Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh hoạt động nhóm tốt hơn trong giờ học môn Sinh học 8

 “Một số biện pháp giúp học sinh hoạt động nhóm tốt hơn trong giờ học môn Sinh học 8”
dạy học ở trường, chúng ta phải thừa nhận rằng: phương pháp dạy học này chưa 
được phần lớn giáo viên sử dụng một cách thường xuyên. Theo tôi thực trạng 
trên do một số nguyên nhân sau: 
 - Các em học sinh còn rụt rè trong các hoạt động, học sinh chưa chịu hoạt 
động nhiều nên việc học theo nhóm không có chất lượng vì thế chưa nhìn thấy 
hiệu quả mà học nhóm mang lại.
 - Hoạt động nhóm thường gây tốn thời gian của tiết học, dễ dẫn đến ồn ào 
ảnh hưởng tới các lớp học khác.
 - Một số học sinh rất tích cực, bên cạnh đó lại có những học sinh ít hoặc 
không tham gia hoạt động nhóm, phó mặc cho các bạn khá giỏi trong nhóm.
 Với thực trạng ấy và với mong muốn góp một phần nâng cao chất lượng 
dạy học, tôi mạnh dạn chọn đề tài: “Một số biện pháp giúp học sinh hoạt động 
nhóm tốt hơn trong giờ học môn Sinh học 8”.
 2. Mục đích đề tài:
 Nhằm đề xuất các giải pháp giúp nâng cao hiệu quả học tập theo nhóm 
trong học sinh ở nhà trường, qua đó phát triển các kỹ năng dạy học theo nhóm và 
nhân rộng ở các lớp, qua dạy học nhóm giúp chia sẻ, tư duy sáng tạo, chiếm lĩnh tri 
thức một cách chủ động, tự tin góp phần nâng cao chất lượng học tập cho học 
sinh, đáp ứng yêu cầu học tập hiện nay trong thời kỳ hội nhập.
 Xác định hiệu quả của hình thức tổ chức lớp học theo nhóm trong việc 
phát huy tính tích cực học tập của học sinh trong quá trình học môn Sinh học 8.
 3. Phạm vi, đối tượng áp dụng:
 a. Phạm vi áp dụng: Học sinh khối lớp 8 ở trường Trung học cơ sở Bồ 
Đề, năm học 2022 - 2023.
 b. Đối tượng áp dụng: Tìm một số biện pháp giúp học sinh hoạt động 
nhóm tốt hơn trong giờ học môn Sinh học 8 ở Trường trung học cơ sở Bồ Đề. 
 2/23 “Một số biện pháp giúp học sinh hoạt động nhóm tốt hơn trong giờ học môn Sinh học 8”
tiện dạy học hiện đại để phát huy tính tích cực sáng tạo, tư duy logic. Từ đó tạo 
được sự hứng thú học tập cho học sinh.
 Tuy nhiên vẫn còn hạn chế trong việc dạy học của bộ môn Sinh học như:
 + Đa số các tiết dạy giáo viên rất ít yêu cầu học sinh hoạt động nhóm để 
các tự em đi đến kết luận đúng. Tình trạng phổ biến hiện nay là nhiều giáo viên 
vẫn dạy theo phương pháp đàm thoại hoặc với những lời thuyết giảng triền 
miên.
 + Những câu hỏi hoặc vấn đề giáo viên nêu ra chỉ yêu cầu học sinh dựa 
vào kiến thức trong sách giáo khoa để trả lời mà không đòi hỏi học sinh phải có 
sự tư duy độc lập, sáng tạo; giáo viên chưa tạo điều kiện để học sinh được học 
tập một cách chủ động; các em vẫn còn chờ đợi vào sự gợi ý dẫn dắt của giáo 
viên.
 + Thời gian tiết dạy có giới hạn. Vì sợ mất nhiều thời gian nên giáo viên 
cũng có thói quen chỉ cần dựa vào ý kiến phát biểu của một số học sinh khá giỏi 
để tóm tắt, kết luận đúng. Giáo viên thường rất ngại học sinh nêu ra những ý 
kiến chưa trùng khớp với ý kiến đã chuẩn bị sẵn của mình. Do đó, kết quả tất 
yếu vẫn chỉ là thay thế sự áp đặt của giáo viên bằng sự áp đặt của một số học 
sinh khá giỏi với đa số học sinh khác mà thôi.
 + Mặt khác do chế độ kiểm tra, thi cử cũng vẫn chưa có nhiều thay đổi 
đáng kể, việc đánh giá kết quả học tập và thi cử của học sinh vẫn chủ yếu dựa 
vào khả năng ghi nhớ học thuộc theo sách giáo khoa.
 + Khi thảo luận, chỉ có số ít học sinh làm việc thật sự (nhóm trưởng và 
HS khá, giỏi trong nhóm), còn lại các em thường ngồi chơi, nói chuyện, làm 
việc riêng. Một số học sinh không ý thức được sự cần thiết phải hợp tác để 
chiếm lĩnh tri thức nên nhiều khi các em biến hoạt động thảo luận thành cơ hội 
để tán gẫu, lãng phí thời gian, gây ồn ào, ảnh hưởng tới lớp khác.
 + Số lượng học sinh trong lớp quá đông cũng là nguyên nhân dẫn đến 
việc giáo viên ít vận dụng phương pháp này. 
 4/23 “Một số biện pháp giúp học sinh hoạt động nhóm tốt hơn trong giờ học môn Sinh học 8”
 Trong dạy học hình thức thảo luận nhóm đang được nhiều giáo viên quan 
tâm. Cho dù người thầy có chuẩn bị nội dung phong phú và chu đáo đến đâu đi 
nữa mà sử dụng không đúng phương pháp, chắc chắn sẽ làm cho khả năng tiếp 
thu kiến thức của học trò bị hạn chế và kết quả đạt được sẽ không như ý muốn.
 Trong quá trình đứng lớp tôi luôn tìm hiểu phải làm thế nào để tạo sự yêu 
thích và hứng thú cho học sinh. Theo tôi quan trọng nhất là phải phát huy được 
sự chủ động tích cực của học sinh khi tiếp nhận kiến thức bằng hoạt động nhóm 
ngay trên lớp học. Đây là vấn đề mang nhiều thử thách mà người giáo viên cần 
phải nghiên cứu giải quyết.
 Trong dạy học tích cực, hoạt động nhóm là phương pháp có nhiều ưu 
điểm. Trong đó người học được phát huy tối đa được bộc lộ những khả năng 
của bản thân. Đồng thời qua đó, các em còn có điều kiện học hỏi lẫn nhau, tạo 
không khí thoải mái trong học tập. Điều đặc biệt là luôn có được cảm giác tự 
do, thoải mái không bị áp đặt, hoạt động nhóm khiến cho giờ học sinh động 
hơn.
 Trong quá trình nghiên cứu và từ thực dạy hay học hỏi từ bạn bè, đồng 
nghiệp tôi ghi nhận được một số ưu nhược điểm trong tổ chức hoạt động nhóm 
cho học sinh như sau:
 * Ưu điểm:
 - Tạo được không khí vui tươi, sinh động cho giờ học.
 - Phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, tạo sự đoàn kết, hợp tác 
giữa các thành viên trong nhóm và mở rộng giao lưu với các học sinh khác, góp 
phần tích cực trong quá trình xây dựng nội dung bài học. 
 - Giáo viên rèn luyện dần phương pháp học tập, nghiên cứu và thái độ 
học tập tập thể, trên cơ sở đó sẽ tạo điều kiện tốt cho các em học tập cao hơn. 
 - Rèn luyện vốn ngôn ngữ cho các em trong giao tiếp, kết chặt tình bạn bè 
qua những lời nói sẻ chia, yêu thương và giúp đỡ nhau. 
 - Giúp các em tự tin qua những lần thảo luận, thuyết trình, đồng thời rèn 
luyện năng lực tư duy và phát hiện vấn đề. 
 6/23 “Một số biện pháp giúp học sinh hoạt động nhóm tốt hơn trong giờ học môn Sinh học 8”
 Muốn thành công trong hoạt động nhóm giáo viên phải nắm vững phương 
pháp thực hiện và có sự chuẩn bị trước. Để chuẩn bị tốt, giáo viên cần trả lời 
những câu hỏi sau: 
 + Vấn đề đặt ra trong bài học có phù hợp với dạy học nhóm không? 
 + Các nhóm làm việc với nhiệm vụ giống nhau hay khác nhau? 
 + Học sinh đã có đủ kiến thức và tài liệu cho công việc nhóm chưa? 
 + Cần trình bày nhiệm vụ làm việc nhóm như thế nào? 
 + Cần chia nhóm theo tiêu chí nào? 
 + Cần tổ chức phòng làm việc, kê bàn ghế như thế nào?
 + Thời gian học có đảm bảo cho việc hoạt động nhóm không?
 3.2. Giải pháp 2: Phân chia các dạng bài tập/câu hỏi thảo luận trong 
giờ dạy:
 Như đã nói ở trên, việc lựa chọn vấn đề thảo luận là khâu then chốt quyết 
định sự thành công hay thất bại của phương pháp này. Khoảng 80% thành công 
của hoạt động nhóm là giáo viên đưa ra được các vấn đề thảo luận thú vị. Để 
vận dụng thành công phương pháp này vào giờ dạy, giáo viên cần xây dựng 
được các dạng bài tập/câu hỏi thảo luận phù hợp với từng nội dung, từng đơn vị 
kiến thức bài học.
 - Dạng bài tập/câu hỏi thảo luận trên lớp:
 + Dạng bài tập thảo luận so sánh: So sánh cấu tạo, chức năng giữa các 
hệ cơ quan người với động vật thuộc lớp Thú; so sánh cấu tạo, chức năng giữa 
các loại não bộ ở người với nhau
 Ví dụ 1: So sánh bộ xương và hệ cơ của người với thú để thấy được đặc 
điểm của bộ xương và hệ cơ người tiến hóa so với thú: có sự phân hóa giữa chi 
trên và chi dưới thích nghi với tư thế đứng thẳng, lao động và đi bằng hai 
chân
 Ví dụ 2: So sánh lượng khí bổ sung, lượng khí lưu thông, lượng khí dự 
trữ, lượng khí cặn giữa hít thở sâu và hít thở bình thường.
 8/23 “Một số biện pháp giúp học sinh hoạt động nhóm tốt hơn trong giờ học môn Sinh học 8”
 (+) (+)
 Đ￿o t￿y
 (-) T￿ bào  T￿ bào (-)
 Insulin
 Glucagôn
 Glucôzơ Glycôgen Glucôzơ
 Đường huyết giảm Đường huyết tăng
 đến mức bình thường lên mức bình thường
 + Dạng bài tập/câu hỏi thực hiện ở nhà, tiết học sau trình bày (thực 
hiện nội dung phiếu giao việc hay nội dung hướng dẫn về nhà)
Giáo viên cho các bài tập/câu hỏi để mỗi nhóm chuẩn bị. Bài tập/câu hỏi có thể 
là tìm những vấn đề có liên quan đến bài học, sưu tầm tư liệu, tìm hiểu một vấn 
đề nào đó, hoặc toàn bộ nội dung của bài học. Bài tập/câu hỏi này có tác dụng 
giúp học sinh tìm hiểu trước vấn đề, khi vào lớp học, các nhóm sẽ góp ý kiến bổ 
sung những mảng kiến thức còn thiếu, từ đó các em sẽ hiểu vấn đề hơn. Hạn chế 
của dạng bài tập/câu hỏi này là giáo viên không thể nắm bắt tình hình học nhóm 
của các em, do vậy sẽ có những học sinh không tham gia trực tiếp với các bạn 
của mình để thảo luận. 
 10/23 “Một số biện pháp giúp học sinh hoạt động nhóm tốt hơn trong giờ học môn Sinh học 8”
 b. Chia nhóm - bố trí chỗ ngồi: 
 Khi chia nhóm cần chú ý:
 - Cần phải chia đều về số lượng và năng lực làm việc giữa các nhóm với 
nhau. Không chia nhóm này quá nhiều, nhóm kia quá ít; nhóm này tập trung 
học sinh giỏi, nhóm kia phần đông là học sinh yếu kém, ý thức học tập chưa 
cao.
 - Không nên chia nhóm lẻ, vì trong hoạt động nhóm lớn thì đôi khi vấn đề 
đặt ra trong bài học không nhiều, giáo viên có thể cho đôi bạn cùng trao đổi một 
vấn đề. Nhưng sau đó giáo viên có thể linh hoạt cho đôi bạn này báo cáo, đôi 
bạn kia theo dõi bổ sung nếu cần thiết.
 - Nếu số lượng quá đông: trên 30 học sinh 1 lớp, giáo viên có thể linh 
hoạt chia từ 5-6 nhóm/1 lớp và từ 5-6 học sinh/1 nhóm có như thế thì sự lĩnh hội 
kiến thức của các em mới có hiệu quả cao, tránh để học sinh phải di chuyển chỗ 
ngồi trong giờ học.
 c. Giao nhiệm vụ:
 Rất nhiều trường hợp tổ chức hoạt động nhóm không thành công, trong 
đó nguyên nhân chính thường do giao nhiệm vụ không rõ ràng, phân công 
không hợp lí. Nhiệm vụ được giao thì quá nhiều trong khi thời gian để làm thì 
quá ít, khi lại quá nhiều. Trong những lần như thế, thảo luận nhóm đa phần chỉ 
mang hình thức, không có giá trị thiết thực.
 Vì thế, khi tổ chức chia nhóm, cần chú ý giao nhiệm vụ cụ thể cho mỗi 
nhóm, nhất là các thành viên trong nhóm. Mỗi nhóm phải có thư kí để tổng hợp 
ý kiến của các thành viên trong nhóm. Học sinh được giao nhiệm vụ này phải là 
những học sinh khá – giỏi, tích cực, năng động, có khả năng tổng hợp và trình 
bày vấn đề trước tập thể. Đây là kỹ năng quan trọng cần được rèn luyện thường 
xuyên. Kỹ năng này rất có ích cho các em sau này khi bước vào đời. Vì thế, 
giáo viên cũng nên tạo cơ hội cho tất cả được thử sức, không nên quá tập trung 
vào một em duy nhất.
 d. Giám sát hoạt động của từng nhóm:
 12/23 “Một số biện pháp giúp học sinh hoạt động nhóm tốt hơn trong giờ học môn Sinh học 8”
 Ngoài ra cũng cần đánh giá khả năng làm việc của nhóm hay cá nhân, 
làm việc có khoa học hay không, những ai tích cực, những ai lười biếng, hay 
làm chuyện riêng, cần rút kinh nghiệm gì, Giáo viên nên nhận xét cụ thể, 
khách quan để khích lệ tinh thần học tập của các em.
 3.4. Một vài kỹ thuật phối hợp trong hoạt động nhóm:
 Việc tổ chức hoạt động nhóm có thành công hay không, phần lớn tùy 
thuộc rất nhiều vào kỹ thuật tổ chức. Qua quá trình học tập, rút kinh nghiệm từ 
bản thân và đồng nghiệp tôi nhận thấy trong tổ chức hoạt động nhóm nên có thể 
vận dụng kết hợp những kỹ thuật dạy học sau:
 a. Đặt câu hỏi, tình huống có vấn đề:
 Câu hỏi phải kích thích sự hứng thú của học sinh, phải vừa tầm khả năng 
làm việc của nhóm. Vì thế giáo viên nên lựa chọn câu hỏi phải đạt cấp độ vừa 
mang tính phát hiện vừa có sự tư duy sâu.
 Ví dụ: Khi dạy bài Tiêu hóa ở dạ dày, giáo viên có thể đặt câu hỏi cho 
nhóm như sau: Trình bày các hoạt động biến đổi thức ăn ở dạ dày.
 Yêu cầu: Học sinh lựa chọn các mảnh bìa có ghi sẵn thông tin hoàn thành 
nội dung bảng 27. Các hoạt động biến đổi thức ăn ở dạ dày
 Biến đổi thức Các hoạt động Các thành phần Tác dụng của hoạt động
 ăn ở dạ dày tham gia tham gia hoạt động
 Biến đổi lí - Sự tiết dịch vị - Tuyến vị - Hòa loãng thức ăn
 học - Sự co bóp của - Các lớp cơ của dạ - Đảo trộn thức ăn cho 
 dạ dày dày thấm đều dịch vị
 Biến đổi hóa Hoạt động của Enzim pepsin Phân cắt prôtêin chuỗi 
 học enzim pepsin dài thành các chuỗi 
 ngắn gồm 3-10 axit amin
 b. Kỹ thuật “Khăn trải bàn” hay kỹ thuật “Bàn tay nặn bột”:
 Ví dụ: Chia tờ giấy ra thành nhiều phần xung quanh tờ giấy. Tùy thuộc 
vào số lượng của nhóm sẽ có số lượng khung tương ứng. Các thành viên sẽ 
 14/23