Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh Lớp 5 qua tiết Khoa học

 1
 PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
 Với xu hướng phát triển con người một cách toàn diện mà ngành giáo dục 
đang từng bước đưa giáo dục kỹ năng sống vào trường học như một nhiệm vụ 
chính trong dạy và học. Việc hình thành và phát triển của kĩ năng sống trở thành 
một yêu cầu quan trọng trong sự phát triển nhân cách con người hiện đại. Là 
thực hiện quan điểm hướng vào người học, một mặt để đáp ứng những thử thách 
của cuộc sống của mỗi cá nhân. Thực tế cho thấy, nếu con người có kiến thức, 
thái độ tích cực vẫn chưa đảm bảo sự thành công, mà còn phụ thuộc vào những 
kĩ năng trong cuộc sống mà ta thường gọi là kĩ năng sống. Vì thế giáo dục kĩ 
năng sống cho học sinh là nhiệm vụ hết sức cần thiết của mỗi giáo viên trong 
nhà trường. Nhằm giúp học sinh có hành vi thích ứng và tích cực, giúp các em 
có thể ứng xử hiệu quả trước những nhu cầu và thách thức của cuộc sống hằng 
ngày. Đồng thời giáo dục kĩ năng sống để các em có thêm cơ hội thành công 
hơn trong cuộc sống.
 Trong những năm giảng daỵ tôi thấy môn khoa học lớp 5 giúp học sinh tìm 
hiểu các kiến thức khoa học đơn giản, về con người và sức khỏe, giới tính, tìm 
hiểu về các giai đoạn phát triển của con người, tìm hiểu về các chất cấm, về cách 
sử dụng thuốc, phòng tránh các bệnh về lây truyền, các bệnh xã hội, cách phòng 
chống bị xâm hại, an toàn giao thông, tìm hiểu về sự sinh trưởng và phát triển 
của cây cối, về các vật liệu xây dựng về chất đốt, năng lượng sạch... tìm hiểu về 
sự sinh sản của động thực vật về môi trườngTìm hiểu về hỗn hợp, dung dịch, 
tìm hiểu sơ bộ về năng lượng, cách sử dụng năng lượng mặt trời, gió, nước, chất 
đốt, điện, pin, cách tiết kiệm năng lượngTìm hiểu về sự sinh sản của thực vật, 
quá trình hình thành và phát triển của cây con. Sự sinh sản và phát triển của 
động vật, côn trùng  tất cả đều chú trọng đến việc hình thành các kĩ năng quan 
sát, dự đoán, nêu thắc mắc đặc biệt đến kĩ năng vận dụng kiến thức để xử lí 
thích hợp trong cuộc sống. Vì vậy giáo dục kĩ năng sống là mục tiêu quan trọng 
trong dạy học môn khoa học. Giáo dục kĩ năng sống trong môn khoa học giúp 
các em tự nhận thức về bản thân, tự nhiên, xã hội và các giá trị như giao tiếp, 
ứng xử thích hợp trong một số tình huống có liên quan đến sức khỏe bản thân; tư 
duy, phân tích và bình luận về các hiện tượng, sự vật đơn giản trong tự nhiên; ra 
quyết định phù hợp và giải quyết có hiệu quả. 
 Vì vậy trong những năm qua nhất là với những năm gần đây kỹ năng sống 
luôn là nền tảng trong cuộc sống của các em vì thế tôi đã đi sâu vào điều tra, 3
 PHẦN NỘI DUNG
 1. Thực trạng hiện nay
 Qua những năm được nhà trường phân công giảng dạy lớp 5 và được dự 
 giờ, trao đổi học tập lẫn nhau, được dự thao giảng, thi giáo viên giỏi cấp trường. 
 Tôi thấy còn bộc lộ những hạn chế, tồn tại sau:
 a, Hạn chế của giáo viên: 
 - Giáo viên chưa được đào tạo, tập huấn để giảng dạy kĩ năng sống. 
 b, Hạn chế của học sinh:
 - Khả năng vận dụng kiến thức vào cuộc sống còn hạn chế.
 Năm học 2023 – 2024 tôi được nhà trường phân công dạy lớp 5C. Vào đầu 
 năm học tôi đã tiến hành khảo sát một số kỹ năng sống của học sinh qua các tình 
 huống cụ thể, cách giải quyết vấn đề, bài tập khảo sát ở tiết khoa học đầu năm. 
 Cụ thể kết quả như sau:
 KN giao KN tư KN ra quyết KN làm 
 Số KN tự 
 tiếp và duy bình định & giải chủ bản 
 học nhận thức
 Năm học hợp tác luận quyết vấn đề thân
 sinh
 SL % SL % SL % SL % SL %
2023-2024 39 10 25,6 8 20,5 6 15,4 7 178 8 20,5
 Với kết quả thu được như trên tôi thấy kỹ năng sống của học sinh lớp tôi 
 vào đầu năm học còn rất thấp, khi đi vào thực tế, nhiều em thiếu kỹ năng giao 
 tiếp, không có thói quen chào hỏi, không dám tự giới thiệu mình với người khác, 
 thậm chí có nhiều em còn không dám nói hoặc không biết nói lời xin lỗi khi các 
 em làm sai. Có nhiều em nói rất nhỏ nhiều khi không dám ngước mặt nhìn lên 
 khi nói, luôn luôn sợ hãi.
 Chính vì vậy tôi đã suy nghĩ và đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát 
 huy tính tính tích cực tự giác, chủ động của học sinh nhằm cho các em tiếp cận 
 với yêu cầu cao của việc học tập đó là giúp các em được hình thành những kỹ 
 năng sống qua từng tiết học môn khoa học. 
 2. Các giải pháp.
 2.1. Giải pháp 1. Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh theo hướng tích cực cá 
 thể người học.
 Để thực hiện giáo dục kỹ năng sống cho học sinh theo hướng tích cực cá 
 thể người học phải có sự chuẩn bị tốt của giáo viên và học sinh theo các bước 
 như sau: 5
nhiêu thời gian) Giới hạn thời gian để tăng khả năng động não. Cách thực hiện 
biện pháp này là từng bước rút ngắn thời gian chiếm lĩnh kiến thức của học sinh 
và tăng dần khả năng tự nhận thức. 
 Ví dụ1: Bài 7: “Phòng tránh các bệnh lây truyền do muỗi đốt” 
 Những kĩ năng cần giáo dục cho các em: Kĩ năng tự nhận thức, kĩ năng 
giao tiếp hiệu quả.
 Để biết được nguyên nhân và cách phòng một số bệnh lây truyền do muỗi 
đốt. Tôi yêu cầu học sinh thực hiện các yêu cầu sau:
 1- Tìm hiểu về một số bệnh lây truyền do muỗi đốt:
 Bằng kiến thức của mình hãy kể tên một số bệnh lây truyền do muỗi đốt
 - Cá nhân học sinh được tự động não trong thời gian 1 phút và trả lời
 - GV tổ chức cho HS được tự nêu tên các bệnh bệnh lây truyền do muỗi đốt 
theo hiểu biết và vốn sống của học sinh.
 - Giáo viên chốt: Các bệnh như sốt rét, sốt xuất huyết, bệnh viêm não,là 
các bệnh lây truyền do muỗi đốt có thể gây ra chết người nếu không được chữa 
kịp thời và đúng cách.
 2- Tìm hiểu về nguyên nhân và cách phòng bệnh lây truyền do muỗi đốt:
 - Để thực hiện được yêu cầu trên tổ chức cho học sinh học nhóm 2 để trả 
lời câu hỏi:
 - Quan sát tranh 2 đến tranh 8 nêu nguyên nhân gây ra các bệnh lây truyền 
do muỗi đốt.
 - Học sinh được tự quan sát, tự lực tìm tòi, để phát hiện ra kiến thức mới 
sau đó trả lời trong nhóm rồi trả lời trước lớp.
 - Từ việc HS hiểu biết được những nguyên nhân gây ra các bệnh lây truyền 
do muỗi đốt.
 - Nêu cách đề phòng các bệnh lây truyền do muỗi đốt?
 - Mỗi cá thể được tự đặt câu hỏi - được trả lời theo suy nghĩ của mình. Mỗi 
nhóm gồm hai học sinh được tự trình bày trước lớp. Các nhóm khác nhận xét.
 - Tôi chốt: Để đề phòng bệnh lây truyền do muỗi đốt cần: Giữ vệ sinh nhà 
cửa sạch sẽ, phun thuốc diệt muỗi, ngủ phải mắc màn, không để nước đọng 
trong các chum vại thường xuyên dọn dẹp phát quang bờ bụi, khơi thông cống 
rãnh giữ vệ sinh môi trường.
 - Cho học sinh nhắc lại nội dung bài học trong sgk.
 3- Qua đó tôi giáo dục kĩ năng tự nhận thức, và giao tiếp cho học sinh:
 - Em cần làm những việc gì để phòng bệnh lây truyền do muỗi đốt? 7
 - Biết tự mình báo cáo về việc bị xâm hại hoặc có nguy cơ bị xâm hại tình 
dục với cha mẹ, người có thẩm quyền một cách kịp thời có thể giúp bảo vệ và 
phòng tránh sự xâm hại tiếp theo.
 Từ những kiến thức trên các em thảo luận trong nhóm để rút ra kỹ năng tự 
bảo vệ bản thân mình một cách tốt nhất. Biết ứng phó với các tình huống, các 
nguy cơ trong cuộc sống.
 *Cách tiến hành:
 - Tổ chức cho HS xem video Tình huống
 - Cho HS tự thảo luận các trường hợp có thể xảy ra và cách giải quyết, xây 
dựng kịch bản
 - HS trình bày kết quả thảo luận bằng cách diễn lại tình huống 
 - Các nhóm nhận xét, GV nhận xét chốt kiến thức
2.2. Giải pháp 2. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua những hình 
ảnh, mẫu vật cụ thể.
 Đối với học sinh tiểu học việc được nhìn thấy, sờ ngắm quan sát là điều mà 
các em thích thú nhất. Vì không những các em dễ nắm bắt kiến thức mà còn có 
khả năng tự học, tự tìm tòi tri thức một cách thích thú nhất. Vì vậy không chỉ 
học sinh ở các lớp dưới mà đến học sinh lớp 5 khi được học tiết học mà cô giáo 
dạy có nhiều mẫu vật cụ thể thì chắc chắn học sinh rất say mê, hứng thú học bài 9
 Qua cách tìm hiểu từ tranh ảnh băng hình và thực tế trên cổng trường hằng 
ngày các em nêu được cách phòng tránh tai nạn giao thông đường bộ như sau;
 - Người tham gia giao thông cần tuân thủ đúng luật giao thông.
 - Mọi người khi tham gia giao thông phải đội mũ bảo hiểm.
 - Không đi xe đạp dàn hàng ngang ra đường, không vượt đèn đỏ khi tham 
gia giao thông, không phóng nhanh, vượt ẩu 
 Những kĩ năng sống cần giáo dục cho học sinh là: Kĩ năng hiểu biết, kỹ 
năng lựa chọn, kỹ năng bảo vệ bản thân mình và những người xung quanh. Từ 
đó giáo dục các em biết cách tuyên truyền cho mọi người hiểu biết mỗi khi tham 
gia giao thông cần phải làm gì để không gây tai nạn giao thông. Từ đó giáo dục 
các em ý thức được từng hành vi của mình để cho gia đình bớt đi lo lắng mỗi khi 
tham gia giao thông đảm bảo trật tự an toàn cho xã hội.
 Ví dụ 2: Bài 18: Tơ sợi
 Mục tiêu: - HS nắm được đặc điểm của tơ sợi tự nhiên và tơ sợi nhân tạo.
 - Kể tên được một số loại vải làm từ tơ sợi.
 Đối với bài học này cần chuẩn bị : 
 a, Giáo viên: Mẫu vật như bông, sợi tơ nhân tạo, cói, đay, chiếu cói, các 
loại vải làm bằng tơ sợi..Một số sản phẩm làm bằng sợi ni lông như bàn chải 
đánh răng,cuốn tóc,bàn chải..
 b, Với học sinh: SGK, cây cói khô, cói tươi, lõi ...
 Những kỹ năng sống cho học sinh biết sử dụng và biết quý trọng sản phẩm 
mà mình và gia đình, quê hương mình đang sản xuất. Biết được giá trị của 
những sản phẩm mà gia đình, quê hương mình đang làm đồng thời cũng nắm 
được ngoài sản phẩm của quê hương mình sản xuất còn biết được những sản 
phẩm tơ sợi làm ra từ tơ tằm Đặc điểm của các sản phẩm đó. Giáo dục các em 
lòng tự hào về quê hương, yêu quê hương từ đó gắng học tập đế có những ước 
mơ tốt đẹp xây dựng quê hương mỗi ngày thêm giàu đẹp hơn.
 * Cách tiến hành:
 - Tổ chức cho HS quan sát qua video về nguồn gốc của tơ sợi, cách làm ra 
tơ sợi.
 - Tổ chức cho HS quan sát thực tế theo nhóm bằng vật thật.
 - Tổ chức cho HS thực hành làm đồ vật từ nguyên liệu có sẵn
 - Trưng bày sản phẩm.
2.3. Giải pháp 3. Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh thông qua quan sát. 11
 Ví dụ 1: Dạy bài 23: Sử dụng năng lượng mặt trời, Gió và nước chảy
 Đối với bài này cần chuẩn bị:
 a, Giáo viên: tranh ảnh như sách giáo khoa, tranh sử dụng năng lượng của 
mặt trời, gió, nước.
 b, Học sinh: sách giáo khoa, giấy vẽ A4, màu,chì
 Những kỹ năng sống cần giáo dục cho học sinh là: Kỹ năng lựa chọn các 
hình thức sử dụng năng lượng của mặt trời, gió, nước Kỹ năng trình bày, tuyên 
truyền về việc bảo vệ nguồn năng lượng sạch.
 1- Tìm hiểu vai trò của mặt trời
 - Tổ chức cho học sinh làm việc theo cặp (3 phút).
 - Yêu cầu học sinh quan sát tranh sgk tìm việc gia đình và địa phương đã sử 
dụng năng lượng mặt trời. Đại diện các nhóm trình bày trước lớp.
 Tôi chốt bằng hình ảnh: vai trò của năng lượng mặt trời đối với cuộc sống 
của con người.
 Qua những hình ảnh và những việc làm rất cụ thể trong hình vẽ giúp cho 
các em rút ra nội dung chính của bài.
 Nắm được tác dụng thiết yếu của mặt trời, gió, nước chảy trong cuộc sống 
hằng ngày.
2.4.Giải pháp 4. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua tìm hiểu, 
khai thác nội dung bài học.
 Tìm hiểu sách khoa học lớp 5 ta thấy mục tiêu Phân môn khoa học bước 
đầu giúp học sinh tìm hiểu các kiến thức khoa học đơn giản, cơ bản về con 
người và sức khỏe về tự nhiên, con người với thế giới tự nhiên chú trong đến 
việc hình thành các kỹ năng quan sát, dự đoán, nêu thắc mắcđặc biệt chú 
trọng đến kỹ năng vận dụng kiến thức để xử lí thích hợp trong cuộc sống: Gồm 
3 chủ đề : Con người và sức khỏe. Vật chất và năng lượng. Thực vật và động 
vật. Để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tôi đã giáo dục lồng ghép trong việc 
tìm hiểu, khai thác nội dung bài học và tôi đã hướng dẫn học sinh qua các hoạt 
động sau:
 a) Chuẩn bị của giáo viên và học sinh:
 Chuẩn bị của giáo viên: 
 Tôi luôn phải nghiên cứu bài trước để tìm hiểu những nội dung bài, tham 
khảo thêm tư liệu, kiến thức có liên quan đến nội dung bài học. 
 - Tìm hiểu nội dung, kiến thức trong bài học.
 - Khai thác hình ảnh. 13
 Lần 2: Cuối học kì I tôi thấy tỷ lệ học sinh có kỹ năng sống đã có nhiều 
chuyển biến so với khảo sát lần 1. Cụ thể kết quả như sau:
 KN ra quyết 
 KN giao KN tư KN làm 
 Số KN tự định & giải 
 tiếp và duy bình chủ bản 
 học nhận thức quyết vấn 
 Năm học hợp tác luận thân
 sinh đề
 SL % SL % SL % SL % SL %
 2023-2024 39 17 43,6 13 34,2 15 38 13 34,2 20 51
Lần 3: Giữa học kì II với kết quả như sau:
 Kĩ năng Kĩ năng ra 
 Kĩ năng Kĩ năng KN làm 
 Số giao tiếp quyết định 
 tự nhận tư duy chủ bản 
 học và hợp &giải quyết 
 Năm học thức bình luận thân
 sinh tác vấn đề
 SL % SL % SL % SL % SL %
 2023-2024 39 28 71,8 30 76,9 29 74,4 29 74,4 27 69,2
 Qua kết quả trên cho thấy cứ kiên trì thực hiện cách làm của mình thì chất 
lượng học tập cũng như kỹ năng sống của của học sinh đã được nâng lên rõ rệt 
từ những học sinh lúng túng, rụt rè không tự tin ứng xử với bạn bè và thầy cô 
bây giờ các em đã tự tin giao tiếp, nhận thức và ra quyết định phù hợp với một 
số tình huống trong học tập cũng như trong cuộc sống. 
 Trên đây là một số kinh nghiệm mà tôi đã nghiên cứu và vận dụng trong 
quá trình giảng dạy thực tế của lớp mình. Với sự nỗ lực, khả năng của bản thân 
đã đem lại kết quả bước đầu 
 4. Hiệu quả của sáng kiến: 
 4.1. Hiệu quả về khoa học:
 Tôi đã vận dụng các biện pháp mới hướng dẫn các em hứng thú hơn khi 
học phần kĩ năng sống qua tiết Khoa học và đã tiến hành dạy thực nghiệm, tôi 
nhận thấy: Học sinh phát huy được tính tích cực, hứng thú, mạnh dạn hăng hái 
hơn. 
 4. 2. Hiệu quả về kinh tế:
 - HS đóng góp truyện, sách, báo, tạp chí, HS được đọc hàng ngày để 
phát triển tư duy, cách giải quyết các vấn đề cuộc sống. Tận dụng tối đa công