anh xuất khẩu bằng đầu tư sang các nước thuộc địa (mục 
đích là để khi học ở mục I2 – Pháp, các em sẽ so sánh cách xuất khẩu tư bản của 
hai nước)
 Cứ như vậy giáo viên cho các em tìm hiểu các thuật ngữ mới khi nó xuất 
hiện. Và sẽ nhắc lại khi có điều kiện để các em nhớ.
 Cách thứ hai: Cách này hay hơn cách thứ nhất ở chỗ giáo viên có thể cho 
học sinh tự khám phá nội dung thuật ngữ bằng các câu hỏi gợi ý (nếu không trả 
lời được câu hỏi thứ nhất). Như vậy các em sẽ hiểu được bản chất khái niệm. 
 10 “Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phần Lịch sử thế giới
 trong chương trình Lịch sử lớp 8 ”.
 Học sinh trả lời được: Cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới là cuộc cách 
mạng do giai cấp vô sản lãnh đạo, làm nhiệm vụ lật đổ chế độ phong kiến (vốn 
là nhiện vụ của cách mạng tư sản kiểu cũ – do giai cấp tư sản lãnh đạo).
 Các khái niệm này có thể có hoặc không có (như khái niệm Cách mạng 
dân chủ tư sản kiểu mới) trong SGK, nhưng dù có hay không giáo viên cần cho 
học sinh khắc sâu, ghi nhớ các khái niệm (nhưng cần tránh gây áp lực cho học 
sinh). Khái niệm cung cấp cho học sinh cần ngắn gọn, không dài dòng, dễ hiểu, 
tránh mơ hồ. Nếu không đáp ứng được yêu cầu này rất dễ phản tác dụng: học 
sinh khó nhớ, tăng dung lượng kiến thức bài học, học sinh sợ môn Lịch sử, 
 Để học sinh nhớ tốt, trong dạy học lịch sử, cần tìm hiểu khái niêm, giáo 
viên nên đặt câu hỏi để học sinh tự tìm hiểu trước ( yêu cầu học sinh tìm hiểu 
những khái niệm mới ở bài tiếp theo).
 Ví dụ: Dạy xong bài 5 – Công xã Pa – ri 1871, giáo viên yêu cầu học 
sinh về nhà tìm hiểu khái niệm “Công ti độc quyền” sẽ có trong bài 6 - Các 
nước Anh, Pháp, Đức, Mĩ cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX
 Trong quá trình học, nếu học sinh trả lời đúng thì cần tuyên dương và 
khuyến khích bằng điểm số. Làm như vậy sẽ để lại ấn tượng sâu sắc hơn là giáo 
viên tự cung cấp cho học sinh.
 Cách thứ ba: Kết hợp cách thứ nhất và cách thứ hai. Có nghĩa là đầu năm 
giáo viên cung cấp cho học sinh một hệ thống các khái niệm nhưng đến mỗi đơn 
vị bài học giáo viên vẫn yêu cầu học sinh nhắc lại khái niệm liên quan đến bài 
học. Bởi không phải học sinh nào cũng có ý thức tìm hiểu khi được cung cấp tài 
liệu.
 Giải thích nghĩa của khái niệm tưởng chừng không có ý nghĩa đối học 
sinh nhưng thực chất lại rất quan trọng. Ta thử hình dung, nếu học sinh không 
nắm được khái niệm “tư sản” và “vô sản” thì điều gì sẽ xảy ra? Chắc chắn sẽ có 
nhiều học sinh lẫn lộn giữa hai khái niệm này và đưa ra câu trả lời sai. Bên cạnh 
đó, khi khắc sâu được khái niệm, học sinh sẽ nhớ được lâu và như vậy các em 
có thể sử dụng nó bất cứ lúc nào, ở đâu, và dù ai hỏi đến cũng trả lời được. 
 12 “Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phần Lịch sử thế giới
 trong chương trình Lịch sử lớp 8 ”.
 Ở bài 6, các yêu cầu này có thể áp dụng khi tìm hiểu về Pháp, Đức, Mĩ.
 Ví dụ 3. Khi dạy mục II 2 – Cách mạng Nga 1905 – 1907 trong bài 7 - 
Phong trào công nhân quốc tế cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX giáo viên yêu 
cầu học sinh trình bày các vấn đề sau:
 - Nguyên nhân dẫn đến cách mạng;
 - Các sự kiện tiêu biểu (thời gian, diễn biến, kết quả);
 - Kết quả chung của các phong trào , nguyên nhân, ý nghĩa.
 Trong ví dụ 3, nếu học sinh trình bày được đầy đủ thì không cần đặt thêm 
câu hỏi nào vì như vậy là đạt mục tiêu.
 Giáo viên quy định thời gian cho học sinh tìm hiểu, sau đó yêu cầu học 
sinh trình bày.
 Những mục nào có nội dung ít, đơn giả thì ghi yêu cầu lên bảng, còn nội 
dung dài, phức tạp có thể cho học sinh trao đổi, thảo luận bằng phiếu thảo luận 
nhóm. Trong quá trình thảo luận ta có thể có những câu hỏi gợi ý nếu nội dung 
thảo luận khó.
 Ví dụ: Yêu cầu trong ví dụ 1 và 2 ta có thể ghi lên bảng, trong ví dụ 3 có 
nội dung dài, hơi khó nên giáo viên có thể cho các em thảo luận nhóm bằng 
phiếu học tập.
 Sau khi học sinh trình bày xong giáo viên cho các học sinh khác nhận xét 
bổ sung. Tới lúc này chúng ta có thể đặt thêm các câu hỏi phụ để làm rõ thêm 
vấn đề.
 Ví dụ 1. Cũng trong ví dụ 1 (Tình hình kinh tế), khi học sinh trình bày, 
nhận xét, bổ sung xong giáo viên có thể đặt câu hỏi: Tại sao chế độ phong kiến 
lại tìm cách cản trở sự phát triển của công, thương nghiệp?
 Giáo viên gợi ý cho học sinh trả lời được: là do phong kiến luôn tìm cách 
kìm hãm giai cấp tư sản phát triển. Đây là đặc điểm chung.
 Ví dụ 2. . Khi dạy mục I 1 - Anh trong bài 6 - Các nước Anh, Pháp, Đức, 
Mĩ cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX, học sinh trình bày, nhận xét bổ sung xong 
giáo viên có thể đặt thêm các câu hỏi để làm rõ thêm vấn đề:
 14